Μηχανισμός των Αντικυθήρων: Η αστροφυσική στην υπηρεσία ανατρεπτικής έρευνας

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Έχει αιχμαλωτίσει το ενδιαφέρον αρχαιολόγων και άλλων επιστημόνων διεθνώς, εδώ και χρόνια, καθώς προσπαθούν να ερμηνεύσουν τα «μυστήριά» του, έχει εξάψει τη φαντασία όσων τον έχουν δει από κοντά –στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο– ή έστω διάβασαν γι΄ αυτόν κι όπως είναι φυσικό διάφορες θεωρίες έχουν αναπτυχθεί δίπλα στις επίσημες ενώ έχει «πρωταγωνιστήσει» ακόμη και σε ταινία.

Γιατί ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αυτό το θαύμα της αρχαίας τεχνολογίας, που θεωρείται ευρέως, ότι είναι το παλαιότερο δείγμα αναλογικού υπολογιστή στον κόσμο, κατασκευασμένος πριν από 2.200 χρόνια περίπου, μπορούσε να δώσει τον ακριβή υπολογισμό των θέσεων του ΄Ηλιου και της Σελήνης και πλανητών ενδεχομένως στον ουρανό, να προβλέψει ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις, αλλά και να προσδιορίσει τις ημερομηνίες των μεγάλων αγώνων της αρχαιότητας, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες.

Μια νέα μελέτη αστρονόμων ερευνητών του Πανεπιστημίου της Γλασκώβη, την οποία μόλις δημοσίευσαν στο The Horological Journal αμφισβητεί ωστόσο, την επικρατούσα αντίληψη για την μορφή και την λειτουργία του μηχανισμού.

Συγκεκριμένα οι ερευνητές πιστεύουν, ότι ο ένας από τους περιστρεφόμενους ομόκεντρους δακτυλίους του μηχανισμού, ο ημερολογιακός δακτύλιος που διασώζεται σπασμένος, κάποτε είχε 354 τρύπες που αντιστοιχούν σε ένα σεληνιακό ημερολόγιο 354 ημερών.

Κι αυτό σε αντίθεση με προηγούμενη έρευνα, που δείχνει ότι υπήρχαν 365 τρύπες και επομένως αντιστοιχούσαν σε ηλιακό ημερολόγιο. Και για να το αποδείξουν χρησιμοποίησαν τεχνικές στατιστικής μοντελοποίησης, που έχουν αναπτυχθεί για την ανάλυση βαρυτικών κυμάτων για να καθορίσουν, στη προκειμένη περίπτωση, τον πιθανό αριθμό οπών στον σπασμένο δακτύλιο του μηχανισμού.
Ηλιακό ή σεληνιακό ημερολόγιο;

Ο καθηγητής Γκράχαμ Γουόν της Σχολής Φυσικής & Αστρονομίας του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης μεταχειρίστηκε μια μέθοδο που ονομάζεται Bayesian analysis, η οποία χρησιμοποιεί την πιθανότητα για να ποσοτικοποιήσει την αβεβαιότητα με βάση ελλιπή δεδομένα, προκειμένου να υπολογίσει τον πιθανό αριθμό οπών στον μηχανισμό.

Και την ίδια στιγμή, ένας από τους συναδέλφους του στο Ινστιτούτο Βαρυτικής Έρευνας του Πανεπιστημίου, ο δρ Τζόζεφ Μπέιλι προκειμένου να εξετάσει τον σπασμένο δακτύλιο του μηχανισμού προσάρμοσε τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν από την ερευνητική τους ομάδα για να αναλύσει τα σήματα που ελήφθησαν από τους ανιχνευτές βαρυτικών κυμάτων LIGO, οι οποίοι μετρούν τους μικροσκοπικούς κυματισμούς στο χωροχρόνο, που προκαλούνται από τεράστια αστρονομικά γεγονότα, όπως η σύγκρουση μαύρων οπών, καθώς περνούν από τη Γη!

Όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν ξένα για τους απλούς θνητούς, γεγονός όμως είναι, ότι οι Γουόν και Μπέιλι δημιούργησαν το δικό τους μοντέλο με οπές για να συγκριθεί με εκείνες του δακτυλίου και στη συνέχεια το έτρεξαν μέσω του αστρονομικού λογισμικού τους.

«Και προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει, ότι ο δακτύλιος του ημερολογίου ήταν πιθανό να παρακολουθούσε το σεληνιακό ημερολόγιο, αλλά οι διπλές τεχνικές που εφαρμόσαμε σε αυτήν την εργασία αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα να συνέβαινε αυτό», όπως αναφέρει ο δρ Μπέιλι.

«Χρησιμοποιώντας όλα τα δεδομένα, η υπόθεση των 354 οπών είναι περίπου 229 φορές πιο πιθανή από 360 τρύπες, τις οποίες εξετάσαμε επίσης, και πολύ πιο πιθανή από 365 τρύπες», καταλήγει.

Οι αντιδράσεις

Η εργασία ωστόσο, έχει δεχθεί ήδη αντιδράσεις από μελετητές του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Κι ένας βασικός λόγος είναι, ότι ο μηχανισμός περιέχει ήδη δακτύλιο που αντιστοιχεί σε ένα σεληνιακό ημερολόγιο που βασίζεται στον 19χρονο Μετωνικό κύκλο.

Η προσθήκη ενός δεύτερου, λιγότερο ακριβούς δακτυλίου, φαίνεται περιττή. Είναι γνωστό εξάλλου, ότι Έλληνες και ξένοι επιστήμονες από τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Κάρντιφ έχουν πραγματοποιήσει εκτενείς μελέτες δημοσιεύοντας τα συμπεράσματά τους στην διεθνή κοινότητα ενώ παράλληλα οι έρευνες συνεχίζονται.

Οι επιστημονικές αντιφάσεις ωστόσο, συνάδουν με την ιστορία του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Ένα χρόνο μετά την ανακάλυψή του, το 1901σε ναυάγιο στα ανοιχτά του νησιού, ο αρχαιολόγος Βαλέριος Στάης είχε προτείνει, ότι ήταν ένα αστρονομικό ρολόι, αλλά η θεωρία του απορρίφθηκε, γιατί όπως πιστευόταν, όργανα τέτοιας πολυπλοκότητας ήταν αδύνατον να υπάρχουν στην αρχαιότητα. Τελικά η παραδοχή ήρθε το 1974 μετά την εξέταση του μηχανισμού με ακτίνες Χ και γ.

Ουδεμία σχέση πάντως, με την τελευταία ταινία του Ιντιάνα Τζόουνς, στην οποία η φαντασία του Χόλιγουντ θέλει τον μηχανισμό να επιτρέπει τα ταξίδια στο χρόνο…