Η ιστορία των Κυκλάδων είναι γένους θηλυκού- Έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Είναι η πρώτη πανκυκλαδική έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ, παρουσιάζοντας την ιστορία μέσα από τα μάτια των γυναικών των Κυκλάδων, από την αρχαιότητα μέχρι το 19ο αιώνα. Μιλάει για γυναίκες, όπως η Ίσιδα, η Νεικώ, η Παρθενίκα, η Αλίνη, η Μαγία Πούλχρα, η Ερμιόνη, η Αλεξιβώλα, η Άρτεμις, η Αθηνά, η Θεοκτίστη, η Μαξιμίλλα, η Ευπορία… Ονόματα που διασώθηκαν μέσα στους αιώνες και έφθασαν ως σήμερα κρατώντας το νήμα της ιστορίας αδιάσπαστο κι αφήνοντας όλες αυτές της Κυκλαδίτισσες να μιλήσουν με τον δικό τους τρόπο για την ζωή τους στο άνυδρο, πετρώδες, απομονωμένο και συνάμα συνδεδεμένο με τα άλλα νησιά αλλά και μοναδικό τοπίο των νησιών, που καθόρισε και τις ίδιες.

Αυτές οι γυναίκες λοιπόν, βγαίνοντας για πρώτη φορά από την αφάνεια θα βρίσκονται για πέντε μήνες στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης χάρις στην έκθεση, που όπως είπε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στην συνέντευξη τύπου «προσπαθεί να συγκεράσει δύο πάρα πολύ επίκαιρα πράγματα: Το ένα είναι η θέση της γυναίκας διεθνώς και διαχρονικά στην ιστορία και τον πολιτισμό. Το δεύτερο είναι η νησιωτικότητα, που προσδιορίζει -και προσδιόριζε από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τις μέρες μας – την πορεία και το ιστορικό γίγνεσθαι των συγκεκριμένων νησιών».

Αριστουργήματα τέχνης

Με τίτλο «Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων» η έκθεση εγκαινιάζεται στις 12 Δεκεμβρίου στο Μέγαρο Σταθάτου συγκεντρώνοντας 180 αριστουργήματα από όλα σχεδόν τα μουσεία των νησιών των Κυκλάδων (Αμοργό, Άνδρο, Δήλο, Θήρα, Ίο, Κέα, Κύθνο, Μήλο, Μύκονο, Νάξο, Πάρο, Σέριφο, Σίκινο, Σίφνο, Σύρο, Τήνο και Φολέγανδρο). Πρόκειται για έργα μοναδικά, τα περισσότερα από τα οποία δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Κυκλάδων και εκτός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ενώ ορισμένα δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο κοινό. Δίπλα στα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ο επισκέπτης θα δει εξάλλου 135 εκθέματα από τις συλλογές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, από το Μουσείο Κανελλοπούλου, το Επιγραφικό Μουσείο, την Εφορεία Παλαιοναθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας και από σημαντικές ιδιωτικές συλλογές.

Ειδώλια και μεγάλου μεγέθους γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, επιτύμβιες στήλες και επιγραφές με νομικά κείμενα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, χαρακτικά, χειρόγραφα και εικόνες που χρονολογούνται από τα προϊστορικά έως τα μεταβυζαντινά χρόνια, συνθέτουν το μωσαϊκό της έκθεσης. Πολλά από τα εκθέματα άλλωστε, θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενα έκθεσης από μόνα τους ενώ τρία έργα ξεχωρίζουν, λόγω μοναδικότητας και μεγέθους: Είναι η κολοσσική Κόρη της Θήρας (με 2,48 μ. ύψος), ένα από τα ελάχιστα σχεδόν ακέραια αρχαϊκά αγάλματα, το οποίο θα εκτεθεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα, είναι η εμβληματική τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης που παρουσιάζει τις «Γυναίκες στο Άδυτο», έργο μοναδικό και μνημειακών διαστάσεων (μήκους σχεδόν 4 μ.), αλλά και το ελληνιστικό άγαλμα της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος από τη Δήλο, το οποίο για πρώτη φορά θα εκτεθεί εκτός του νησιού.

