Ο περίφημος «Γρύπας πολεμιστής» για πρώτη φορά σε έκθεση

Ήταν Μάιος του 2015, όταν οι αρχαιολόγοι του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι, ο καθηγητής Τζακ Ντέιβις και η δρ Σάρον Στόκερ πραγματοποιώντας ανασκαφή στην Πύλο, στον λόφο του Άνω Εγκλιανού, όπου βρίσκεται το λεγόμενο Ανάκτορο του Νέστορα βρίσκονταν, απροσδόκητα και ανέλπιστα, μπροστά σε ένα σπουδαίο εύρημα: Τον ασύλητο τάφο ενός μυκηναίου πολεμιστή με όλο το πλήθος των μοναδικής τέχνης και αξίας κτερισμάτων, που τον συνόδευσαν στον θάνατο. Ήταν ο αποκαλούμενος έκτοτε, τάφος του «Γρύπα πολεμιστή» από το εξαιρετικά σπάνιο ελεφαντοστέινο πλακίδιο, που  βρέθηκε στα πόδια του και απεικονίζει έναν γρύπα,  μια μυθολογική μορφή με σώμα λιονταριού και κεφάλι και φτερά αετού.

«Το τελευταίο πράγμα που περιμέναμε να βρούμε ήταν ένας μυκηναϊκός τάφος. Ήταν καλή τύχη, που τον ανακαλύψαμε, σχεδόν σαν ο ενταφιασμένος να ήθελε να ειπωθεί η ιστορία του», όπως έχουν πει οι δύο ανασκαφείς. Σήμερα, στην συμπλήρωση δέκα χρόνων από την πραγματικά εκπληκτική ανακάλυψη, ευρήματα της ανασκαφής παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό με την έκθεσή τους στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας –τα εγκαίνια γίνονται την Παρασκευή από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη- και εν συνεχεία στο Μουσείο Γκέτι στο Λος Άντζελες, καθώς το μεγαλειώδες εύρημα έγινε ευθύς εξ αρχής γνωστό σε όλο τον κόσμο.

Οι «Πρίγκιπες της Πύλου. Θησαυροί της Εποχής του Χαλκού από τη Μεσσηνία» είναι ο τίτλος της έκθεσης, που  διοργανώνεται από το υπουργείο Πολιτισμού και την Εφορεία Αρχαιοτήτων  Μεσσηνίας  και όπως λέει η υπουργός Πολιτισμού αποτελεί «μία μοναδική ευκαιρία για το κοινό να γνωρίσει από κοντά θησαυρούς της Εποχής του Χαλκού, που αποκαλύπτουν πτυχές της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής της Μυκηναϊκής περιόδου».

Ο θησαυρός του ασύλητου τάφου

Ορισμένα μόνον από τα περίπου 1.400 μοναδικά και πολύτιμα κτερίσματα, που συνόδευσαν την ταφή του  νεαρού άνδρα, ηλικίας 30-35 ετών  σε έναν λακκοειδή τάφο περί το 1450 π.Χ. περιλαμβάνονται στην έκθεση είναι ωστόσο, απολύτως δηλωτικά της σημασίας της ανακάλυψης. Ο τάφος εντοπίσθηκε σε ένα προηγουμένως ανεξερεύνητο πεδίο κοντά στο Ανάκτορο του Νέστορα. Μάλιστα, ο αρχικός στόχος ήταν η ανασκαφή ενός διπλανού αγροτεμαχίου, όπου οι αρχαιολόγοι ήλπιζαν, ότι θα ανακαλύψουν οικιστικά κατάλοιπα, που περιστοίχιζαν το παλάτι κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του, τον 13ο αιώνα π.Χ.

Όπως έχουν περιγράψει οι ίδιοι, στο πάτωμα του τάφου βρισκόταν ο σκελετός ενός άνδρα περιστοιχισμένος από έναν τεράστιο θησαυρό,  ένα από τα πιο θαυμαστά σύνολα που έχουν ανακαλυφθεί  στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες. Ο νεκρός ήταν ξαπλωμένος ανάσκελα έχοντας πάνω στο στήθος του ένα σπαθί, μήκους ενός μέτρου με τη λαβή του ντυμένη με χρυσό, καθώς επίσης και ένα χρυσό στιλέτο. Ακόμα περισσότερα όπλα βρέθηκαν τοποθετημένα στα πόδια του άνδρα και άλλα πολύτιμα αντικείμενα τον περιέβαλαν.

