Λίτσα Τότσκα: «Ο ουρανός είναι πάντα ένας προορισμός – Η απεραντοσύνη του ανοίγει ορίζοντες»

«Πιστεύω ότι ο Ουρανός είναι ένα καθολικό σημείο συνάντησης, ένα… meeting point για μικρούς και μεγάλους, για ερωτευμένους και οικογένειες».

Η Λίτσα Τότσκα αφοπλίζει μεμιάς τον συνομιλητή της, συζητώντας περί του ουρανού και των φαινομένων του, περί αστερισμών και αρχαίας ιστορίας αλλά και περί μύθων. Γιατί, όπως λέει, «Το δικό μου βιβλίο δεν μιλά για μαύρες τρύπες και σούπερ νόβα. Είναι ένα βιβλίο γνώσεων, που απευθύνεται σε όσους αγαπούν τον ελληνικό μύθο και θα ήθελαν να μάθουν τις ιστορίες, που σκαρφίστηκαν οι πρόγονοί μας για τη γέννηση των αστερισμών».

Και πράγματι «Ο Ουρανός μιλά ελληνικά» (εκδόσεις Ελληνοεκδοτική), όπως είναι ο τίτλος του βιβλίου της, που μόλις κυκλοφόρησε, αφηγείται μια γοητευτική ιστορία -ή πολλές- που μπορεί να απευθύνονται πρωτίστως σε παιδιά αλλά εν τέλει και σε όλους όσοι αγαπούν να στρέφουν κάποιες στιγμές τα μάτια στον ουρανό με την αιώνια περιέργεια του ανθρώπου για τα μυστήρια του σύμπαντος ή απλώς από την ακατανίκητη έλξη του ωραίου.

«Νομίζω ότι η γοητεία της ζωής κρύβεται στην ανακάλυψή της. Απορίες που γεννούν ερωτήσεις και καθορίζουν τα βήματά μας προς τα εμπρός από την εποχή των σπηλαίων έως σήμερα. Γιατί όταν η ζωή σταματά να σε εκπλήσσει, παύει να έχει ενδιαφέρον», λέει η συγγραφέας. Επισημαίνοντας ότι «Ο ουρανός και τα μυστήριά του έχουν την πρωτοκαθεδρία, γιατί δεν είναι τυχαίο, που τα παιδιά δείχνουν από νωρίς ενδιαφέρον για την αστρονομία». Και είναι γεγονός, άλλωστε, ότι τα παιδιά διαθέτουν σήμερα περισσότερα εργαλεία από κάθε άλλη γενιά, προκειμένου να κατανοήσουν το σύμπαν.

Οι μύθοι, τα έθιμα, πολιτιστικά επιτεύγματα

Έχοντας διασκευάσει παραδοσιακά παραμύθια απ’ όλον τον κόσμο, που έχουν κυκλοφορήσει σε βιβλίο-CD, το 2007 με τις ηθοποιούς Ειρήνη Κουμαριανού και Έφη Παπαθεοδώρου, αλλά και το «Ασχημόπαπο» του Άντερσεν, που εκτός από βιβλίο-CD (2008) με την ηθοποιό Αγγελική Δαλιάνη, έγινε και παράσταση για το θέατρο «Badminton», η Λίτσα Τότσκα δεν παύει να είναι δημοσιογράφος με μεγάλη προϋπηρεσία πίσω της σε εφημερίδες, περιοδικά, τηλεόραση και ραδιόφωνο.

Εδώ και μερικά χρόνια, τα πρωινά κάθε Σαββατοκύριακου, μας ταξιδεύει μέσα από την εκπομπή της «΄Εχει η ζωή γυρίσματα» στο Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΤ σε μύθους και έθιμα της Ελλάδας, γιατί «θεωρώ ότι είναι πνευματικά και πολιτισμικά επιτεύγματα, που φέρουν σημάδια της ιστορίας κάθε λαού», όπως λέει, αλλά βέβαια και σε σελίδες λογοτεχνίας μέσα από τη ζωή των δημιουργών και με αποσπάσματα από το έργο τους.

Νέοι ήρωες εξάλλου, ξεπηδούν κάθε τόσο από την δημοσιογραφική καθημερινότητα για να πάρουν άλλες διαστάσεις μέσα από διηγήματα, που έχουν συμπεριληφθεί σε εκδόσεις, όπως οι «33 Ιστορίες για το 1821», «Γενέθλια πόλη», Χριστουγεννιάτικες ιστορίες, «ΣΜΥΡΝΗ της φαντασίας και της μνήμης» και άλλα. Κοινή συνισταμένη όλων, κατά την ίδια «ό,τι έχει διαμορφώσει έως σήμερα την ταυτότητά μας». Ένα απέραντο υλικό δηλαδή, χιλιάδων χρόνων ιστορίας του ελληνικού λαού.