Οι ρόλοι των γυναικών

Θέτοντας στο επίκεντρο τη γυναίκα, όπως αυτή αναδεικνύεται από τις μαρτυρίες του παρελθόντος των Κυκλάδων, η έκθεση επιχειρεί να προσεγγίσει τη θέση των γυναικών στις νησιωτικές κοινωνίες, μέσα από μικρές ή μεγαλύτερες «ανείπωτες» ιστορίες, που μας αφηγούνται οι ίδιες, είτε μέσα από τα λόγια τους είτε μέσα από τα υλικά τους κατάλοιπα, σχεδόν πάντα όμως μέσα από τα μάτια των ανδρών της εποχής τους.

Η έκθεση φέρνει έτσι, στο φως άγνωστους ρόλους των γυναικών στο πέρασμα του χρόνου και δείχνει πώς οι ρόλοι αυτοί επηρεάστηκαν από τη νησιωτικότητά τους. Θεότητες και μητέρες, ιέρειες, εταίρες, έμποροι, μαχήτριες, διανοούμενες, θρηνωδοί, μάγισσες, μετανάστριες, πρωταγωνιστούν στις ιστορίες που παρατίθενται.

«Η γυναίκα είναι αυτή, η οποία έχει μία ξεχωριστή θέση στη νησιωτική κοινωνία και αυτό αποτυπώνεται είτε μέσω των λατρειών σε συγκεκριμένες θεότητες είτε στις γραπτές μαρτυρίες, τις επιγραφές των Κυκλάδων, που ακριβώς έχουν διασώσει το ρόλο της γυναίκας, στον ιδιωτικό χώρο -μέσα από πληθώρα κειμένων- είτε στη δημόσια παρουσία της», όπως ανέφερε η υπουργός Πολιτισμού. Προσθέτοντας ότι «Η γυναίκα, στη συγκεκριμένη έκθεση, είναι η πρωταγωνίστρια στην ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα: Στην οικογένεια, τη θρησκεία, την οικονομία, την πολιτική. Το δίπολο μεταξύ του περιορισμού και της δυναμικής παρουσίας αντανακλά ταυτόχρονα την ανθεκτικότητα, την προσαρμοστικότητα και την ικανότητα των γυναικών των Κυκλάδων να επανακαθορίζουν την ταυτότητα και το ρόλο τους με βάση τις συνθήκες της εκάστοτε εποχής».

Θεές, αγίες, θεραπεύτριες

Γιατί, όμως, οι γυναικείες μορφές από τις Κυκλάδες; Η απάντηση που δίνεται αφορά κατ’ αρχάς στον δυναμισμό, που επιβάλει το τοπίο, ορίζοντάς τες ως γυναίκες τολμηρές, που συνάπτουν οικονομικές συναλλαγές ή ευεργετούν την κοινότητά τους, ταξιδεύουν από τα πέρατα του κόσμου για να συναντήσουν τη μοίρα τους στην καρδιά του Αρχιπελάγους, δοκιμάζουν τη σχέση τους με το θείο, μεταμορφώνονται σε οσίες και αγίες οι ίδιες. Ενώ πάντοτε είναι επηρεασμένες από τη θάλασσα είτε λόγω των απειλών και των κινδύνων που επιφυλάσσει είτε λόγω του πλούτου και της ελευθερίας που προσφέρει.

Οι γυναίκες που περιθωριοποιούνται στα πρώιμα ιστορικά χρόνια πριν αρχίσουν να καταλαμβάνουν σημαντική έως και κυρίαρχη θέση στην Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Είναι εκείνες οι γυναίκες που ταξιδεύουν, που συναντούν την ευτυχία ή τη μοίρα τους στις Κυκλάδες. Οι θεές και αγίες των θρησκειών των νησιών, που προσφέρουν ανακούφιση και γιατρειά, θεραπεύτριες, αντικείμενα λατρείας από την μακρινή Προϊστορία μέχρι τις μέρες μας. Αυτές που από θεές της φύσης και της μητρότητας μετατρέπονται σε προστάτιδες της θάλασσας και των ναυτικών. Είναι, τέλος, αυτές που επηρέασαν όσο λίγες τη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους και συνέβαλαν τα μέγιστα στην Ελληνική Επανάσταση ορμώμενες και επηρεασμένες από τη νησιωτικότητα του τόπου τους.

