Βάσω Κατράκη: Όταν μιλάει η πέτρα, το μολύβι, το κάρβουνο

«…Και μια μέρα σφηνώθηκε ξαφνικά στο μυαλό μου ένα ερώτημα “Kι αν γίνω ζωγράφος;” Χίλιες καμπάνες χτυπήσανε μέσα μου κι έχασα τον κόσμο. Από τότε δεν είχα τίποτε άλλο στο μυαλό μου νύχτα μέρα…». Νεαρό κορίτσι στη γενέθλια γη του Αιτωλικού ήταν η Βάσω Κατράκη, όταν ακούγοντας την καρδιά της, ονειρευόταν το μέλλον της.

Και πράγματι θα σπουδάσει ζωγραφική με τον Παρθένη, χαρακτική με τον Κεφαλληνό και η ίδια θα ασκηθεί στην ξυλογραφία, τη χαλκογραφία, τη λιθογραφία, ακόμη και τη ζωγραφική πάνω σε βότσαλα. Όπως αυτά που παρουσιάζονται σε λίγες μέρες, από τις 7 Νοεμβρίου στο Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων μαζί με ξυλογραφίες αλλά και σχέδιά της, το πρώτο στάδιο δηλαδή, της έμπνευσης ώσπου αυτή να μετουσιωθεί σε έργο. Τα σχέδια αυτά συνιστούν μάλιστα, ένα μάλλον άγνωστο κομμάτι της δουλειάς της για το ευρύ κοινό, παρά την σημασία τους στην εκτέλεση ενός έργου. Και είναι ευτυχές, που διασώθηκαν, καθώς η ίδια δεν τα κατέστρεψε, όπως συμβαίνει συχνά με άλλους καλλιτέχνες, μετά την εκπλήρωση του προορισμού τους.

Μία από τις σημαντικότερες χαράκτριες του 20ου αιώνα, που σφράγισε με τις διαρκείς αναζητήσεις της στην τέχνη και τις καινοτόμες μεθόδους της το ύφος της μεταπολεμικής χαρακτικής στην Ελλάδα ήταν η Βάσω Κατράκη (1914 – 1988). Η πρόσληψη και η απόδοση της ανθρώπινης μορφής, μέσα από το πρίσμα της υπαρξιακής αγωνίας αλλά ταυτόχρονα των ιδανικών και των κοινωνικών αγώνων υπήρξε η κύρια θεματική της.

«Μ’ ενδιαφέρει να ΄ρθω σε όσο γίνεται πληρέστερη επικοινωνία με τους ανθρώπους, να μιλήσω με τη γλώσσα τους. Αυτό είναι η πιο μεγάλη καταξίωση ενός καλλιτέχνη. Δεν διαλέγω ορισμένα θέματα, μα βιώματα. Και αυτά μπορεί να έρχονται είτε από τη χώρα που ζεις είτε απ’ έξω, φτάνει να είναι ανθρώπινα», όπως είχε πει εξάλλου, η ίδια.

Σχέδια και χαρακτικά

Στην έκθεση παρουσιάζονται ανέκδοτα σχέδια με μολύβι, κάρβουνο, σε ρυζόχαρτο, απλό χαρτί, ακόμη και σε μπλοκάκι! Κάποια από τα σχέδια προέρχονται από το μουσείο του Αιτωλικού – αυτά με την κλασική ξύλινη κορνίζα- συγκεκριμένα από το «Κέντρο Χαρακτικών Τεχνών – Μουσείο Βάσως Κατράκη, που περιλαμβάνει τα έργα που κληροδότησε η χαράκτρια στη γενέτειρά της.

Κάποια άλλα είναι από αυτά, που η χαράκτρια κατέλειπε στα παιδιά της και εν προκειμένω «ξετρύπωσε» ο γιος της Σπύρος Κατράκης, ο οποίος έχει και την επιμέλεια της έκθεσης. Τα συγκεκριμένα εκτίθενται απέριττα, χωρίς τις κλασσικές κορνίζες με το πασπαρτού, δίνοντας στον επισκέπτη την αίσθηση της άμεσης επαφής.

Επίσης όμως, παρουσιάζονται χαρακτικά σε ξύλα, δίπλα στις μήτρες τους αλλά και ανάτυπα έργων μαζί με το αρχικό σχέδιο ώστε να φανεί η σύνθεση και το τελικό στάδιο της έμπνευσης ελπίζοντας, αυτός ο απλοϊκός τρόπος παρουσίασης των εκθεμάτων να αποδειχθεί και πιο φιλικός, πιο προσιτός στον επισκέπτη της έκθεσης. Και ακόμη βότσαλα, σε κάποια από τα οποία η λέξη «Γιούρα» ξεχωρίζει γραμμένη πάνω τους.

