Το 2025 θα είναι μία καθοριστική χρονιά καθώς θα ψηφιστούν πολλοί νόμοι και θα τεθούν σε ισχύ ευρωπαϊκοί κανονισμοί που επηρεάζουν την καθημερινότητα πολιτών και επιχειρήσεων.

Η χρονιά που μόλις ξεκίνησε αναμένεται να είναι ιδιαίτερα παραγωγική σε επίπεδο νομοθεσίας τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ήδη από τις πρώτες μέρες, έχει γίνει σαφές ότι θα υπάρξουν αξιοσημείωτες εξελίξεις σε τρεις βασικούς τομείς.

1

Πρώτον, θα συνεχίσει να αποτελεί προτεραιότητα η αυστηροποίηση του ποινικού πλαισίου, ώστε να παταχθούν ολοένα συχνότερα φαινόμενα, όπως η ενδοοικογενειακή βία και η παραβατικότητα των ανηλίκων. Δεύτερον, θα ενταθούν οι προσπάθειες για την επιτάχυνση του ρυθμού απονομής δικαιοσύνης. Τρίτον, θα τεθούν ακόμα αυστηρότεροι κανόνες στις επιχειρήσεις αναφορικά με την κυβερνοασφάλεια και τη χρήση νέων τεχνολογιών.

Ενδοοικογενειακή βία

Το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης που βρίσκεται ήδη υπό διαβούλευση ενσωματώνει την ευρωπαϊκή Οδηγία για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, ενώ επιπλέον εισάγει πρόσθετες ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας.

Η αυστηροποίηση των ποινών, οι οποίες πλέον δεν μετατρέπονται σε χρηματικές ούτε αναστέλλονται, συμπληρώνεται και από τις διατάξεις για την υποτροπή, ώστε κάθε δράστης που τελεί έγκλημα ενδοοικογενειακής βίας να αντιμετωπίζει μεγαλύτερες ποινές, αν τελέσει εκ νέου και άλλο. Παράλληλα, θεσπίζονται υψηλότερες ποινές για εγκλήματα, όπως κυβερνοπαρακολούθηση και η εκδικητική πορνογραφία.

Αυτό, όμως, που αναμένεται ότι θα κάνει τη διαφορά είναι το πλέγμα διατάξεων που άπτονται του μεγαλύτερου προβλήματος στα αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας. Την επικίνδυνη συμπεριφορά του δράστη από τη στιγμή που τέλεσε το έγκλημα μέχρι να συλληφθεί και να καταδικαστεί.

Στόχος πλέον είναι οι υποθέσεις αυτές να εκδικάζονται άμεσα με παραπομπή των κατηγορουμένων σε δίκη μετά την ανάκριση, χωρίς να μεσολαβεί κρίση δικαστικού συμβουλίου. Επιπλέον, η διαδικασία της καταγγελίας γίνεται απλούστερη, αφού μπορεί να γίνει ακόμα και μέσω τηλεφώνου, μηνυμάτων ή emails σε ειδική πλατφόρμα.

Παραβατικότητα ανηλίκων

Όσο η εγκληματικότητα των ανηλίκων γίνεται εντονότερη, τόσο αναζητούνται μέτρα για την αποτροπή της, με την κυβέρνηση να έχει ανακοινώσει εδώ και μήνες την αυστηροποίηση του πλαισίου.

Ο νόμος που θα ψηφιστεί μέσα στον Ιανουάριο προβλέπει αύξηση της ποινής για το αδίκημα της παραμέλησης ανηλίκου στα τρία έτη (από το ένα έτος που ίσχυε). Παράλληλα, γίνεται πλέον ευκολότερος ο περιορισμός του ανηλίκου σε ειδικό κατάστημα κράτησης, καθώς δεν θα χρειάζεται πλέον να επιβληθεί εξαρχής, αλλά θα μπορεί να επιβάλλεται και στην πορεία, αν ο νέος που έχει διαπράξει κακούργημα περιφρονεί εξακολουθητικά τα αναμορφωτικά μέτρα που του έχουν επιβληθεί αρχικά.

Κώδικας Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών

Στο πεδίο των αστικών και εμπορικών διαφορών, η ενίσχυση της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών είναι ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί, αν η Ελλάδα θέλει να μειώσει ουσιαστικά τον χρόνο εκδίκασης των υποθέσεων.

Η διαμεσολάβηση και η διαιτησία αποτελούν αποδεδειγμένα σε άλλες έννομες τάξεις τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους αποσυμφόρησης των δικαστηρίων, όμως στην Ελλάδα βρίσκονται ακόμα σε εμβρυακό στάδιο.

