Γιατί έγιναν «Τούρκοι» οι Τούρκοι με την «Αστερομάτα» της Κλαυδίας – Η Πολιτική πίσω από τη Eurovision

• Η TRT (τουρκική «ΕΡΤ») εξετάζει επίσημη διαμαρτυρία στην EBU, υποστηρίζοντας ότι το τραγούδι «Αστερομάτα» σχετίζεται με τη Γενοκτονία των Ποντίων.
• Οι δηλώσεις της Κλαυδίας για προσφυγιά προκάλεσαν αντιδράσεις στην Τουρκία, παρότι διευκρινίστηκε ότι το τραγούδι δεν είναι πολιτική δήλωση.
• Παρότι η Eurovision προβάλλεται ως «απολιτική», έχει ιστορικό πολιτικών εντάσεων, όπως η αποχώρηση της Ελλάδας το 1975 και ο αποκλεισμός της Ρωσίας το 2022.
• Η Τουρκία, αν και εκτός Eurovision από το 2012, επιχειρεί να επηρεάσει το περιεχόμενο των τραγουδιών.
• Οι φίλοι του διαγωνισμού καταγγέλλουν την τουρκική παρέμβαση, θυμίζοντας ότι το πολιτικό τραγούδι της Jamala το 2016 δεν αποκλείστηκε.
• Η EBU δηλώνει ότι η Eurovision είναι «απολιτική», αλλά έχει ζητήσει αλλαγές σε τραγούδια όπως το «October Rain» του Ισραήλ, χωρίς να αποκλείσει τη χώρα λόγω του πολέμου στη Γάζα.

Παρά τις διαχρονικές και επίμονές της προσπάθειες να αυτοπροσδιοριστεί ως ένα αμιγώς μουσικό θέαμα – από τον Μάιο του 1956, οπότε έκανε το ντεμπούτο της η Eurovision, έως σήμερα – και να διατηρήσει την εικόνα ενός glam “πανηγυριού” των εθνών, η πραγματικότητα διαψεύδει τον ισχυρισμό.

Αν και ο ετήσιος μουσικός θεσμός επιμένει να δηλώνει «apolitik», η Ιστορία λέει το αντίθετο. Οι γεωπολιτικές, στρατηγικές, οικονομικές και επιχειρηματικές αναταράξεις που «σιγοβράζουν» στο διεθνές σκηνικό επηρεάζουν, σχεδόν ανεξαιρέτως, την ατμόσφαιρα του ετήσιου θεάματος, τόσο στη σκηνή όσο και στο παρασκήνιο του Music Hall της πόλης στην οποία φιλοξενείται κάθε φορά.

Η πολιτική δεν λείπει ποτέ από τον διαγωνισμό. Το 1975, η Ελλάδα αποσύρθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη συμμετοχή της Τουρκίας, και την εισβολή της στην Κύπρο το 1974 ενώ το 2022 η Ρωσία αποκλείστηκε λόγω της εισβολής στην Ουκρανία.

Ποια άλλη απόδειξη χρειάζεται για να καταδειχθεί ότι η Eurovision αντανακλά με σαφήνεια τις σπίθες φωτιάς που ανάβουν σε άλλα μέτωπα;

Φέτος, η ελληνική συμμετοχή στη Eurovision 2025, το τραγούδι Αστερομάτα της Κλαυδίας, βρίσκεται ήδη στο επίκεντρο αντιπαράθεσης στην Τουρκία. Η δημόσια ραδιοτηλεόραση της χώρας (TRT) φέρεται να εξετάζει το ενδεχόμενο επίσημης διαμαρτυρίας προς την Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU), καθώς το τραγούδι ερμηνεύεται από κύκλους στη γειτονική χώρα ως έμμεση αναφορά στη Γενοκτονία των Ποντίων. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι η Ελλάδα αναγνώρισε το 1994 τα γεγονότα που συνέβησαν στους Ποντίους Έλληνες την περίοδο 1914-1923 ως «γενοκτονία» και καθιέρωσε την 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης. Η Τουρκία, από την πλευρά της, δεν αποδέχεται τον όρο «γενοκτονία» για τα συγκεκριμένα γεγονότα, θεωρώντας τα ως μέρος του πολέμου και των εσωτερικών συγκρούσεων της εποχής.

