Από παρατηρητής ισχυρός συννομοθέτης: Ποιες είναι και πώς έχουν εξελιχθεί οι αρμοδιότητες του Ευρωκοινοβουλίου

Υπάρχει ένα παράδοξο αυτή τη στιγμή με το Ευρωκοινοβούλιο. Ενώ ο ρόλος του όσο περνούν τα χρόνια ενισχύεται σημαντικά, η συμμετοχή των πολιτών στις ευρωεκλογές μειώνεται συνεχώς. Και αυτό εκτός από παράδοξο είναι και απογοητευτικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι οι νόμοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης επηρεάζουν πλέον εξίσου (αν όχι και περισσότερο) τις ζωές μας σε σχέση με τους εθνικούς νόμους.

Η νομοθετική διαδικασία στην ΕΕ είναι αρκετά πολύπλοκη, καθώς προσπαθούν να συνδυαστούν δύο τύποι εξουσιών. Από τη μία, η υπερεθνική, δηλαδή η άμεση εκπροσώπηση των πολιτών, και από την άλλη, η διακυβερνητική, δηλαδή οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών. Ίσως αυτή η πολυπλοκότητα να έχει δημιουργήσει τον μύθο της ΕΕ ως γραφειοκρατικού οργανισμού, όμως ο συνδυασμός της βούλησης κυβερνήσεων, πολιτών και τόσων κρατών δεν είναι κάτι τόσο απλό να γίνει με δικαιοσύνη και αποτελεσματικότητα.

Πάντως, το Ευρωκοινοβούλιο έχει ευρείες αρμοδιότητες και ο ρόλος του γίνεται ολοένα σημαντικότερος με κάθε νέα συνθήκη που προωθεί ένα ακόμα βήμα την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Γι’ αυτό η αντίστροφη πορεία της συμμετοχής στις ευρωεκλογές (από 70% το 1999, 50% το 2009 και ποιος ξέρει πόσο τώρα) είναι μια στάση που δεν συνάδει με τη μεγαλύτερη δύναμη που πλέον έχει η ψήφος μας.

Ποιες είναι οι αρμοδιότητες του Ευρωκοινοβουλίου;

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι το θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εκπροσωπεί άμεσα τους πολίτες της. Είναι το μόνο θεσμικό όργανο της ΕΕ που εκλέγεται άμεσα από τους πολίτες, κάθε πέντε χρόνια, μέσω εκλογών που διεξάγονται στα κράτη-μέλη. Μάλιστα, αποτελεί διεθνή καινοτομία από μόνο του, καθώς στους περισσότερους διεθνείς οργανισμούς οι αποφάσεις λαμβάνονται διακυβερνητικά, από τους εκπροσώπους δηλαδή των κυβερνήσεων των κρατών. Αντίθετα, στην ΕΕ το Ευρωκοινοβούλιο λειτουργεί ως υπερεθνικό όργανο, καθώς οι βουλευτές οργανώνονται σε ομάδες με βάση την ιδεολογία τους και όχι την εθνικότητά τους.

Η κυριότερη αρμοδιότητα του Ευρωκοινοβουλίου είναι φυσικά η νομοθετική λειτουργία, αφού λαμβάνει νομοθετικές αποφάσεις, συναποφασίζοντας μαζί με το Συμβούλιο της ΕΕ, το οποίο αποτελείται από τους εκπροσώπους των κυβερνήσεων των κρατών-μελών.

Από εκεί και πέρα, έχει δημοσιονομική λειτουργία, καθώς διαμορφώνει και εγκρίνει τον προϋπολογισμό της ΕΕ και ασκεί έλεγχο στις οικονομικές δραστηριότητες των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.

Σημαντική είναι και η ελεγκτική λειτουργία που επιτελεί, ελέγχοντας τις δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εγκρίνοντας ή απορρίπτοντας τον διορισμό επιτρόπων και έχοντας τη δυνατότητα για υποβολή πρότασης μομφής έναντι της Επιτροπής.

Αυτές είναι και οι κυριότερες αρμοδιότητές του, οι οποίες ακολουθούνται και από άλλες, όπως η συμβουλευτική λειτουργία μέσω γνωμοδοτήσεων και συζητήσεων σε θέματα ενδιαφέροντος, η έγκριση διεθνών συμφωνιών της ΕΕ και η προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών μέσω της δυνατότητας αναφορών στο Ευρωκοινοβούλιο (όπως έγινε για παράδειγμα με το δυστύχημα στα Τέμπη).

Το σίγουρο είναι, πάντως, ότι ο ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου ούτε διακοσμητικός είναι ούτε περιορίζεται σε γνωμοδοτήσεις και συμβουλές. Ειδικότερα στη νομοθετική διαδικασία εμπλέκεται ενεργά και συνεπώς μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο των ευρωπαϊκών νομοθετημάτων.

