Μοιραία, λοιπόν, καθίσταται η «εισβολή» του και στον τομέα των εργασιακών σχέσεων. Η ιστορία, εξάλλου, δείχνει ότι οι νέες τεχνολογίες αναδιαμορφώνουν τις κοινωνίες. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει ήδη αλλάξει τον τρόπο που ζούμε και εργαζόμαστε. Κάνει τα τηλέφωνά μας, για παράδειγμα, να κατανοούν ό,τι λέμε και να συντάσσουν κείμενα και μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Σε αυτό το σημείο, όμως, θα πρέπει να γίνει ειδική μνεία στη σχέση τεχνητής νοημοσύνης και εργασιακών σχέσεων. Ανησυχία προκαλείται στον τομέα αυτό, λόγω του φόβου αντικατάστασης του ανθρώπου από τη μηχανή και της ριζικής αλλαγής του εργασιακού σκηνικού με απώλεια παραδοσιακών και «χειροκίνητων» θέσεων εργασίας. Απαιτείται νομική προστασία και κατοχύρωση των προτύπων λειτουργίας του συστήματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό επιχειρήθηκε να γίνει με το νόμο περί τεχνητής νοημοσύνης που υιοθετήθηκε στις 13 Μαρτίου 2024 από μέλη του Ευρωκοινοβουλίου με πλειοψηφία 523 υπέρ, 46 κατά και με 49 απουσίες.

Αρχικά, με τη χρήση συστήματος της τεχνητής νοημοσύνης μειώνονται τα λάθη που, ένας άνθρωπος, σε σύγκριση με μια μηχανή, είναι πιο πιθανό να κάνει. Λόγω του ότι οι αποφάσεις σε ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης προέρχονται από βάσεις αλγορίθμων, τα περιθώρια λάθους ελαχιστοποιούνται. Επιπλέον, έχει ως αποτέλεσμα την ταχύτερη λήψη αποφάσεων και, ως εκ τούτου, την εξοικονόμηση χρόνου. Αυτό για μια εταιρεία, παραδείγματος χάριν, είναι ιδιαιτέρως σημαντικό.

Ειδικότερα, ο προαναφερόμενος κανονισμός στοχεύει στη θέσπιση κοινού ρυθμιστικού πλαισίου για την τεχνητή νοημοσύνη στην ΕΕ και έχει διατομεακή εφαρμογή. Είναι ο πρώτος ολοκληρωμένος νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη στον κόσμο, ο οποίος φιλοδοξεί να γίνει παγκόσμιο πρότυπο. Ο Κανονισμός αυτός, αν και δεν περιλαμβάνει ευθέως κανόνες Εργατικού Δικαίου, επηρεάζει και τις εργατικές σχέσεις αφού οριοθετεί γενικά τη λειτουργία των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.

Αυτός ο κανονισμός θεσπίζει υποχρεώσεις ανάλογα με το επίπεδο κινδύνου που μπορεί να προκαλέσει ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Πιο συγκεκριμένα, το ρυθμιστικό πλαίσιο ορίζει τέσσερα επίπεδα κινδύνου στην τεχνητή νοημοσύνη: απαράδεκτος κίνδυνος, υψηλός κίνδυνος, περιορισμένος κίνδυνος και ελάχιστος ή καθόλου κίνδυνος.

Τα συστήματα υψηλού κινδύνου είναι εκείνα που έχουν σημαντικές και επιζήμιες επιπτώσεις στην υγεία, την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων στην ΕΕ. Τέτοια συστήματα είναι, για παράδειγμα, εκείνα που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν ως κατασκευαστικά στοιχεία ασφάλειας προϊόντων, όπως παιχνίδια ή ιατρικές συσκευές καθώς και συστήματα που αξιολογούν την πιστοληπτική ικανότητα των ατόμων ή χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της πρόσληψης όπως αναφέρω παρακάτω.