Τα έναστρα ταξίδια

Επί του προκειμένου όμως, την ρωτώ πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον για τους αστερισμούς και τους μύθους τους για να επιβεβαιωθεί για μια ακόμη φορά, ότι όλα βρίσκονται στην παιδική μας ηλικία. «Η γενιά μου έπαιξε στις λάσπες, σκαρφάλωσε στα δέντρα και κοιμήθηκε… στρωματσάδα στην ύπαιθρο τις νύχτες του καλοκαιριού και μέτρησε τ’ αστέρια σε εποχές χωρίς πολλά φώτα και φασαρία», μου θυμίζει. «΄Ετσι ξεκίνησαν τα έναστρα ταξίδια μου.

Ακόμη θυμάμαι τον ενθουσιασμό μου, όταν ως… νεόκοπη αστρονόμος / εξερευνήτρια ανακάλυψα μαζί με τη μητέρα μου, τη Μεγάλη, τη Μικρή Άρκτο και τον Πολικό Αστέρα. Την ίδια εποχή είχα στο προσκέφαλό μου τη δίτομη μυθολογία του Jean Richepin- Ιωάννου Ρισπέν όπως έγραφε στο εξώφυλλο – με πρόλογο του διαπρεπή αρχαιολόγου Σπύρου Μαρινάτου. Γλώσσα ζόρικη για την ηλικία μου (καθαρεύουσα του ’70) αλλά παρ’ όλα αυτά διάβαζα και ξαναδιάβαζα για τους έρωτες και τις περιπέτειες των θεών…».

Κι όσο για τον αγαπημένο της μύθο από εκείνα χρόνια ξαφνιάζει με την προτίμησή της σε έναν λιγότερο γνωστό, αυτόν του Ερυσίχθονα, που οι θεοί τον τιμώρησαν να πεινά διαρκώς, επειδή έκοψε μία ιερή λεύκα. «Είναι ο μύθος, που χωρίς να το ξέρω τότε, αντιλαμβάνομαι σήμερα, ότι σφυρηλάτησε τον σεβασμό μου προς το περιβάλλον», λέει δηλώνοντας πάντως, ότι γενικότερα την γοήτευαν οι δευτεραγωνιστές των ιστοριών, όπως οι Τελχίνες, οι Κάβειροι, οι Ώρες, οι Μούσες και η Ηώ ενώ Αφροδίτη και οι έρωτές της ήταν βεβαίως λόγος σκανδάλου για τα παιδικά αυτιά…

Το παιδιά έχουν ένστικτο και άποψη

Αλλά αν ο Σαββόπουλος τραγουδούσε «Δεν ξέρω τι να παίξω στα παιδιά έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα…», στην πράξη ο συνδυασμός μύθου και πραγματικότητας σε ένα παιδικό ανάγνωσμα μπορεί να αποδεικνύεται μια ακροβασία, την οποία ο συγγραφέας καλείται να διαχειριστεί προς όφελος και του κειμένου και του μικρού αναγνώστη. Με ένα πλεονέκτημα όσον αφορά τον ελληνικό μύθο ωστόσο, γιατί όπως λέει η Λίτσα Τότσκα δεν χρησιμοποιεί ροζ περιτύλιγμα και έτσι προετοιμάζει το παιδί για τη ζωή.

«Οι ιστορίες που αφηγούνται οι μύθοι δεν έχουν να ζηλέψουν σε τίποτα μία κινηματογραφική ταινία δράσης με μάχες, απαγωγές, έρωτες, απιστίες, απληστία αλλά και γενναιότητα και αυτοθυσία», επισημαίνει. «Από εκεί κι έπειτα, ασφαλώς και υπάρχουν κάποιοι κώδικες που είναι σχετικοί με την ηλικιακή ομάδα στην οποία απευθύνεσαι.

Είναι παραμύθι για παιδιά προσχολικής ηλικίας ή ιστορία με έφηβους πρωταγωνιστές; Κλιμακώνεις επομένως ανάλογα, τα νοήματα και την πλοκή, αποφεύγεις τον διδακτισμό και λες ξεκάθαρα την ιστορία σου. Όσον αφορά στα βιβλία γνώσεων, όπως το δικό μου, που απευθύνεται σε κοινό από επτά χρονών και άνω -κλείνοντας το μάτι και στο φιλοπερίεργο παιδί που όλοι κρύβουμε μέσα μας- η ιστορία πρέπει να λέγεται απλά αλλά όχι απλοϊκά, χωρίς δυσνόητες λέξεις αλλά και χωρίς εκπτώσεις στη διατύπωση.