Ανάμεσά τους χρυσά κύπελλα, εκατοντάδες χάντρες από χρυσό, καρνεόλιο, αμέθυστο και κεχριμπάρι.  Μια χρυσή αλυσίδα και ένα μενταγιόν, δεκάδες σφραγιδόλιθοι σκαλισμένοι με περίπλοκα σχέδια και τέσσερα χρυσά δαχτυλίδια άστραφταν δίπλα στον νεκρό ενώ ανάμεσα στα πόδια του βρισκόταν μια πλάκα από ελεφαντόδοντο με παράσταση γρύπα σε βραχώδες τοπίο. Δίπλα και ένας χάλκινος καθρέφτης με λαβή από ελεφαντόδοντο.

Υπήρχαν όμως κι άλλα κτερίσματα, που είχαν αρχικά τοποθετηθεί πάνω από τον πολεμιστή, όπως χάλκινες κανάτες, μια λεκάνη, πολλά διάτρητα δόντια αγριόχοιρου από το κράνος του και λεπτές χάλκινες ταινίες, πιθανώς από την πανοπλία του.

Ηγέτης της γενιάς του

Ο πολεμιστής που θάφτηκε στον τάφο ήταν σίγουρα ένας εξέχων τοπικός ηγέτης της γενιάς του, όπως θεωρούν οι ανασκαφείς. Σύμφωνα με τους ίδιους κυβέρνησε στην αρχή του Μυκηναϊκού πολιτισμού, την ίδια εποχή με τους ηγεμόνες των Μυκηνών, τους τάφους των οποίων ανέσκαψε ο Σλήμαν. Πιθανότατα ζούσε στην ακρόπολη του Εγκλιανού δίπλα στο παλάτι, την εποχή, που αρχοντικά διακοσμημένα με τοιχογραφίες χτίζονταν αρχικά με τοίχους από πελεκητούς λίθους σε μινωικό ύφος. Για τον ίδιο λόγο η πλειονότητα των αντικειμένων με τα οποία θάφτηκε είναι μινωικού ρυθμού ή κρητικής κατασκευής, όπως πιστεύουν.

«Η ανασκαφική ομάδα μας δεν ανακάλυψε τον τάφο του θρυλικού βασιλιά Νέστορα, ο οποίος ηγήθηκε ενός τμήματος των ελληνικών δυνάμεων στην Τροία. Ούτε βρήκε τον τάφο του πατέρα του, του Νηλέα. Βρήκε όμως κάτι, ίσως ακόμη μεγαλύτερης σημασίας: Τον τάφο ενός από τους ισχυρούς άντρες που έθεσαν τα θεμέλια για τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, τον αρχαιότερο στην Ευρώπη», όπως έχουν πει ο Τζακ Ντέιβις και η Σάρον Στόκερ.

Η προβολή του Μυκηναϊκού πολιτισμού

«Η μεσσηνιακή γη, όπως και ολόκληρη η Ελλάδα συνεχίζει να μας επιφυλάσσει απρόσμενες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, γεγονός που επιβεβαιώνει τον αστείρευτο πλούτο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς», όπως είπε στην χθεσινή συνέντευξη τύπου η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη αναφερόμενη στο σχέδιο του υπουργείου για την ανάδειξη του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, όπως συμβαίνει και με τον Κυκλαδικό Πολιτισμό.  Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιούνται σημαντικά έργα στην περιοχή της Μεσσηνίας, όπως η ανάδειξη του Παλατιού του Νέστορα, των  Θολωτών Τάφων αλλά και η αποκατάσταση και επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου.