Το Υπουργείο Δικαιοσύνης έχει θέσει ως στόχο μέχρι το καλοκαίρι η χώρα να έχει ένα ολοκληρωμένο νομοθέτημα, ισάξιας ισχύος με τους άλλους κώδικες, όπως ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας.

Ο νέος Κώδικας θα περιλαμβάνει διατάξεις για την εμπορική διαιτησία, η οποία, αν και ισχύει και σήμερα, δεν επιλέγεται συχνά από τις επιχειρήσεις, λόγω αγκυλώσεων και πολύπλοκων διαδικασιών. Ζητούμενο είναι να κρατηθούν στην Ελλάδα οι διαιτησίες που σήμερα απευθύνονται σε διαιτητικά δικαστήρια της Ευρώπης, αλλά και να ενθαρρυνθούν και άλλες κατηγορίες επιχειρηματιών να στραφούν σε αυτή, πέρα από τις γνωστές μεγάλες εταιρείες που ούτως ή άλλως προβλέπουν με ρήτρες την προσφυγή στη διαιτησία, ώστε να παρακάμψουν τα ελληνικά δικαστήρια.

Πέρα από τον θεσμό της διαιτησίας, θα προβλέπεται και η διαμεσολάβηση για τις περισσότερες αστικές υποθέσεις (μισθωτικές, εργατικές και οικογενειακές διαφορές). Η διαμεσολάβηση θα δίνει τη δυνατότητα στους διαδίκους να απευθύνονται σε πιστοποιημένους διαμεσολαβητές (δικαστές, δικηγόρους ή εμπειρογνώμονες σε τεχνικά ζητήματα), που θα επιλύουν τις διαφορές τους γρήγορα και εκτός των δικαστηρίων.

Μεταφορά δικαστηριακής ύλης στους δικηγόρους

Μία ακόμα έξυπνη λύση για την αποσυμφόρηση των δικαστηρίων, η οποία έτυχε γενικά θετικής υποδοχής από τον δικηγορικό κόσμο, ήταν η μεταφορά ύλης στους δικηγόρους. Η αρχή έγινε πέρυσι με την έκδοση κληρονομητηρίου, την αποδοχή κληρονομίας, την προσημείωση υποθήκης και την παροχή ένορκης βεβαίωσης.

Οι επόμενες αλλαγές θα αφορούν την έκδοση διαταγής πληρωμής και απόδοσης μισθίου καθώς και την σύσταση Ιδιωτικών Κεφαλαιουχικών Εταιρειών. Υπό διαπραγματεύσεις τίθεται και το ενδεχόμενο να γίνει υποχρεωτική η παράσταση δικηγόρου στις εμπράγματες δικαιοπραξίες (π.χ. μεταβίβαση ακινήτου), έτσι ώστε να εδραιωθεί η ασφάλεια των συναλλαγών και να αποφευχθούν αντιδικίες στο μέλλον.

Κληρονομικό δίκαιο

Η αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου είναι κάτι που συζητιέται εδώ και καιρό και οπωσδήποτε αναμένεται με ενδιαφέρον, αφού πρόκειται να αλλάξουν πολλά. Αν και αρχικά θεωρούνταν βέβαιο ότι οι ιδιόγραφες διαθήκες θα καταργηθούν, πλέον αυτό δεν είναι σίγουρο, αφού εξετάζεται η περίπτωση να διατηρηθούν μεν -για λόγους ασφάλειας δικαίου- σε ισχύ, όμως υπό πολύ αυστηρότερες προϋποθέσεις, για να αποτραπούν οι ουκ ολίγες περιπτώσεις παραποίησης.

Επίσης, αναμένεται να νομοθετηθεί πλέον και αυτό που έχει ήδη εδώ και καιρό διαπλαστεί νομολογιακά, δηλαδή το δικαίωμα να κληρονομεί τον θάνοντα ο/η σύντροφός του σε ελεύθερη συμβίωση (όχι μόνο δηλαδή ο σύζυγος ή ο σύντροφος με σύμφωνο συμβίωσης). Φυσικά, σε αυτό το σημείο κομβικής σημασίας είναι οι προϋποθέσεις που θα τεθούν, ώστε να αποδεικνύεται επαρκώς η ελεύθερη συμβίωση.

Κανονισμός DORA

Στο πεδίο του ενωσιακού δικαίου, το 2025 θα τεθούν σε εφαρμογή βασικοί Κανονισμοί με άμεση ισχύ και στη χώρα μας, οι οποίοι θα επηρεάσουν καθοριστικά τον τρόπο λειτουργίας των μεγάλων επιχειρήσεων, επιβάλλοντας ένα αυστηρό πλαίσιο συμμόρφωσης.