Ο σκοπός είναι, να διατηρήσεις το ενδιαφέρον στην εξέλιξη της πλοκής και είναι αλήθεια, ότι χρειάζεται προσπάθεια για να επιτευχθεί η πολυπόθητη ισορροπία. Κυρίως όμως, δεν προσβάλουμε ποτέ τα παιδιά και τη νοημοσύνη τους. Έχουν ένστικτο και άποψη, μια και δέχονται πολλαπλά ερεθίσματα».

Μυθικές συναντήσεις

Και πώς επιλέγονται οι μύθοι μέσα σε όλο αυτό το πάνθεον, που δημιούργησε η αχαλίνωτη φαντασία των αρχαίων, μπορεί να είναι μια άλλη ερώτηση. Αλλά για την συγγραφέα η απάντηση δίνεται με την αναζήτηση, κάθε φορά ενός νέου στοιχείου, που θα κεντρίσει το ενδιαφέρον. «Για παράδειγμα» λέει,« από μικροί μαθαίνουμε για τον Ηρακλή, τον Θησέα και τους Αργοναύτες.

Να μη συναντηθούμε ποτέ με τις Πλειάδες και τις Υάδες, που ειδοποιούσαν κάποτε τους γεωργούς ότι ήρθε η ώρα να σπείρουν; Να μην μάθουμε για την αποκοτιά του Φαέθοντα που του κόστισε τη ζωή και για τα κατορθώματα του Τριπτόλεμου, που χάρη σε αυτόν τρώμε ψωμάκι κατά τον ελληνικό μύθο; Ό,τι μας δίνει ταυτότητα και υπόσταση, μας θωρακίζει απέναντι στα fakes news που μας κατακλύζουν».

Με μια ενδιαφέρουσα επιπλέον, παρατήρηση από την ίδια, ότι «Ο Ουρανός μιλά ελληνικά» είναι ένα βιβλίο, που συγκινεί ιδιαίτερα όσους συνδέθηκαν από την παιδική τους ηλικία με τη φύση και τον ετήσιο κύκλο της, με διάφορους τρόπους, όπως γιατί μεγάλωσαν, για παράδειγμα, σε αγροτικές κοινωνίες.

Η εποχή της απομάγευσης

Αλλά εν τέλει μιλάει κι άλλες γλώσσες ο ουρανός ή είναι δικό μας πλεονέκτημα; «Και οι Κινέζοι έχουν τη δική τους μακραίωνη πορεία, όπως ξέρετε, στην παρατήρηση των άστρων ενώ τους αρχαίους Έλληνες ακολούθησαν οι Άραβες», λέει.

«Ωστόσο, διεθνώς χρησιμοποιούμε τις ελληνικές ονομασίες των βασικών αστερισμών του ουράνιου θόλου, που παραπέμπουν στους μύθους που τους γέννησαν, όπως αποφάσισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση τη δεκαετία του 1920, η οποία όρισε τα επακριβή όρια καθενός από τους 88 αστερισμούς, διατηρώντας τις αρχαίες τους ονομασίες.

Νομίζω, ότι δεν θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά. Ο ελληνικός μύθος αποτέλεσε το θεμέλιο της ελληνικής φιλοσοφίας και κατ’ επέκταση του δυτικού πολιτισμού».

Οι άνθρωποι των μεγαλουπόλεων όμως, όλο και λιγότερο σηκώνουν πλέον τα μάτια στον νυχτερινό ουρανό, που έτσι κι αλλιώς «ακυρώνεται» από τον εκτυφλωτικό φωτισμό. «Ίσως γιατί ζούμε στην εποχή της απομάγευσης» είναι η δική της ερμηνεία, αφού νομίζουμε, ότι τα ξέρουμε όλα και δύσκολα εντυπωσιαζόμαστε.

Όμως «Ο ουρανός είναι πάντα ένας προορισμός», καταλήγει. «Η απεραντοσύνη του ανοίγει νέους ορίζοντες και είναι εκεί για να μας παρηγορήσει και να μας εμψυχώσει στης ζωής τα δύσκολα, αρκεί να σηκώσουμε το βλέμμα».

Διαβάστε επίσης:

Χριστίνα Πουλίτση: Η υψίφωνος που εξακοντίστηκε στις ευρωπαϊκές σκηνές

Βρετανικό Μουσείο: Νέα κλοπή από καλλιτέχνη

Το ταξίδι της τέχνης – Στα νησιά η εικαστική κίνηση του θέρους