Αφήνω κατά μέρος την ανακριβή χρήση του όρου «μεταπολίτευση» ως περιγραφή της πεντηκονταετίας – ως μεταπολίτευση μπορεί να θεωρηθεί μόνο η περίοδος από την πτώση της χούντας του Ιωαννίδη μέχρι την ψήφιση του Συντάγματος το 1975. Ένα ερώτημα, όμως, θα όφειλε να βασανίζει τους κυβερνώντες, καθώς τούτες τις ημέρες είναι της μόδας η επισκόπηση του μισού αιώνα της μεταπολίτευσης: πως γίνεται να μας έχει δωρηθεί πακτωλός χρημάτων από το εξωτερικό και παρά ταύτα να έχουμε πολύ χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης, υποβαθμισμένο κοινωνικό κράτος και υψηλά χρέη;

Η απάντηση δεν είναι δύσκολη—δεν πρόκειται για την ατομική επιστήμη. Διαδοχικές κυβερνήσεις, κάθε ιδεολογίας και μορφής, δεν το θέτει και δεν επιδιώκει να δώσει την απάντηση – πολύ περισσότερο να την κοινοποιήσει.

Στην περίοδο 1953-1973 ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ήταν της τάξης του 7%, με τις ιδιωτικές επενδύσεις στο +8%. Μετά το 1974 η εικόνα αλλάζει λόγω σωρείας παραγόντων: την αντιμετώπιση του πληθωρισμού πρώτα με νομισματική επέκταση (για να καμφθούν οι κοινωνικές αντιδράσεις) στην συνέχεια με υψηλά επιτόκια (όπου κάμπτεται η ανάπτυξη). Την αδιάκοπη δημοσιονομική επέκταση – εξαίρεση μόνο οι περίοδοι 1985-1988 και 1990-1993. Το κυριολεκτικό ξεχαρβάλωμα της δημοσιονομικής και της πιστωτικής πολιτικής αμέσως μετά την περίοδο «αυστηρότητας» που επιβλήθηκε προκειμένου να γίνουμε δεκτοί στη ζώνη του ευρώ. Ότι, δηλαδή, κερδίσαμε στην περίοδο 1998-2001, το χάσαμε άμεσα και βυθιστήκαμε ακόμη πιο βαθιά στα χρέη από το 2002 και μετά.

Και τα χρήματα που μας χάρισαν; Θυμηθείτε τα περίφημα Πακέτα Ντελόρ και τα εξίσου περίφημα Μεσογειακά Προγράμματα. Τα πήραμε και τα σπαταλήσαμε. Η Ισπανία, παράδειγμα για αντιπαράθεση, λειτούργησε ορθολογικά: ένα πακέτο δαπανήθηκε για να φτιάξει δρόμους και σιδηροδρόμους, ένα άλλο για να φτιάξει λιμάνια και αεροδρόμια, ένα τρίτο για να στηρίξει την βιομηχανία μικρών, μεσαίων και μεγάλων — με βάση την διεθνή ανταγωνιστικότητα.

Εμείς; Ξοδέψαμε αβέρτα σε κομματικές φιέστες και σκοπιμότητες, σε μικρά έργα που θα (θα, υπογραμμίζεται) συγκρατούσαν τον κόσμο στην ύπαιθρο, σε φαραωνικά σχέδια για το real estate, σε μη ελεγχόμενες ως προς το αποτέλεσμα τους επιδοτήσεις, σε ατσίδες που πήραν τα λεφτά και έφυγαν. Ο κατάλογος δεν εξαντλείται εδώ. .

Παράλληλα, όμως, θέλαμε να συντηρήσουμε και το κοινωνικό κράτος. Με χαμηλή ανάπτυξη και σπάταλη διαχείριση ίδιων πόρων, δανεικών και δωρεών (κυρίως ευρωπαϊκών επιδοτήσεων) το τέλος ήταν προδιαγραμμένο. Το ζήσαμε στην δεκαετία 2010-2019.

Σήμερα λέμε ότι πάμε καλά. Πήγαμε τόσο πίσω που ακόμη και τα μικρά βήματα μπροστά φαντάζονται μεγάλα. Όχι πως στα 50 χρόνια από το 1974 δεν καταφέραμε αρκετά. Όχι πως η σημερινή κυβέρνηση δεν προσπαθεί να αλλάξει ανθρώπους, πράγματα και καταστάσεις. Όχι πως δεν σημειώνει σημαντικές επιτυχίες.

Διαρθρωτικά, όμως, παραμένουμε μία ευάλωτη οικονομία, μία κοινωνία με περιορισμένη κοινωνική συνοχή (αναλογιστείτε πόσο έχει υποβαθμιστεί ο θεσμός της οικογένειας), ένας πολιτικός κόσμος που τρέμει το πολιτικό/κομματικό κόστος. Το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθούμε έχει, όμως, ξεκάθαρο τέλος.

Η φούσκα του real estate θα σπάσει – άντε δύο χρόνια το πολύ-πολύ ακόμη. Το υψηλό ιδιωτικό χρέος θα φρενάρει την ανάπτυξη και την κοινωνική ανέλιξη. Η έλλειψη βιομηχανικής βάσης (έστω της ελαφράς βιομηχανίας) θα αποτελεί εμπόδιο στην εξωστρέφεια. Το μεγάλο μας πλεονέκτημα με τον πρωτογενή τομέα έχει εγκαταλειφθεί. Το μοντέλο τουρισμού από την οικονομική πλευρά πλησιάζει στην φάση όπου οι αποδόσεις θα φθίνουν, από την κοινωνική οι αντιδράσεις είναι ήδη αρνητικές.

Πολύ σωστά η κυβέρνηση ασχολείται σοβαρά με το θέμα της καθημερινότητας – στην ευρεία του μορφή. Οι πρώτες ενδείξεις είναι θετικές. Αν επιταχύνει θα καταφέρει να καλύψει το έδαφος που έχασε από τις κρίσεις και την δική της ολιγωρία. Δεν ακούω, όμως, λέξη για την παραγωγικότητα, για την ενσωμάτωση τεχνολογιών, για τον «εμβολιασμό» των μικρομεσαίων επιχειρήσεων με την εξωστρέφεια, για την προετοιμασία αντιμετώπισης του λουτρού αίματος που σύντομα θα υποστούν οι πολύ μικρές επιχειρήσεις.

Ούτε η διάρθρωση της οικονομίας, ούτε τα μεγέθη, ούτε η παιδεία, ούτε τα δημογραφικά είναι υπέρ μας. Θα περιμένουμε μοιρολατρικά, εγκλωβισμένοι σε πεπερασμένες λειτουργίες και μεθόδους ή θα πράξουμε;

Διαβάστε επίσης

Ποιο είναι τελικά το πρόγραμμα της κυβέρνησης για την υγεία;