Πότε άναψε το φυτίλι

Η αφορμή για τις αντιδράσεις προήλθε από δηλώσεις της Κλαυδίας σε εκπομπή της ΕΡΤ στις 16 Ιανουαρίου, όπου ανέφερε ότι το τραγούδι μιλά για τον ξεριζωμό και την προσφυγιά. Η ερμηνεύτρια του τραγουδιού, ανέφερε ότι η οικογένειά της έχει ποντιακή καταγωγή και ότι η γιαγιά της της διηγούνταν ιστορίες για τον εκτοπισμό και τη μετανάστευση της οικογένειάς τους στη Σοβιετική Ένωση, πριν επιστρέψουν στην Ελλάδα το 1991. Επεσήμανε ότι ήθελαν να δημιουργήσουν ένα τραγούδι που να συνδέεται με τις ρίζες τους και να αναφέρεται στις δυσκολίες του εκτοπισμού και της προσφυγιάς, θέματα που η Ελλάδα έχει βιώσει βαθιά. Αυτό ήταν αρκετό για να σημάνει συναγερμό στην Eurovision Türkiye, που προειδοποίησε πως αν διαπιστωθεί αναφορά στη Γενοκτονία των Ποντίων που πραγματοποιήθηκε από το κίνημα των Νεότουρκων, κατά την περίοδο 1914-1923, η τουρκική αντίδραση θα είναι «στο υψηλότερο επίπεδο».

Μέχρι στιγμής, τα τουρκικά ΜΜΕ προσεγγίζουν το θέμα με σχετική επιφυλακτικότητα, ωστόσο, δεν αποκλείεται η TRT να κλιμακώσει το ζήτημα, ειδικά αν το θέμα λάβει διεθνή διάσταση.

Ο Παύλος Μαρινάκης τοποθετείται

Στην ενόχληση της Τουρκίας για το τραγούδι της Klavdia “Αστερομάτα”, με το οποίο θα εκπροσωπήσει τη χώρα μας στον 69ο ευρωπαϊκό Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision. αναφέρθηκε, μιλώντας στην προγραμματισμένη ενημέρωση των πολιτικών συντακτών ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης.

«Η διαδικασία επιλογής και υποβολής υποψηφιοτήτων (για τη Eurovision) δεν έχει να κάνει με πολιτικές σκοπιμότητες. Ήταν η ενισχυμένη ψήφος κοινού σε μία εντελώς μουσική διαδικασία και όχι σε πολιτικό διαγωνισμό. Οι στίχοι του τραγουδιού δεν έχουν καμία προσβλητική αναφορά έναντι οποιουδήποτε ούτε κάνουν μνεία ιστορικών γεγονότων» δήλωσε ο κ. Μαρινάκης.

«Σε κάθε περίπτωση και ανεξαρτήτως Eurovision, η ιστορία είναι καταγεγραμμένη και δεν επιδέχεται αμφισβήτησης» κατέληξε.

Παρόλα αυτά, το θέμα δείχνει να παίρνει διπλωματικές προεκτάσεις, βάζοντας για άλλη μια φορά τη Eurovision στη δίνη γεωπολιτικών συγκρούσεων που ξεπερνούν κατά πολύ τα στενά μουσικά της όρια.