Από τις 17 Ιανουαρίου 2025, ο Κανονισμός DORA (Digital Operational Resilience Act) θα επιβάλλει ένα εναρμονισμένο πλαίσιο διαχείρισης ψηφιακών κινδύνων για όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, καλύπτοντας χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, παρόχους τεχνολογίας, καινοτόμες επιχειρήσεις fintech και τρίτους παρόχους υποδομών.

Οι κυριότερες υποχρεώσεις του Κανονισμού περιλαμβάνουν τη διαχείριση των ψηφιακών κινδύνων μέσω μηχανισμών ανθεκτικότητας, την εποπτεία τρίτων παρόχων και τις αυστηρές απαιτήσεις αναφοράς κάθε περιστατικού κυβερνοασφάλειας, ώστε να εξασφαλίζεται η λειτουργία των κρίσιμων υποδομών ακόμα και σε καταστάσεις κινδύνου.

Data Act

Το φθινόπωρο της νέας  χρονιάς θα τεθεί σε ισχύ ο Κανονισμός για τα Δεδομένα που αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα δεδομένα και επιδιώκει να καταστήσει την ανταλλαγή και χρήση/επανάχρηση των δεδομένων ευκολότερη για όλους. Θέτοντας συγκεκριμένα πρότυπα σε επίπεδο ΕΕ, καλύπτει βασικές πτυχές της χρήσης δεδομένων τόσο μεταξύ επιχειρήσεων όσο και μεταξύ δημόσιων φορέων σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης και σε σχέση με διάφορους τύπους δεδομένων.

Ο Κανονισμός επιβάλλει υποχρεώσεις κοινής χρήσης δεδομένων, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ επιχειρήσεων, δημοσίων φορέων και καταναλωτών. Γενικά, η λογική είναι ότι ούτε οι κάτοχοι δεδομένων ούτε τρίτοι επιτρέπεται να επηρεάζουν ή να εμποδίζουν τη συμπεριφορά του χρήστη όσον αφορά την κοινή χρήση δεδομένων με οποιονδήποτε εξαναγκαστικό ή τεχνικό τρόπο. Οι χρήστες θα μπορούν να παρέχουν τα δεδομένα σε τρίτους ή να τα χρησιμοποιούν για τους δικούς τους σκοπούς, ενώ θα μπορούν επίσης να ζητήσουν να διατεθούν τα δεδομένα απευθείας σε τρίτους.

Μόνο οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα εξαιρεθούν από αυτές τις αυστηρές κατευθυντήριες γραμμές και αυτό εφόσον είναι ανεξάρτητες από άλλες εταιρείες. Περαιτέρω, είναι ενδιαφέρον ότι οι πάροχοι με σημαντική θέση στην αγορά (οι λεγόμενοι “gatekeepers” όπως π.χ. η Meta και η Google) θα υπόκεινται σε αυστηρούς περιορισμούς, καθώς δεν θα επιτρέπεται σε τρίτους να μοιράζονται δεδομένα με αυτούς ούτε επιτρέπεται σε αυτούς να ζητούν πρόσβαση στα δεδομένα.

ΑΙ Act

Η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί το πρώτο και μοναδικό προς το παρόν νομοθέτημα που φιλοδοξεί να εξασφαλίσει την υπεύθυνη και ασφαλή αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, μετριάζοντας σημαντικά τους κινδύνους.

Πρόκειται για ένα σύνολο κανόνων που έχουν σχεδιαστεί για να διασφαλίσουν ότι η τεχνολογία ΑΙ χρησιμοποιείται με υπεύθυνο και δίκαιο τρόπο στην αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θέτοντας κανόνες που ισχύουν για οποιονδήποτε πάροχο διαθέτει στην αγορά ή θέτει σε λειτουργία σύστημα ΑΙ στην ΕΕ, ανεξάρτητα από το πού είναι εγκατεστημένος.

Ουσιαστικά πρόκειται για ένα σύνολο μέτρων με δικλείδες ασφαλείας όταν οι αλγόριθμοι λαμβάνουν και εκτελούν αυτόματα αποφάσεις που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη ζωή κάποιου.

Υπό αυτή την έννοια οι κανόνες καλύπτουν τρία στάδια: Πρώτον, τη φάση της ανάπτυξης του συστήματος ΑΙ, όπου τίθενται υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας. Δεύτερον, τη φάση της απόφασης και της εκτέλεσης, όπου πρέπει να υπάρχουν μηχανισμοί για την επαλήθευση της ορθότητάς της. Τρίτον, το στάδιο μετά την εκτέλεση, όπου ζητούμενο είναι η ανάληψη ευθυνών από συγκεκριμένα άτομα σε περίπτωση λάθους.