Η παρουσίαση της έκθεσης εξάλλου, και στο Μουσείο Γκετί στο Λος Άντζελες εντάσσεται στη στρατηγική εξωστρέφειας του ελληνικού πολιτισμού, η οποία υλοποιείται συστηματικά τα τελευταία χρόνια ως μέρος ενός σχεδιασμού, που προωθεί τη διατήρηση, την ανάδειξη και τη διεθνή προβολή της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

«Το υπουργείο Πολιτισμού παραμένει προσηλωμένο στην υλοποίηση αυτών των στρατηγικών επιλογών, που ενισχύουν την πολιτιστική ταυτότητα της χώρας μας και προβάλλουν  παγκοσμίως την ιστορική της κληρονομιά», όπως είπε η κυρία Μενδώνη. «Η διοργάνωση της  συγκεκριμένης έκθεσης εξυπηρετεί αυτές τις δύο πολιτικές: Την  προβολή του Μυκηναϊκού Πολιτισμού εν συνόλω και την προβολή και εξωστρέφεια του ελληνικού πολιτισμού, εκτός συνόρων».

Η Μεσσηνιακή γη, όπως και ολόκληρη η Ελλάδα, συνεχίζει να μας επιφυλάσσει απρόσμενες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, γεγονός που επιβεβαιώνει τον αστείρευτο πλούτο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.  Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει αναπτύξει και υλοποιεί ένα συγκροτημένο σχέδιο για την ανάδειξη του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, όπως συμβαίνει και με τον Κυκλαδικό Πολιτισμό.

Στο πλαίσιο αυτό, πραγματοποιούνται σημαντικά έργα στην περιοχή της Μεσσηνίας, όπως η ανάδειξη του Παλατιού του Νέστορα, των  Θολωτών Τάφων, αλλά και η αποκατάσταση και επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου. Η παρουσίαση της έκθεσης, στη συνέχεια στο Μουσείο Γκετί, στο Λος Άντζελες, εντάσσεται στη στρατηγική εξωστρέφειας του ελληνικού πολιτισμού, η οποία υλοποιείται συστηματικά από το Υπουργείο Πολιτισμού.

 Οι δράσεις αυτές δεν είναι μεμονωμένες. Αποτελούν μέρος ενός συνολικού σχεδιασμού που προωθεί τη διατήρηση, την ανάδειξη και τη διεθνή προβολή της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Το Υπουργείο Πολιτισμού παραμένει προσηλωμένο στην υλοποίηση αυτών των στρατηγικών επιλογών, που ενισχύουν την πολιτιστική ταυτότητα της χώρας μας και προβάλλουν  παγκοσμίως την ιστορική της κληρονομιά. Η διοργάνωση της  συγκεκριμένης έκθεσης εξυπηρετεί αυτές τις δύο πολιτικές: Την  προβολή του Μυκηναϊκού Πολιτισμού εν συνόλω και την προβολή και εξωστρέφεια του ελληνικού πολιτισμού, εκτός συνόρων».

Χρυσό κύπελλο

Τον Μάιο του 2015, την πρώτη μέρα των ανανεωμένων ανασκαφών στο παλάτι, η ομάδα ανακάλυψε απροσδόκητα έναν μεγάλο, πέτρινο τάφο. Εκατοντάδες αντικείμενα βρέθηκαν μαζί με το σώμα ενός και μόνο αρσενικού, του «Griffin Warrior».

«Η ομάδα δεν ανακάλυψε τον τάφο του θρυλικού βασιλιά Νέστορα, ο οποίος ηγήθηκε ενός τμήματος των ελληνικών δυνάμεων στην Τροία. Ούτε βρήκε τον τάφο του πατέρα του, του Νηλέα. Βρήκαν κάτι ίσως ακόμη μεγαλύτερης σημασίας: τον τάφο ενός από τους ισχυρούς άντρες που έθεσαν τα θεμέλια για τον μυκηναϊκό πολιτισμό, τον αρχαιότερο στην Ευρώπη».

Σε ένα προηγουμένως ανεξερεύνητο πεδίο κοντά στο παλάτι, η ομάδα που χρηματοδοτείται από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι που αντιπροσωπεύει δώδεκα διαφορετικές εθνικότητες και πανεπιστήμια αποκάλυψε τις κορυφές των τοίχων ενός φρεατίου με πέτρινη επένδυση. Καθώς συνέχισαν να σκάβουν, διαπίστωσαν ότι αν και οι περισσότεροι κοντινοί μυκηναϊκοί τάφοι είχαν λεηλατηθεί τις περασμένες χιλιετίες, αυτός ήταν εντυπωσιακά άθικτος. Στο πάτωμα του τάφου βρισκόταν ο σκελετός ενός ενήλικου αρσενικού που περιβάλλεται από έναν τεράστιο θησαυρό πλούτου, μια από τις πιο θαυμάσιες συλλογές που ανακαλύφθηκαν στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες. Ο νεκρός ήταν ξαπλωμένος ανάσκελα με ένα σπαθί μήκους ενός μέτρου, με τη λαβή του ντυμένη με χρυσό και με χρυσαφί στιλέτο στο στήθος. Ακόμα περισσότερα όπλα βρέθηκαν από τα πόδια και τα πόδια του άνδρα και άλλα πολύτιμα αντικείμενα τον περιέβαλαν.