Τι πάτησε τον …κάλο των Τούρκων

Πράγματι το τραγούδι «Αστερομάτα μου» της Κλαυδίας έχει στίχους με έντονα συμβολικά και ποιητικά στοιχεία που οι Τούρκοι τα ερμηνεύουν ως έμμεσες αναφορές στη Γενοκτονία των Ποντίων (δεν αναγνωρίζουν τον όρο), κυρίως μέσα από τις εικόνες της προσφυγιάς, της απώλειας και της νοσταλγίας για την πατρίδα. Ειδικότερα:

1. Αναφορά στη μάνα και τον θρήνο
   • «Γλυκιά μου μάνα μην μου κλαις / Μαύρα και αν σου φορούνε»
     → Οι μαυροφορεμένες μητέρες συνδέονται με το πένθος για τους χαμένους ανθρώπους, κάτι που συναντάται συχνά στα τραγούδια και στις αφηγήσεις των προσφύγων από τον Πόντο.
2. Αναφορά στον ξεριζωμό
   • «Τα χελιδόνια της φωτιάς / Θάλασσες και αν περνούνε / Του ριζωμού τα χώματα / Ποτέ δεν λησμονούνε»
     → Τα χελιδόνια συμβολίζουν τους πρόσφυγες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους λόγω των διωγμών. Παρά τις περιπλανήσεις τους («Θάλασσες και αν περνούνε»), δεν ξεχνούν τη γη τους («Του ριζωμού τα χώματα»).
3. Η εικόνα της προσφυγιάς και της αναζήτησης πατρίδας
   • «Καράβι είναι η ζωή μου / Που ψάχνει για τον γυρισμό»
     → Η ζωή ως καράβι που ψάχνει να επιστρέψει θυμίζει τη μοίρα των Ποντίων, που αναγκάστηκαν να φύγουν και πάντα είχαν την επιθυμία να γυρίσουν πίσω.
4. Το αστέρι ως σύμβολο ελπίδας και μνήμης
   • «Αχ αστέρι μου, τζιβαέρι μου»
     → Το αστέρι μπορεί να συμβολίζει είτε ένα αγαπημένο πρόσωπο που χάθηκε, είτε την πατρίδα που έμεινε πίσω, λειτουργώντας ως φάρος μνήμης και ελπίδας.

Η συναισθηματική φόρτιση, οι εικόνες της ξενιτιάς, της απώλειας και της ελπίδας για επιστροφή συνάδουν με τα βιώματα των Ποντίων προσφύγων, γι’ αυτό και το τραγούδι μπορεί να θεωρηθεί ως έμμεση αναφορά στη Γενοκτονία των Ποντίων και τον ξεριζωμό τους. Μόνο που δεν ήθελε να πει αυτό ο ποιητής… Και το ξεκαθάρισε ήδη!!!

«Τσίτα» τα νεύρα των Eurofans με τους Τούρκους που …φυτρώνουν εκεί που δεν τους σπέρνουν

Η τουρκική αντίδραση προκάλεσε κύμα αντιδράσεων από τους Eurofans, που κατήγγειλαν την παρέμβαση της Άγκυρας σε έναν διαγωνισμό στον οποίο, μάλιστα, η Τουρκία δεν συμμετέχει από το 2012!!! Πολλοί υπενθύμισαν ότι η Ουκρανία κέρδισε τη Eurovision το 2016 με το τραγούδι 1944 της Jamala, το οποίο είχε σαφείς πολιτικές αναφορές στον εκτοπισμό των Τατάρων της Κριμαίας από τον Στάλιν. Τότε, δεν υπήρξε αποκλεισμός, ενώ το τραγούδι συγκέντρωσε ρεκόρ βαθμολογίας.

«Η Τουρκία δεν συμμετέχει στη Eurovision, όμως θέλει να λογοκρίνει τα τραγούδια. Είναι πραγματικά γελοίο» έγραψε ένας χρήστης στα social media, ενώ άλλος σχολίασε: «Η Jamala τραγούδησε για την Κριμαία και κέρδισε. Το ελληνικό τραγούδι δεν αναφέρει καν συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός. Πού είναι το πρόβλημα;».

Από την άλλη, τουρκικά ΜΜΕ υποστηρίζουν ότι η χώρα τους έχει κάθε λόγο να αντιδράσει, χαρακτηρίζοντας το τραγούδι «προπαγάνδα μεταμφιεσμένη σε τέχνη». Σε άρθρο της Nefes Gazetesi, η Αστερομάτα παρουσιάζεται ως το νέο «πεδίο αντιπαράθεσης» μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας, με το δημοσίευμα να σημειώνει ότι η επιλογή του κομματιού αποτελεί έμμεση πολιτική τοποθέτηση.

