Το οικονομικό πανεπιστήμιο αποτελεί σκηνικό στο τελευταίο μυθιστόρημα που έστησε ο Πέτρος Μάρκαρης. Επανέρχεται με το σταθερό του πρωταγωνιστή, τον διευθυντή Ασφάλειας Κώστα Χαρίτο. Μαζί με την ικανή αστυνόμο Αντιγόνη Φερλέκη καλούνται να επιλύσουν καταρχήν το μυστήριο της δολοφονίας του καθηγητή μαθηματικών Θεμιστοκλή Ροδάκη που βρέθηκε κρεμασμένος μέσα στην ΑΣΟΕΕ.

Η απροσδιοριστία της ανθρώπινης ψυχής

Ο Κώστας Χαρίτος και η Αντιγόνη Φερλέκη διατηρούν πάντα τυπικές συναδελφικές σχέσεις, ακόμη και λίγο πατρικές. Ωστόσο, ο Πέτρος Μάρκαρης με μαεστρία και λεπτότητα αφήνει να υποφώσκει ο λανθάνων ερωτισμός ανάμεσά τους. Αυτό καθεαυτό αναζωπυρώνει διαρκώς το σασπένς αν και παρά την αναμονή τελικά τίποτα δεν αλλάζει, κανένας έρωτας δεν ευοδώνεται.

1

Πώς έπλασε ο αριστερών φρονημάτων Πέτρος Μάρκαρης έναν αστυνομικό ως συμπαθητικό ήρωα; Απεγκλώβισε τον εαυτό του από τις αριστερές παρωπίδες και φόρεσε στον κλασικό έλληνα μικροαστό την αστυνομική στολή. Τον άνθρωπο της διπλανής πόρτας, σχεδόν αντιήρωα, που λατρεύει τη μαγειρική της συζύγου του.

Ωστόσο, οι απρόσμενες εκλάμψεις κοινής λογικής του (σπάνιες ανάμεσα στους ανθρώπους) φανερώνουν μια απόκρυφη πλευρά του. Τελικά, η προσωπικότητα αυτού του αγαπημένου ήρωα μοιάζει με αβαθές πηγάδι. Όσο περισσότερο προσπαθεί κανείς να προσεγγίσει την ουσία, τόσο πιο πολύ διαφεύγει. Έτσι, με αυτόν τον φαινομενικά τυπικό αστυνομικό, ο Πέτρος Μάρκαρης έχει καταφέρει να εκφράσει την απροσδιοριστία της ανθρώπινης ψυχής.

Πολιτικό σχόλιο

Σήμερα ο Πέτρος Μάρκαρης αποδεικνύεται εξίσου αιχμηρός. «Ένας από τους δέκα καλύτερους σύγχρονους αστυνομικούς συγγραφείς της Ευρώπης», όπως είχε σημειώσει ο Μπράιαν Όλιβερ (Brian Oliver) του Ομπσέρβερ (The Observer).

Στο φόντο η αστυνομική υπόθεση πλαισιώνεται από την οικονομική ανασφάλεια της σύγχρονης νεολαίας. Διότι ως γνωστόν, τα δημιουργικά αστυνομικά μυθιστορήματα εκφράζουν πρωτίστως την πολιτική (με την ευρεία έννοια) θέση του συγγραφέα τους.

Ενώ στο προηγούμενο μυθιστόρημά του Η εξέγερση των Καρυάτιδων επικεντρώθηκε στο καίριο θέμα των γυναικοκτονιών, στο τελευταίο θίγει το διαχρονικό αίνιγμα της πανεπιστημιακής αστυνόμευσης.

Νεανική φλέβα

«Δηλαδή στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, που οι πρυτανείες οργανώνουν οι ίδιες το σύστημα ελέγχου, οι φοιτητές παίρνουν πτυχίο και διδακτορικό από τους αστυνομικούς;», αναρωτιέται ρητορικά η φοιτήτρια μπροστά στον πανεπιστημιακό που δηλώνει ως κύριο μέλημά του την εκπαίδευση και όχι την επιβολή της τάξης.

Ο αστυνόμος Χαρίτος πιστεύει ότι «τον δυνατό πόνο δεν τον καλμάρεις με ασπρίνες», και αυτό αποτελεί ίσως το μότο του στη συγκεκριμένη ιστορία. Ο Πέτρος Μάρκαρης (σε ηλικία ογδόντα οκτώ ετών) συνθέτει εν προκειμένω το πιο νεανικό ίσως από τα πρόσφατα μυθιστορήματά του. Εκτός από το παραπάνω γριφώδες θέμα, θίγει και το εξίσου διαχρονικό πρόβλημα της φυγής των φοιτητών στα πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Επιπλέον, ανοίγει την βεντάλια της υπαρξιακής αμφισημίας στις σύγχρονες κοινωνίες. Τα πολλαπλά πρόσωπα της εξουσίας, στην οικονομία και στην πολιτική, η σύνθετη σχέση ανάμεσα στο θύτη και στο θύμα (σε πολιτικό και ατομικό επίπεδο), το μπούλινγκ. Τέλος, ο Πέτρος Μάρκαρης αναδεικνύει τον ηθικό κατακερματισμό στο σημερινό χρησιμοθηρικό κόσμο, που ωθεί τους νέους να υπολογίζουν μόνο την οικονομική αποκατάσταση και όχι τη γενικότερη παιδεία. Η τάση αυτή αποτυπώνεται στη ραγδαία συρρίκνωση των ανθρωπιστικών σπουδών.