Πώς ψηφίζονται οι νόμοι στην ΕΕ;

Στη σύνταξη και αποδοχή των νομοθετικών κειμένων της ΕΕ, δηλαδή των Κανονισμών και των Οδηγιών, εμπλέκονται τρία θεσμικά όργανα, η Επιτροπή, το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ.

Επομένως, η διαδικασία περιέχει περισσότερα βήματα σε σχέση με την εθνική διαδικασία νομοθέτησης, στην οποία η εκτελεστική εξουσία (το εκάστοτε υπουργείο) λαμβάνει την πρωτοβουλία για την κατάθεση νομοθετικών προτάσεων και η νομοθετική εξουσία (η Βουλή) ψηφίζει το νομοσχέδιο.

Η λογική είναι παρόμοια και στην ΕΕ, καθώς η Επιτροπή έχει την πρωτοβουλία κατάθεσης νομοθετικών προτάσεων (πρόταση Κανονισμού ή πρόταση Οδηγίας), όμως η έγκριση είναι πιο περίπλοκη, καθώς σε αυτή εμπλέκεται το άμεσο όργανο εκπροσώπησης των πολιτών, το Ευρωκοινοβούλιο, και το όργανο εκπροσώπησης των κυβερνήσεων, το Συμβούλιο.

Συγκεκριμένα, η πρόταση της Επιτροπής αποστέλλεται ταυτόχρονα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της ΕΕ, τα οποία εξετάζουν την πρόταση σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, γνωστή και ως διαδικασία συναπόφασης.

Στη συνέχεια, το Ευρωκοινοβούλιο εξετάζει την πρόταση σε αρμόδιες επιτροπές, οι οποίες υποβάλλουν εκθέσεις και τροπολογίες. Η ολομέλεια του Κοινοβουλίου ψηφίζει τις τροπολογίες και εγκρίνει ή απορρίπτει την πρόταση. Παράλληλα, το Συμβούλιο εξετάζει την πρόταση σε ομάδες εργασίας και σε συνεδριάσεις των αρμόδιων υπουργών και μπορεί να εγκρίνει, να τροποποιήσει ή να απορρίψει την πρόταση του Κοινοβουλίου.

Μπορεί να προκύψουν αρκετές αναγνώσεις και να μεσολαβήσουν συμφιλιωτικές επιτροπές, μέχρι τελικά το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να καταλήξουν σε συμφωνία ως προς το τελικό κείμενο. Εφόσον συμφωνήσουν, το νομοθέτημα δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τίθεται σε ισχύ από την ημερομηνία που ορίζεται.

Συνεπώς, όχι μόνο δεν μπορεί να περάσει κάποιος νόμος χωρίς την έγκριση του Ευρωκοινοβουλίου, αλλά ταυτόχρονα το ίδιο το Κοινοβούλιο μπορεί να αλλάξει το κείμενό του σε πολλά σημεία, ώστε να το προσαρμόσει στους στόχους του, με βάση την εκπροσώπηση των πολιτών της Ευρώπης.

Πώς έχει αλλάξει ο ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου τα τελευταία 30 χρόνια;

Αυτό που κάποτε ξεκίνησε ως περιφερειακό όργανο με ασήμαντες αρμοδιότητες έχει εξελιχθεί σε ένα από τα σπουδαιότερα θεσμικά όργανα της ΕΕ, με την επιρροή και τις εξουσίες του να ενισχύονται συνεχώς σε κάθε νέα ευρωπαϊκή συνθήκη που αναθεωρεί το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ.

Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992)

Η Συνθήκη του Μάαστριχτ εισήγαγε τη διαδικασία συναπόφασης, δίνοντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ισότιμο ρόλο με το Συμβούλιο της ΕΕ στη λήψη αποφάσεων σε ορισμένους τομείς πολιτικής.

Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997)

Η Συνθήκη του Άμστερνταμ επέκτεινε τη διαδικασία συναπόφασης σε περισσότερους τομείς πολιτικής, όπως η εσωτερική αγορά και οι πολιτικές μεταφορών. Αυτό σήμαινε ότι το Κοινοβούλιο απέκτησε μεγαλύτερη επιρροή σε σημαντικά θέματα.

Συνθήκη της Λισαβόνας (2009)

Η Συνθήκη της Λισαβόνας μετονόμασε τη διαδικασία συναπόφασης σε «συνήθη νομοθετική διαδικασία», καθιστώντας την την κύρια μέθοδο λήψης αποφάσεων σε περισσότερους τομείς πολιτικής. Αυτό έκανε το Κοινοβούλιο ουσιαστικό συννομοθέτη σε ευρύ φάσμα πολιτικών.