Κάθε χρόνο τα ίδια

Ο Διαγωνισμός Τραγουδιού της Eurovision 2024 ξεκίνησε σε ένα ιδιαίτερα τεταμένο κλίμα, με τη συμμετοχή του Ισραήλ να προκαλεί έντονες αντιδράσεις εν μέσω του συνεχιζόμενου πολέμου στη Γάζα. Αν και η διοργάνωση φιλοξενήθηκε χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στο Μάλμε της Σουηδίας, οι πολιτικές εντάσεις ήταν εμφανείς: πάνω από 1.000 καλλιτέχνες υπέγραψαν επιστολή ζητώντας τον αποκλεισμό του Ισραήλ, ενώ φιλοπαλαιστινιακές ομάδες κάλεσαν τα κρατικά ραδιοτηλεοπτικά δίκτυα να μποϊκοτάρουν τη μετάδοση του διαγωνισμού.

Η Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU) παρέμεινε σταθερή στη θέση της ότι η Eurovision είναι ένας μουσικός διαγωνισμός χωρίς πολιτικά μηνύματα, αρνούμενη να αποκλείσει το Ισραήλ.

Ωστόσο, απαίτησε την τροποποίηση της αρχικής του συμμετοχής, October Rain, λόγω στίχων που θεωρήθηκαν πολιτικοί, καθώς φέρονταν να αναφέρονται στην επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου. Το τραγούδι τελικά μετονομάστηκε σε Hurricane.

Παρά τις διαβεβαιώσεις της EBU περί πολιτικής ουδετερότητας, το γεγονός ότι ζητήθηκε η αλλαγή ενός τραγουδιού για πολιτικούς λόγους, αλλά απορρίφθηκε η αποβολή μιας χώρας λόγω πολεμικών επιχειρήσεων, φανέρωσε τις αντιφάσεις της διοργάνωσης. Επιπλέον, η ιστορία έχει αποδείξει ότι η Eurovision ήταν ανέκαθεν πεδίο πολιτικών αντιπαραθέσεων. Από τον Ψυχρό Πόλεμο μέχρι σήμερα, ο διαγωνισμός λειτούργησε συχνά ως καθρέφτης των γεωπολιτικών εντάσεων, επιβεβαιώνοντας ότι η μουσική σκηνή της Eurovision δεν ήταν ποτέ πραγματικά απολιτική.

Γιατί συμμετέχει το Ισραήλ στη Eurovision

Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί το Ισραήλ συμμετέχει σε έναν θεσμό της Ευρώπης. Πράγματι το Ισραήλ συμμετείχε στο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision 46 φορές από τότε που έκανε το ντεμπούτο του το 1973. Το Ισραήλ είναι σε θέση να συμμετάσχει στο διαγωνισμό αφού η Ισραηλιτική Αρχή Τηλεόρασης (IBA) είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ραδιοτηλεοπτικής Ένωσης (EBU), η οποία είναι υπεύθυνη για την εκδήλωση. Το IBA διαδέχθηκε ως ο ραδιοτηλεοπτικός φορέας υπεύθυνος για την ισραηλινή συμμετοχή η Ισραηλινή Εταιρία Μεταδόσεων (IPBC/Kan) το 2018. Το Ισραήλ κέρδισε τον διαγωνισμό τέσσερις φορές και έχει φιλοξενήσει τον διαγωνισμό στην Ιερουσαλήμ δύο φορές το 1979 και το 1999. Το Ισραήλ φιλοξένησε τον διαγωνισμό για τρίτη φορά στο Τελ Αβίβ στο 2019.