Η ιστορία αλλιώς

Το νησιωτικό σύμπλεγμα προσφέρει πληθώρα πηγών, που σχετίζονται με τις γυναίκες και τους πολλαπλούς ρόλους που κλήθηκαν να παίξουν στα νησιά και τις τοπικές κοινωνίες. Ποτέ μέχρι σήμερα όμως, δεν επιχειρήθηκε να ειπωθεί η ιστορία τους μέσα από την ανάλυση των αρχαιολογικών, ιστορικών και εθνολογικών τεκμηρίων με τρόπο συνεχή και εύληπτο, ιδιαιτέρως στο πλαίσιο μιας έκθεσης που να απευθύνεται και στο ευρύ κοινό.

Η έκθεση θέτει τη γυναίκα των Κυκλάδων στο επίκεντρο όχι μόνο γιατί μπορεί να διηγηθεί την ιστορία των νησιών με έναν διαφορετικό τρόπο σε σχέση με την ιστορία «των ανδρών», αλλά και γιατί οι Κυκλαδίτισσες παρουσιάζουν ενδιαφέρουσες ομοιότητες και διαφοροποιήσεις στους ρόλους τους μέσα στον χρόνο.

Ο επισκέπτης θα γνωρίσει έτσι, τις Κυκλαδίτισσες τόσο στο δημόσιο βίο όσο και στην ιδιωτική σφαίρα, στην κοινωνική, πολιτική, θρησκευτική και οικογενειακή ζωή. Μέσα σε δώδεκα ενότητες παρουσιάζεται η σχέση τους με τον ερωτισμό, τον θάνατο και τον θρήνο, η συμμετοχή τους σε θρησκευτικά δρώμενα και διονυσιακές εορτές, η βία και οι περιορισμοί που τους επέβαλε η κοινότητα.

Το ταξίδι στη Θήρα

Η έκθεση αποτελεί την πρώτη κοινή δράση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, σε εφαρμογή του Μνημονίου Συνεργασίας που υπογράφτηκε στις 17 Μαΐου 2024 από την υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη και την πρόεδρο και διευθύνουσα σύμβουλο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου, με στόχο τη μελέτη, ανάδειξη και προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η έκθεση άλλωστε, αμέσως μετά την Αθήνα θα παρουσιαστεί αυτούσια στο ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, το οποίο θα ανοίξει με αυτόν τον τρόπο επίσημα τις πύλες του.

«Η συνδιοργάνωση αυτή με το υπουργείο Πολιτισμού σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς κοινών δράσεων, όπως ερευνητικά προγράμματα, συνέδρια, εκπαιδευτικές δραστηριότητες, επιστημονικές εκδόσεις, ψηφιακές εφαρμογές αλλά και το πρώτο Corpus μαρμάρινων ειδωλίων και αγγείων της πρωτοκυκλαδικής περιόδου που βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο», όπως ανέφερε η κυρία Μαρινοπούλου. «Οι Κυκλαδίτισσες είναι μια “ιστορική” διακυκλαδική έκθεση καθώς συγκεντρώνει για πρώτη φορά τόσα αριστουργήματα των Κυκλάδων μαζί. Για τον λόγο αυτό αποφασίσαμε με το υπουργείο Πολιτισμού να συνεχίσει το ταξίδι της στις Κυκλάδες, για να εγκαινιάσει το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήρας. Είναι και αυτός ένας τρόπος να συμβάλλουμε έμπρακτα στη διάδοση του κυκλαδικού πολιτισμού και να προσφέρουμε πίσω στις Κυκλάδες, καθώς αυτές αποτελούν τον λόγο ύπαρξης του Μουσείου μας», πρόσθεσε .

Την επιμέλεια έχουν ο δρ Δημήτρης Αθανασούλης, διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και οι επιστημονικοί διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και δρ Ιωάννης Φάππας, επίκουρος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Info

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Μέγαρο Σταθάτου- Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1, τηλ. 210 7228321-3
Έκθεση: «Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων»
Διάρκεια: 12 Δεκεμβρίου – 4 Μαΐου 2025

Διαβάστε επίσης:

Μεγάλη συναυλία για τη Λίνα Νικολακοπούλου στις 13 Ιανουαρίου στο Παλλάς

Μάρμαρα του Παρθενώνα: 20 Φοιτητές και νέοι επιστήμονες γράφουν… – Έρευνα για την κατοχή τους από το Βρετανικό Μουσείο

Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη – Ο Απόλλωνας και ο Ελ Γκρέκο στο Ιωβιλαίο του Βατικανού