Η ίδια συνθήκη ενίσχυσε τον ρόλο του Κοινοβουλίου στον έλεγχο και την έγκριση του προϋπολογισμού της ΕΕ και του απένειμε το δικαίωμα να εγκρίνει ή να απορρίπτει διεθνείς συμφωνίες που διαπραγματεύεται η ΕΕ.

Κρίση χρέους και πανδημία COVID-19

Τα τελευταία χρόνια, το Ευρωκοινοβούλιο έχει διαδραματίσει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση νομοθεσίας και πολιτικών που αφορούν την οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ, όπως τα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και της πανδημίας COVID-19.

Για παράδειγμα, αποτέλεσε τον βασικό εμπνευστή και προωθητή του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που είναι κρίσιμο για την οικονομική ανάκαμψη της ΕΕ από την πανδημία, ασκώντας πιέσεις στα διακυβερνητικά όργανα για την υιοθέτηση και την υλοποίησή του.

Τα πιο εμβληματικά νομοθετήματα της ΕΕ με επίδραση στη ζωή των πολιτών

Λίγο πριν την έναρξη της ψηφοφορίας για την ανάδειξη των ευρωβουλευτών, ας θυμηθούμε ορισμένους από τους πιο επιδραστικούς Κανονισμούς και Οδηγίες που έχουν άμεσες συνέπειες σε βασικούς τομείς της καθημερινότητάς μας.

Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (GDPR)

Ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων, που τέθηκε σε ισχύ τον Μάιο του 2018, ενισχύει την προστασία των προσωπικών δεδομένων των πολιτών της ΕΕ. Ο GDPR παρέχει στους πολίτες περισσότερα δικαιώματα σχετικά με τα δεδομένα τους, όπως το δικαίωμα στην πρόσβαση, τη διόρθωση και τη διαγραφή τους. Επίσης, απαιτεί από τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς να εφαρμόζουν αυστηρά μέτρα ασφαλείας για την προστασία των δεδομένων.

Οδηγία για τις Υπηρεσίες Πληρωμών (PSD2)

Η PSD2, που εφαρμόζεται από τον Ιανουάριο του 2018, αποσκοπεί στην ενίσχυση της ασφάλειας των πληρωμών και στην προώθηση της καινοτομίας στον τομέα των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Η Οδηγία υποχρεώνει τις τράπεζες να επιτρέπουν σε τρίτους παρόχους υπηρεσιών να έχουν πρόσβαση στα δεδομένα των πελατών, με τη συναίνεσή τους, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη νέων υπηρεσιών πληρωμών και χρηματοοικονομικών προϊόντων.

Οδηγία για την Καταναλωτική Πίστη

Η Οδηγία για την Καταναλωτική Πίστη στοχεύει στην προστασία των καταναλωτών που λαμβάνουν δάνεια. Παρέχει κανόνες για τη διαφήμιση των δανείων, την προ-συμβατική πληροφόρηση και το δικαίωμα υπαναχώρησης, διασφαλίζοντας ότι οι καταναλωτές έχουν πλήρη επίγνωση των όρων και των επιπτώσεων των δανείων που λαμβάνουν.

Οδηγία για τα Δικαιώματα των Επιβατών Αεροπορικών Μεταφορών

Αυτή η Οδηγία διασφαλίζει ότι οι επιβάτες αεροπορικών μεταφορών έχουν δικαιώματα σε περιπτώσεις καθυστερήσεων, ακυρώσεων πτήσεων ή άρνησης επιβίβασης. Οι επιβάτες δικαιούνται αποζημιώσεις, βοήθεια και επιστροφή χρημάτων σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, ενισχύοντας την προστασία των δικαιωμάτων τους όταν ταξιδεύουν αεροπορικώς εντός της ΕΕ.

Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης

Το Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης διευκολύνει τη διαδικασία έκδοσης εγκληματιών μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, συμβάλλοντας στη βελτίωση της δικαστικής συνεργασίας και στην ενίσχυση της ασφάλειας εντός της ΕΕ, επιτρέποντας τη γρήγορη και αποτελεσματική σύλληψη και έκδοση ατόμων που κατηγορούνται ή έχουν καταδικαστεί για εγκλήματα.

Οδηγία για τις Ασφαλιστικές Υπηρεσίες (Solvency II)

Αυτή η Οδηγία εισάγει ένα συνεκτικό σύστημα κανόνων για την εποπτεία των ασφαλιστικών εταιρειών στην ΕΕ. Σκοπός της είναι η προστασία των δικαιωμάτων των ασφαλισμένων και η διασφάλιση της χρηματοοικονομικής σταθερότητας των ασφαλιστικών εταιρειών.

Διαβάστε επίσης:

Ευρωεκλογές 2024: Ομαλά εξελίσσεται η ψηφοφορία – Ικανοποιητική η προσέλευση