Και η δική μας Ελπίδα στο Ισραήλ

To 1979 τη χώρα μας εκπροσώπησε στο διαγωνισμό η Ελπίδα με το τραγούδι ”Σωκράτης” σε μουσική σύνθεσή Δώρου Γεωργιάδη και στίχους Σώτης Τσιώτου. Το συγκεκριμένο τραγούδι αποτελούσε ένα αφιέρωμα στον σπουδαίο αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο και είχε αγαπηθεί ιδιαίτερα στο Ισραήλ αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Την Ελπίδα πλαισίωναν τόσο στην σκηνή της Eurovision όσο και στα φωνητικά και τη χορογραφία η Πωλίνα, η Λία Βίσση, ο Γιάννης Σαμψιάρης και ο Στέλιος Γουλιέλμος.

Ο τελικός είχε λάβει χώρα στην Ιερουσαλήμ στις 31 Μαρτίου του 1979 με την συμμετοχή 19 χωρών. Τη βραδιά του τελικού μαέστρος της ζωντανής ορχήστρας για το τραγούδι ”Σωκράτης” ήταν ο Λευτέρης Χαλκιαδάκης. Το τραγούδι της χώρας μας κατέλαβε τελικά την 8η θέση με 69 βαθμούς. Νικήτρια χώρα αναδείχθηκε για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά το Ισραήλ με το τραγούδι “Hallelujah” του συγκροτήματος Milk and Honey με 125 βαθμούς.

Αμφιλεγόμενες στιγμές του Διαγωνισμού Τραγουδιού της Eurovision

Από τη γέννηση της ιδέας της Eurovision το 1956, έχουν υπάρξει πολλές αμφιλεγόμενες στιγμές, κυρίως λόγω πολιτικών εντάσεων μεταξύ διαγωνιζόμενων χωρών, αποκλεισμών λόγω πολιτικών αναφορών στους στίχους τραγουδιών, αλλά και διαμαρτυριών κατά συγκεκριμένων χωρών.

Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν

Η συνεχιζόμενη διαμάχη μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν έχει επηρεάσει τον διαγωνισμό πολλές φορές από τη δεκαετία του 2000. Το 2009, αναφέρθηκε ότι πολίτες στο Αζερμπαϊτζάν που ψήφισαν την αρμενική συμμετοχή ανακρίθηκαν από την Aστυνομία. Το 2015, η αρμενική συμμετοχή «Don’t Deny» μετονομάστηκε σε «Face the Shadow» έπειτα από ισχυρισμούς ότι περιείχε αναφορά στη γενοκτονία των Αρμενίων, κάτι που θα παραβίαζε τους κανόνες του διαγωνισμού. Το 2016, η Αρμένισσα εκπρόσωπος Ιβέτα Μουκουττσιάν κυμάτισε τη σημαία της μη αναγνωρισμένης Δημοκρατίας του Αρτσάχ (Ναγκόρνο-Καραμπάχ), πράξη που θεωρήθηκε πολιτική δήλωση και οδήγησε σε πειθαρχικές κυρώσεις για τον αρμενικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα.

Ρωσία και Ουκρανία

Οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας στον διαγωνισμό επιδεινώθηκαν μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Το 2016, η Τζαμάλα από την Ουκρανία κέρδισε με το τραγούδι «1944», το οποίο αναφερόταν στον εκτοπισμό των Τατάρων της Κριμαίας. Η Ρωσία διαμαρτυρήθηκε, αλλά το τραγούδι θεωρήθηκε ιστορικό και όχι πολιτικό. Το 2017, η Ουκρανία απαγόρευσε την είσοδο στη ρωσική εκπρόσωπο Γιούλια Σαμοΐλοβα επειδή είχε εμφανιστεί στην Κριμαία το 2015 χωρίς την άδεια των ουκρανικών αρχών, οδηγώντας την Ρωσία να αποσυρθεί από τον διαγωνισμό.

Το 2022, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η EBU απέκλεισε τη Ρωσία από τον διαγωνισμό έπειτα από διαμαρτυρίες πολλών χωρών. Η Ουκρανία κέρδισε τον διαγωνισμό εκείνη τη χρονιά με ρεκόρ ψήφων από το κοινό. Αν και η Ουκρανία είχε αρχικά το δικαίωμα να φιλοξενήσει τον διαγωνισμό του 2023, η EBU αποφάσισε να τον αναθέσει στο Ηνωμένο Βασίλειο λόγω της συνεχιζόμενης ρωσικής εισβολής.