Το Παράρτημα III του Κανονισμού απαριθμεί συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που ανήκουν σε οκτώ (8) θεματικές κατηγορίες, οι οποίες ταξινομούνται αυτόματα ως υψηλού κινδύνου. Αυτό περιλαμβάνει, ως ενιαία κατηγορία, την απασχόληση και τη διαχείριση εργαζομένων. Η γενική κατηγορία συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται στην απασχόληση χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες συστημάτων: α) συστήματα που χρησιμοποιούνται για πρόσληψη, και αξιολόγηση υποψηφίων εργαζομένων και β) συστήματα που χρησιμοποιούνται για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την εξέλιξη ή τη διακοπή εργασιακών σχέσεων, για την ανάθεση καθηκόντων με βάση την ατομική συμπεριφορά ή τα προσωπικά χαρακτηριστικά και για την παρακολούθηση και αξιολόγηση της απόδοσης και της συμπεριφοράς των ατόμων.

Ο κανονισμός που υπερψηφίσθηκε από τους ευρωβουλευτές απαιτεί από τους εργοδότες να προβούν σε συγκεκριμένες ενέργειες, με σκοπό τη διασφάλιση όλων από τη χρήση του συστήματος τεχνητής νοημοσύνης. Αρχικά, θα πρέπει να γίνει εκτενής ενημέρωση των εργαζομένων και των αντιπροσώπων αυτών ότι πρόκειται να εφαρμοστεί τέτοιο σύστημα καθώς και πώς αυτό θα επηρεάσει το περιβάλλον και τις συνθήκες της εργασίας.

Επιπρόσθετα, χρειάζεται να προσληφθούν εκπαιδευμένα άτομα με εξειδικευμένες γνώσεις, που θα ενημερώσουν τους εργαζόμενους, τόσο για το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, όσο και για τις αλλαγές που αυτό θα επιφέρει, στο πλαίσιο του εργασιακού περιβάλλοντος. Ακόμη, απαιτείται να διενεργείται έλεγχος λειτουργίας του συστήματος. Σε περίπτωση που παρατηρηθεί κάποια διάκριση, θα πρέπει να διακοπεί η λειτουργία του συστήματος, να ενημερωθεί τόσο ο πάροχος όσο και η αρχή εποπτείας της αγοράς. Τέλος, ύψιστης σημασίας είναι η συμμόρφωση με νόμους που είναι σχετικοί με την προστασία των προσωπικών δεδομένων.

Μπορεί να αποτελεί θετική εξέλιξη η προσπάθεια ελέγχου, μέσω του ψηφισθέντος κανονισμού, των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και των επιδράσεών τους, όμως υφίστανται και ορισμένα αρνητικά σημεία σε αυτόν τον κανονισμό και κάποιες ελλείψεις.

Ειδικότερα, στον κανονισμό υπάρχουν ορισμένες ασάφειες, οι οποίες αφήνουν περιθώρια παρερμηνείας. Γι’ αυτόν το λόγο χρειάζεται να τεθούν συγκεκριμένα πρότυπα λειτουργίας του συστήματος. Το σύστημα θα πρέπει να είναι διαφανές και κατανοητό σε όλους όσοι πρόκειται να επηρεαστούν από αυτό. Προκειμένου να συμβεί αυτό, επιβάλλεται να υπάρχει ένα στάδιο διαβούλευσης των εργαζομένων και των οργανώσεων/σωματείων τους με τον εργοδότη, πριν την εφαρμογή του συστήματος.

Συμπληρωματικά, θα πρέπει να υπάρχει ένας εξωτερικός συνεργάτης, ειδήμων στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, επιλεγμένος όμως από την πλευρά των εργαζομένων, που θα γνωμοδοτεί σε συνδυασμό με εκείνον τον ειδικά εκπαιδευμένο συνεργάτη που θα έχει τοποθετηθεί από τον εργοδότη. Βαρύνουσας σημασίας είναι και οι εκτιμήσεις για τους κινδύνους και γενικότερα για την επίδραση του συστήματος στις εργασιακές συνθήκες. Αυτονόητο είναι ότι θα πρέπει να υπάρχει διαβεβαίωση ότι ο άνθρωπος θα είναι κυρίαρχος παράγοντας σε όλη τη διαδικασία, αλλά και κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του συστήματος.