Τα βότσαλα της εξορίας

Γιατί η Βάσω Κατράκη ήταν από τους πρώτους, που συνέλαβαν οι δικτάτορες το 1967, εξορίζοντάς την στην Γυάρο, όπου πέρασε την τραγικότερη περίοδο της ζωής της. «Έμεινα εννιάμιση μήνες εκεί», είχε πει «τότε μάλιστα είχε διαδοθεί ότι τρελάθηκα… Ήταν ένα νησί περίεργο. Σε όλο το διάστημα που έμεινα δεν είδα ούτε ένα πουλί να περνάει… Οι θάλαμοι βρομάγανε και μας έφερναν νερό με βαρέλια από μηχανόλαδο καραβιών. Πείνα, δίψα, άλλοι δαρμένοι, άλλοι τραυματισμένοι, ήταν κάτι το φρικιαστικό. Στην αρχή έφτιαχνα καπέλα από άγρια βούρλα… Ύστερα ανακάλυψα τα βότσαλα»… Αυτά, που συνέλεγε η ίδια από την παραλία και έγιναν η διαφυγή της από την κόλαση που ζούσε.

Στη χαρακτική εξάλλου, η Βάσω Κατράκη χρησιμοποίησε αρχικά ως υλικό το ξύλο, ενώ η πέτρα -ο ψαμμίτης- κυριάρχησε στο έργο της στη συνέχεια, από τις αρχές της δεκαετίας ’50 και στα επόμενα τριανταπέντε χρόνια της καριέρας της. Ένα υλικό, που λίγοι χαράκτες έχουν δουλέψει, γεγονός που της προσέδωσε διεθνή φήμη. «Πάντα μου άρεσε ένα πράγμα: Να μιλάει το υλικό μόνο του τη δική του γλώσσα», έλεγε η ίδια για την προτίμησή της στην πέτρα.

Περήφανα, αγέλαστα κορίτσια, ήλιοι, περιστέρια, άλογα «βγαίνουν» έτσι από τα χέρια της. «Δεν θέλω παρά να εκφράσω την αγάπη και τον ενθουσιασμό μου προς τη ζωή», όπως είχε πει. «Κάθε στιγμή που μου ανήκει, δεν θα ήθελα να είναι παρά ένας χαιρετισμός προς αυτήν. Να εκφράσω την αγάπη μου προς τον άνθρωπο και τη δικιά του ζωή, με τις χαρές, τα βάσανα και το μόχθο της. Προσπαθώ να εκφραστώ με τον πιο σαφή τρόπο. Αυτό το κάνω, γιατί έτσι νιώθω».

Το εύρος του έργου της εξάλλου, τεράστιο. Και όχι μόνο στην ξυλογραφία και την χαρακτική σε πέτρα αλλά και στο πλήθος των βιβλίων, λευκωμάτων και ποιητικών συλλογών, που εικονογράφησε και γι΄αυτό βραβεύθηκε με πολλά διεθνή βραβεία και διακρίσεις.
«Η Τέχνη δεν είναι παιχνίδι για αργόσχολους. Είναι αστραπή, είναι πόνος, είναι γέννα», όπως είχε πει άλλωστε κι αυτή η φράση γίνεται το θέμα για την εκπαιδευτική δράση που θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο της έκθεσης.

Info

Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων: Βασ. Σοφίας, Πάρκο Ελευθερίας, 210 7232604- 210 7224028
Έκθεση: Βάσω Κατράκη «Σχέδια, ξυλογραφίες και τα βότσαλα»
Διάρκεια έκθεσης: 7 – 22 Νοεμβρίου

Διαβάστε επίσης:
Νότια Κορέα: Αξιωματούχοι θα ενημερώσουν το ΝΑΤΟ για την ανάπτυξη Βορειοκορεατών στρατιωτών στη Ρωσία

Βρετανία: Διεγράφη βουλευτής της κυβέρνησης αφού γρονθοκόπησε πολίτη σε νυχτερινή του έξοδο (βίντεο)

Ιταλία: Μεγάλη έρευνα για παραβίαση χιλιάδων προσωπικών δεδομένων – «Παράνομο φακέλωμα» λένε οι εισαγγελείς