Χρυσά κύπελλα ακουμπούσαν στο στήθος και στο στομάχι του πολεμιστή και στο δεξί του πλευρό υπήρχαν εκατοντάδες χάντρες από καρνεόλιο, αμέθυστο, κεχριμπάρι και χρυσές. Μια χρυσή αλυσίδα και ένα μενταγιόν, δεκάδες σφραγιδόλιθοι λαξευμένοι με περίπλοκα σχέδια και τέσσερα χρυσά δαχτυλίδια άστραφταν δίπλα του. Ανάμεσα στα πόδια του άνδρα βρισκόταν μια πλάκα από ελεφαντόδοντο με παράσταση γρύπα σε βραχώδες τοπίο. Κοντά ήταν ένας χάλκινος καθρέφτης με λαβή από ελεφαντόδοντο. Άλλα ταφικά δώρα είχαν αρχικά στηθεί πάνω από τον άνδρα, αλλά αργότερα χύθηκαν στο σώμα, συνθλίβοντας τα πάντα από κάτω τους. Αυτά περιελάμβαναν χάλκινες κανάτες, μια λεκάνη, πολλά διάτρητα δόντια αγριόχοιρου από το κράνος του πολεμιστή και λεπτές χάλκινες ταινίες, πιθανώς από την πανοπλία του.

Ο πολεμιστής που θάφτηκε στον τάφο ήταν σίγουρα ένας εξέχων —ίσως ο πιο εξέχων— τοπικός ηγέτης της γενιάς του. Κυβέρνησε στην αρχή του μυκηναϊκού πολιτισμού, όταν οι υπέροχοι αυλακωτοί τάφοι που ανέσκαψε ο Heinrich Schliemann χρησιμοποιήθηκαν για την ταφή της ελίτ των Μυκηνών. Θα ζούσε στην ακρόπολη του Εγκλιανού δίπλα στο παλάτι την εποχή που αρχοντικά διακοσμημένα με τοιχογραφίες χτίζονταν αρχικά με τοίχους από πελεκητούς λίθους στο λεγόμενο μινωικό στιλάρικο στυλ. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν ότι η πλειονότητα από τα 1500 ή περισσότερα αντικείμενα με τα οποία θάφτηκε είναι μινωικού ρυθμού ή κρητικής κατασκευής.

Η ανακοίνωση της ανακάλυψης του τάφου του Γκρίφιν Πολεμιστή έφερε τη διεθνή προσοχή στο έργο. Τώρα, καθώς περνούν τα χρόνια, οι εργασίες για τον τάφο συνεχίζονται. Ο πλούτος του πολεμιστή πρέπει να διατηρηθεί διεξοδικά και να τεκμηριωθεί για μελλοντική έρευνα, η οποία συχνά αποκαλύπτει νέες λεπτομέρειες για τον τάφο και το περιεχόμενό του.

«Είναι πραγματικά εκπληκτικό το γεγονός ότι δεν συμπεριλήφθηκαν κεραμικά αγγεία μεταξύ των ταφικών δώρων. Όλα τα κύπελλα, οι στάμνες και οι λεκάνες που βρήκαμε ήταν από μέταλλο: μπρούτζος, ασήμι και χρυσός. Σαφώς μπορούσε να αντέξει οικονομικά να κρατά κανονικά ποτ περιφρονώντας».

«Το τελευταίο πράγμα που περιμέναμε να βρούμε ήταν ένας μυκηναϊκός τάφος. Ήταν καλή τύχη που το ανακάλυψα, σχεδόν σαν ο ένοικός του να ήθελε να ειπωθεί η ιστορία του».

Διαβάστε επίσης

Σιμόν Λι – Έκθεση για πρώτη φορά στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος