Η Επιτροπή Ανταγωνισμού η φέτα και η ανάγκη υιοθέτησης νέας φιλοσοφίας

Η στήλη αυτή έχει υποστηρίξει την ανάγκη να διευρυνθεί το εύρος των αρμοδιοτήτων της Επιτροπής Ανταγωνισμού και ο αριθμός κυρίως του επιστημονικού προσωπικού της, προκειμένου να ανταπεξέλθει στις ισχυρές προκλήσεις που επιφέρει η ψηφιακή επανάσταση αλλά και ειδικά οι πολλαπλές στρεβλώσεις της ελληνικής αγοράς που είναι σε βάρος του καταναλωτή.

Είναι σαφές ότι με περιορισμένα μέσα (αν διαβάζω σωστά ο προϋπολογισμός της δεν ξεπερνά τα 12 εκατ. ευρώ) η Επιτροπή προσπαθεί και δοκιμάζεται. Κρίνοντας από τα πεπραγμένα του 2023 στην ουσία η Επιτροπή εξέδωσε 7 αποφάσεις—μία για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης, μία για οριζόντια σύμπραξη, μία για εναρμονισμένη πρακτική και τέσσερις για κάθετες συμπράξεις). Η Επιτροπή εκτιμά το όφελος για τον καταναλωτή στα 200 εκατ. ευρώ. Σε ΑΕΠ των 230 δις. ευρώ, δεν θα το έλεγα και μεγάλο, αλλά πάντως είναι θετικό.

Σαφές είναι επίσης το γεγονός ότι η Επιτροπή βαρύνεται με διοικητικής φύσης θέματα – το 2023 κλήθηκε να απαντήσει σε πάνω από 400 ερωτήματα που της απεύθυναν διάφορες πλευρές, που σημαίνει περίπου 2 την ημέρα—κι αυτά τα ερωτήματα κατά κανόνα δεν χρήζουν απλής, γρήγορης, απάντησης. Δουλειάς της είναι, θα πείτε, αλλά ας έχει τουλάχιστον τα μέσα ώστε να κάνει καλά την δουλειά της εκεί που μετρά. Κι αυτό που μετρά είναι η αρμοδιότητα και η φιλοσοφία.

Ως προς τις αρμοδιότητες της Επιτροπής, η αναφορά εστιάζεται πρωταρχικά  στην ενσωμάτωση των σχετικών διατάξεων της Πράξης για τις Ψηφιακές Αγορές (Digital Markets Act)  και ειδικά στην δυνατότητα που παρέχει η ευρωπαϊκή νομοθεσία στην Επιτροπή Ανταγωνισμού να απαγορεύει ορισμένες πρακτικές και συμπεριφορές χωρίς να απαιτείται να αποδείξει ότι αυτές επιφέρουν συγκεκριμένη ζημιά στον καταναλωτή. Το ερώτημα είναι αν η ενσωμάτωση πραγματοποιήθηκε κι αν έχει ανάλογα διαφοροποιηθεί η συμπεριφορά της Επιτροπής.

Το συγκεκριμένο «όπλο» είναι σημαντικό διότι, σε μία εποχή που χαρακτηρίζεται από την ταχύτητα των εξελίξεων, η Επιτροπή μπορεί να παρακάμψει τις απερίγραπτα χρονοβόρες δικαστικές διαδικασίες και να κινηθεί άμεσα όταν θεωρεί ότι ο καταναλωτής ζημιώνεται. Για παράδειγμα, στην Ε.Ε. χρειάστηκαν 15 (!)  χρόνια από την στιγμή που ξεκίνησε η έρευνα για να επιβληθεί πρόστιμο στην Google.

Το δεύτερο θέμα αφορά στην φιλοσοφία του ανταγωνισμού– πως ερμηνεύεται και υιοθετείται όχι μόνο στην Ελλάδα. Εδώ και περίπου 25 χρόνια  έχει επικρατήσει η φιλοσοφία ότι η μείωση του ανταγωνισμού είναι καταδικαστέα μόνο αν οδηγεί σε αρνητική επίπτωση στον καταναλωτή, που με την σειρά της ερμηνεύεται στενά ως αύξηση της τιμής ή και μείωση της ποιότητας. Αυτή η θέση έχει οδηγήσει στην έγκριση σωρείας εξαγορών και συγχωνεύσεων που κρίνονται μεν στην συγκεκριμένη στιγμή αλλά δεν μπορεί με σχεδόν κανένα τρόπο να προβλέψει την μορφή των εξελίξεων σε βάθος χρόνου.

Με βάση αυτήν την ερμηνεία έχουν δημιουργηθεί πάμπολλα ολιγοπώλια και μονοπώλια, που λόγω μεγέθους ελέγχουν την αγορά και ουσιαστικά απαγορεύουν την είσοδο νέων επιχειρήσεων.  Η προσπάθεια να επισημανθούν πρακτικές και συμπεριφορές που περιορίζουν τον ανταγωνισμό είναι έτσι πολύ περιοριστική, καθώς αφορά πολύπλοκες διαδικασίες που συχνά δύσκολα αποδεικνύονται.

Πρόσφατα, τόσο στην ακαδημαϊκή όσο και κυβερνητική κοινότητα έχουν εμφανιστεί βάσιμα και πιεστικά επιχειρήματα για αλλαγή στην συγκεκριμένη προσέγγιση. Προτείνεται πλέον, κι αυτό είναι περίπου στην ίδια γραμμή με την έκθεση Draghi που θέλει την ενσωμάτωση της πολιτικής ανταγωνισμού με την βιομηχανική και εμπορική πολιτική (industrial and trade policies) να εξετάζεται η επίπτωση της μείωσης του ανταγωνισμού στην διανομή αγαθών και υπηρεσιών καθώς και στις ανισότητες. Εφόσον υπάρχουν αρνητικές ενδείξεις, η μείωση του ανταγωνισμού δεν πρέπει να εγκρίνεται κι αν συμβαίνει να λαμβάνονται μέτρα διόρθωσης – πέρα από την επιβολή προστίμων.

Πρόσφατα, η Επιτροπή Ανταγωνισμού μελέτησε την αγορά της φέτας. Δεν γνωρίζω πως ορίζονται και ποιες είναι οι προτεραιότητες της, θα σταθώ λοιπόν σε ένα ερώτημα. Κατά την ανακοίνωση της Επιτροπής  ο κυρίαρχος παίκτης είναι ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Καλαβρύτων, ο οποίος ελέγχει το 15% – 20% της αγοράς μέσω της αποκλειστικής διάθεσης της φέτας του στην αλυσίδα Σκλαβενίτη. Η Επιτροπή έκανε την χαρτογράφηση – συγχαρητήρια. Και μετά? Στην ανακοίνωση «μετά» δεν υπάρχει. «Επιτρέπεται» η αποκλειστική διάθεση ενός προϊόντος; Δεν μειώνει αυτό τον ανταγωνισμό; Ή, δεν διασφαλίζει στον Συνεταιρισμό δεσπόζουσα θέση; Δεν το αναδεικνύει ουσιαστικά σε ηγέτη τιμής (price leader) που οι άλλοι παραγωγοί υποχρεώνονται να ακολουθήσουν;

Ακριβώς εδώ είναι το θέμα. Αν δεν υπάρχει συνέχεια η χαρτογράφηση αποτελεί απλά ένα πνευματικό πόνημα. Κι αν δεν υπάρχει η φιλοσοφία της αντιμετώπισης της έλλειψης του ανταγωνισμού ως κομβικό σημείο στην καθημερινότητα του πολίτη, στις επιπτώσεις στις ανισότητες (οπότε και στην πολιτική ζωή), τότε οι θεσμοί δεν επιτελούν (ή με έμμεσο τρόπο δεν τους δίνεται η δυνατότητα να επιτελέσουν) το έργο τους.

Η κυβέρνηση οφείλει να δώσει στην Επιτροπή Ανταγωνισμού τα μέσα για να κάνει μία πολύ κρίσιμη δουλειά σε πολύ μεγαλύτερη έκταση από σήμερα και πολύ πιο γρήγορα.  Και η Επιτροπή Ανταγωνισμού οφείλει να δείξει ότι έχει εγκαταλείψει την κρατούσα μέχρι τώρα νοοτροπία της στενής ερμηνείας ως την έννοια και τις επιπτώσεις της καταστρατήγησης του ανταγωνισμού και έμπρακτα κινείται με βάση το πολύ ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον.

Διαβάστε επίσης

Το ΠΑΣΟΚ δεν κινδυνεύει να διαλυθεί, κινδυνεύει όμως να καθηλωθεί