Αφορμή δίνεται από την πανσπερμία των οργανισμών στον τομέα των απορριμμάτων. Τα ακρωνύμια δυσνόητα, οι ευθύνες αόριστες, οι υπερκαλύψεις πληθωρικές, ο ρόλος του κράτους απροσδιόριστος, οι νόμοι πολλοί, οι τρόποι κάλυψης των ελλειμμάτων ευφάνταστοι, η αποτελεσματικότητα μηδενική.

Μόνο αυτό το τελευταίο ενδιαφέρει τον πολίτη. Και σ’ αυτό η πολιτεία έχεις πλήρως αποτύχει.

Το θέμα είναι ότι, παρά τις συνταρακτικές αλλαγές που συντελούνται γύρω μας,  ως πολιτεία (πολίτες και κυβέρνηση) εξακολουθούμε να προσεγγίζουμε τα τεκταινόμενα με ξεπερασμένες αντιλήψεις και μεθόδους. Πέρα της αποτελεσματικότητας τους, τίθεται πλέον και θέμα επικινδυνότητας τους.

Το θέμα είναι τουλάχιστον εκατοντάχρονο—ίσως και χρονικά ακόμη μεγαλύτερο. Στην μία άκρη κυριάρχησε η λογική «τα πάντα στο κράτος». Στην άλλη ακριβώς το αντίθετο, με την κυριαρχία να αποδίδεται στην αγορά. Η πλειοψηφία αναζήτησε την ισορροπία – σ’ αυτό συνεισέφερε τα μέγιστα και με απόλυτα θετικό πρόσημο η Κεϋνσιανή επανάσταση. Στην αναζήτηση της ιδεολογικά αποδεκτής και  κοινωνικά  εφικτής ισορροπίας, πνευματικά ικανοί και ανήσυχοι άνθρωποι, όπως ο αείμνηστος Θανάσης Κανελλόπουλος, υπερασπίστηκαν την λογική του «κράτους -νυχτοφύλακας», με το κράτος να αναλαμβάνει ένα σχετικά περιορισμένο αλλά με σαφήνεια προσδιορισμένο ρόλο.

Την εξελικτική πορεία της αναζήτησης ανέτρεψε ο πληθωρισμός της περιόδου 1980-1995, με καταστάλαγμα την επιστροφή σε προηγμένη μάλιστα μορφή (Friedman) της κλασσικής ελεύθερης αγοράς. Όλα καλά, όσο ήταν πιστευτή η υπόσχεση ότι το κράτος δεν είναι η λύση αλλά μέρος του προβλήματος. Κάποια στιγμή όμως, ιδιαίτερα μετά το 2010, επήλθε ως θείο δώρο η συνειδητοποίηση ότι αν το κράτος ήταν μέρος του προβλήματος, η ελεύθερη αγορά ήταν τώρα το πρόβλημα.

Στην αναζήτηση της αναγκαίας πλέον ισορροπίας ανάμεσα στην μορφή και την έκταση του κρατικού παρεμβατισμού, προέκυψε η λογική του αποτελεσματικού κράτους. Ήταν ο θρίαμβος του ρεαλισμού πάνω στην ιδεολογία, αλλά δεν έλυνε το πρόβλημα παρά μόνο μερικώς. Αποτελεσματικό ναι, αυτό όλοι θέλανε, αλλά σε ποιους τομείς και με ποιόν τρόπο; Διότι, οι ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα του περιβάλλοντος και της τεχνητής νοημοσύνης άλλαξαν τις συντεταγμένες της επιθυμητής ή όχι κρατικής παρέμβασης, αν όχι άρδην τους κανόνες του παιγνιδιού.

Είναι γεγονός ότι οι ακρότητες της ελεύθερης αγοράς που τόσο προώθησαν (ως δημόσιοι υποστηρικτές) οι Reagan & Thatcher απαιτούν την διόρθωση τους από το κράτος. Ποιο κράτος, όμως, σε ποιους άλλους τομείς και με ποιες μεθόδους;

Το θέμα, δηλαδή, δεν είναι λιγότερο ή περισσότερο ή αποτελεσματικό κράτος. Είναι πως φτιάχνεις από την αρχή ένα ευέλικτο κράτος με συνείδηση ως προς όλες τις επιπτώσεις των πράξεων του και έχοντας μετρήσιμη στοχοθέτηση. Ένα κράτος, δηλαδή, με ολιστική προσέγγιση. Αλλού μεγαλύτερο, αλλού μικρότερο, ανάλογα με τις περιστάσεις και τις συνεχείς εξελίξεις, πάντα όμως σε θέση να βλέπει ένα πρόβλημα ολιστικά – πολιτικά, τεχνικά, κοινωνικά και ταυτόχρονα εκτιμώντας τις σε βάθος χρόνου προοπτικές και εξελίξεις.

Δύο θέματα ως παραδείγματα.

Παράδειγμα πρώτο: η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης απαιτεί επαρκή υλική και ανθρώπινη ετοιμότητα, ικανό μηχανισμό για την ελαχιστοποίηση των καταστροφών και,  ενίοτε αν όχι πολύ συχνά, αυταρχικές αποφάσεις. Παρά την πρόοδο που έχει γίνει, το ελληνικό κράτος είναι ελλειμματικό στην προετοιμασία συνολικά— ακόμη λειτουργεί νομίζοντας ότι με την ανακοίνωση ή την ψήφιση νόμου το θέμα έχει λυθεί. Ότι θέματα όπως τα Μέγαρα, το Μάτι, η Εύβοια χρονίζουν δεν απασχολούν. Η βοήθεια ψηφίστηκε, τελειώσαμε λοιπόν. Η συνέπεια και η συνέχεια ανήκουν σε άλλο πλάνο.  Την δε ανάγκη να συνυπάρξουν ο αναγκαίος στις στιγμές καταστροφής αυταρχισμός με την δημοκρατία δεν έχει καν περάσει στο ραντάρ.

Παράδειγμα δεύτερο: ο ψηφιακός μετασχηματισμός. Βεβαίως και ο πολίτης έχει διευκολυνθεί σε πολλούς τομείς. Ταυτόχρονα, η ζωή του έχει γίνει πιο δύσκολη – σε ορισμένες περιπτώσεις απελπιστική. ΚΙ αυτό επειδή με τον ψηφιακό κόσμος, η Πολιτεία αφενός περιόρισε δραματικά το δικαίωμα του πολίτη να βρει το δίκαιο του, αφετέρου αφαίρεσε από τον εαυτό της (δηλαδή από τους εκπροσώπους της, τους δημόσιους υπαλλήλους) το έρεισμα της ηθικής και πρακτικής ευθύνης. Αν κάνεις μία ψευδή δήλωση κάποια στιγμή ο αλγόριθμος θα σε «συλλάβει». Αν ο αλγόριθμος κάνει λάθος επειδή οι υπεύθυνοι του έδωσαν λάθος στοιχεία, ο πολίτης βρίσκεται σε Καφκικό περιβάλλον.

Τα ανάλογα γεγονότα είναι πολλά για να τα απαριθμήσει η στήλη. Κλείνοντας, επειδή η ευθύνη δεν είναι μονόπαντη, και ο ιδιωτικός τομέας οφείλει να επαναπροσδιορίσει τους στόχους του και τον ρόλο του. Όση ευελιξία απαιτούν οι συνθήκες του 21^ου αιώνα από τον δημόσιο τομέα άλλη τόση τουλάχιστον απαιτούν από τον ιδιωτικό.

Αλλά σ’ αυτό θα επανέλθουμε.