Αποχώρηση της Γεωργίας το 2009

Η Γεωργία αποσύρθηκε από τον διαγωνισμό του 2009 στη Μόσχα, καθώς η συμμετοχή της με τίτλο «We Don’t Wanna Put In» θεωρήθηκε ότι περιείχε έμμεση αναφορά στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Η EBU ζήτησε να αλλάξουν οι στίχοι, αλλά η Γεωργία αρνήθηκε και αποχώρησε.

Η συμμετοχή του Ισραήλ

Η συμμετοχή του Ισραήλ στη Eurovision έχει συχνά προκαλέσει αντιδράσεις. Το 1978, όταν το Ισραήλ βρισκόταν κοντά στη νίκη, αρκετές αραβικές χώρες διέκοψαν τη μετάδοση. Το 2019, όταν ο διαγωνισμός φιλοξενήθηκε στο Τελ Αβίβ, υπήρξαν εκκλήσεις για μποϊκοτάζ λόγω της πολιτικής του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους. Οι Ισλανδοί διαγωνιζόμενοι Hatari ύψωσαν την παλαιστινιακή σημαία κατά τη διάρκεια της ανακοίνωσης των ψήφων, με αποτέλεσμα την επιβολή προστίμου στον ισλανδικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα.

Το 2024, το Ισραήλ υπέβαλε το τραγούδι «October Rain», το οποίο θεωρήθηκε ότι αναφερόταν στις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023. Η EBU το απέρριψε λόγω πολιτικού περιεχομένου, και το Ισραήλ το τροποποίησε με τον τίτλο «Hurricane». Ωστόσο, η συμμετοχή του Ισραήλ στη Eurovision του 2024 προκάλεσε έντονες διαμαρτυρίες και αποδοκιμασίες από το κοινό.

Eurovision: Γιατί κάποιες χώρες ψηφίζουν η μία την άλλη

Αν και η Eurovision δημιουργήθηκε για να ενώνει την Ευρώπη, η ιστορία της δείχνει ότι η γεωγραφική εγγύτητα, οι πολιτιστικές σχέσεις και οι πολιτικές συμμαχίες συχνά υπερτερούν της μουσικής.

Από το 1956, ο διαγωνισμός έχει αναδείξει διεθνείς σταρ, όπως η Celine Dion (1988), οι ABBA (1974) και οι Måneskin (2021). Ωστόσο, η διαδικασία ψηφοφορίας έχει επικριθεί για μεροληψία, καθώς οι χώρες δεν μπορούν να ψηφίσουν τον εαυτό τους, αλλά μπορούν να στηρίξουν «φίλιες» χώρες λόγω ιστορικών, πολιτικών ή πολιτιστικών δεσμών.

Η EBU έχει λάβει μέτρα για να περιορίσει αυτή την τάση, όπως η κατανομή των χωρών στους ημιτελικούς ώστε να μειωθεί η επιρροή των γειτονικών κρατών. Παρ’ όλα αυτά, έρευνες δείχνουν ότι ορισμένα κράτη σχηματίζουν «συμμαχίες», όπως η Ελλάδα με την Κύπρο, η Γαλλία με τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο με την Ιρλανδία.

Η πολιτική δεν λείπει ποτέ από τον διαγωνισμό.

Η αλλαγή του 2023, που δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στο κοινό και όχι στις κριτικές επιτροπές στους ημιτελικούς, ενδέχεται να μειώσει την πολιτική επιρροή. Ωστόσο, η Eurovision παραμένει ένας διαγωνισμός όπου η πολιτική, η εθνική ταυτότητα και η μουσική αλληλεπιδρούν, ενισχύοντας άλλοτε τις εντάσεις και άλλοτε τη συνεργασία μεταξύ των χωρών.