Οι δολοφόνοι δηλώνουν: «Δεν θα αφήσουμε να μετατραπούν τα βιβλία των ανθρωπιστικών επιστημών σε αντίκες ούτε οι βιβλιοθήκες σε μουσεία. Πρέπει να σταματήσουμε αυτούς που καταργούν τη σοφία και βάζουν στη θέση της το Google».

Στα άδυτα της Ασφάλειας

Όπως συνηθίζει ο Πέτρος Μάρκαρης, ένας φόνος στις αστυνομικές πλοκές του δεν παραμένει ποτέ μοναδικός. Η ανθρωποκτονία ενός γραμματέα μέσης εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας φαίνεται ότι συνδέεται με την πρώτη δολοφονία. Έτσι αρχίζει ένα ιλιγγιώδες παιχνίδι που βυθίζει την έρευνα σε κυκεώνα αλληλένδετων στοιχείων με συνεχείς ανατροπές.

Ο Πέτρος Μάρκαρης γνωρίζει εκ βαθέων τον κόσμο της Ασφάλειας Αττικής. Την Αλεξάνδρας, όπως την αποκαλεί ο Χαρίτος στην πρωτοπρόσωπη αφήγησή του. Η νουάρ ατμόσφαιρα περιβάλλει όλες τις αισθήσεις και αναδύεται μέσα από τις περιγραφικές του λεπτομέρειες. Φόρτε του συγγραφέα παραμένουν οι ζωντανοί, ρεαλιστικοί διάλογοι. Εν τω μεταξύ στο μυθιστόρημά του παρελαύνουν διάφοροι γνώριμοι, δευτερεύοντες ήρωές του, πράγμα που προσθέτει επιπλέον αληθοφάνεια και αίσθηση οικείου.

Από την άλλη, ο Χαρίτος φαίνεται εδώ να κολυμπάει σε βαθιά νερά. Όπως παραδέχεται, «έγινα διευθυντής Ασφάλειας, αλλά από πανεπιστήμιο δεν πέρασα και δεν ξέρω πώς λειτουργούν».

Ανθρωπιστικές σπουδές μετά φόνων-1

Δυνατό χειροκρότημα

Ο Πέτρος Μάρκαρης αποδεικνύεται βιρτουόζος στην πλαστικότητα των εικόνων που συνθέτει. Η εξέλιξη της πλοκής εξελίσσεται με ρυθμικές σεκάνς και αριστοτεχνικά ρακόρ. Άλλωστε υπήρξε διακεκριμένος σεναριογράφος του σινεμά. Μεταξύ άλλων συνεργάστηκε με το Θόδωρο Αγγελόπουλο στις κορυφαίες ταινίες του τελευταίου όπως Το μετέωρο βήμα του πελαργού (1991), Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998)…

Έχει γράψει σενάρια και για τη μικρή οθόνη. Στο θέατρο ξεχωρίζει το εισαγωγικό του έργο στα Γράμματα με τίτλο Η Ιστορία του Αλή Ρέτζο (1965). Παρουσιάστηκε στην Αθήνα το 1971 εκφράζοντας μία γενναία δημοκρατική κραυγή εν μέσω χούντας. Αφορούσε την περιπέτεια του φερώνυμου αγά από το χωριό Στουρνάρι της Ούρφας, που μοιραζόταν τα κέρδη του με τους αγρότες. Τη βραδιά της πρεμιέρας πλήθος κόσμου τον περίμενε στην έξοδο του θεάτρου για ένα δυνατό  χειροκρότημα.

Εκ παραδρομής, έχουν παρεξηγήσει τον συγγραφέα ως άλτερ έγκο του αστυνόμου Χαρίτου. Ο Πέτρος Μάρκαρης κάθε άλλο παρά μοιάζει στη λογοτεχνική περσόνα. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη και δεινός, βραβευμένος μεταφραστής, παραμένει ένας από τους πιο κοσμοπολίτες λογοτέχνες της σύγχρονης πεζογραφίας.

Πληροφορίες

Πέτρος Μάρκαρης

Η βία της αποτυχίας

Εκδόσεις Κείμενα, Ιούλιος 2024

Σελ. 288