Αγγελική Κοτταρίδη: 17 χρόνια και μία αιωνιότητα για το ανάκτορο του Φιλίππου

Στις φωτογραφίες του 2007 το τεράστιο, αρχαίο οικοδόμημα είναι σχεδόν ισοπεδωμένο. Μόνον πέτρες εδώ κι εκεί, που για το απλό μάτι δεν έχουν κανένα νόημα. Δεκαεπτά χρόνια αργότερα η απόλυτη αναστροφή. Και μια εικόνα, που μπορεί να χαρακτηριστεί μαγική: Στη θέση του ερειπιώνα, ένα περικαλλές κτήριο, που εντυπωσιάζει με το μέγεθος, την αρχιτεκτονική και την κατασκευή του και το κυριότερο μιλάει για την ιστορία και τους πρωτεργάτες μιας θαυμαστής περιόδου της.

Το ανάκτορο του Φιλίππου Β΄ στις Αιγές ένα μνημείο, που αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη της αρχαίας αρχιτεκτονικής, αποτέλεσμα μιας πεφωτισμένης ηγεμονίας έχει καταλάβει τη θέση του ως τοπόσημο της Μακεδονίας, χάρις στο σπουδαίο έργο της δρος Αγγελικής Κοτταρίδη, επίτιμης Εφόρου Αρχαιοτήτων πλέον, που δούλεψε με πάθος, αφοσίωση και με σοβαρή μελέτη για να το αναστηλώσει.

Χρειάστηκαν «Δεκαεπτά χρόνια και μία αιωνιότητα», όπως έλεγε η ίδια στη χθεσινή ομιλία της στο Μουσείο Ακρόπολης, ύστερα από τη σύντομη εισήγηση του διευθυντή του κ. Νίκου Σταμπολίδη και μπροστά σε ένα πολυπληθές και ενθουσιώδες ακροατήριο, που είχε καταλάβει από νωρίς το αμφιθέατρο «Δημήτριος Παντερμαλής».

Για να το κρατήσει σε εγρήγορση επί δίωρο σχεδόν, ανατρέχοντας σε ιστορικές, αρχαιολογικές και αρχιτεκτονικές πηγές, μιλώντας λεπτομερέστατα για την έρευνα που απαιτήθηκε και την εκτέλεση που ακολούθησε, για τις δυσκολίες και τα προβλήματα αλλά και για τη βαθιά ικανοποίηση από την επίλυσή τους, καλύπτοντας απορίες αλλά και δίνοντας αποστομωτικές απαντήσεις σε επικριτές…

Κι όλα αυτά με τον ρέοντα, παθιασμένο και αντισυμβατικό λόγο της, στον οποίο χώρεσαν εκτός από τους Μακεδόνες φυσικά, οι Αθηναίοι, οι Ρωμαίοι, ο Πλάτωνας, οι Πέρσες, διάσημοι αρχιτέκτονες της αρχαιότητας, οι πρώτοι ερευνητές και οι μεταγενέστεροι, φθάνοντας ως σήμερα. Με εξαιρετικά πολύτιμη, παράλληλα, την διαρκή προβολή εικόνων, εξόχως επεξηγηματικών και αποκαλυπτικών.

Ένα τέλος, μια αρχή

«Αισθάνομαι ότι νικήσαμε τον Μέτελλο αναστηλώνοντας το ανάκτορο, γιατί επανήλθε στη συλλογική μνήμη, μετά την καταδίκη του σε damnatio memorie», όπως είπε η ίδια αναφερόμενη στον ρωμαίο στρατηγό, που το 148 π.Χ. κατέστρεψε «υποδειγματικά» το κτήριο-έμβλημα των Μακεδόνων, προκειμένου να τελειώσει οριστικά μαζί τους. «Σε όλα τα Πιέρια έχουμε παρατηρήσει ένα τεράστιο στρώμα καταστροφής στα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα, γιατί τα στρατεύματά του ρήμαζαν ό,τι εύρισκαν.»

Το έργο του συνέχισαν μάλιστα οι ντόπιοι. αφού το κτήριο λειτούργησε ως ανοιχτό «λατομείο» επί δύο χιλιετίες, χρησιμοποιώντας το υλικό για διάφορες κατασκευές, με αποτέλεσμα, ακόμη και σήμερα να εντοπίζονται κομμάτια από αρχιτεκτονικά του μέλη σε παλιά σπίτια της Βεργίνας.

«Το 1861 ξεκίνησαν όλα», άρχισε την ιδιαίτερη ξενάγησή της η κυρία Κοτταρίδη «όταν ήρθε στη Μακεδονία ο γάλλος αρχαιολόγος Λεόν Εζέ. Ένας έξυπνος παπάς από τα Παλατίτσια τον πήγε στον λόφο της Αγίας Τριάδας, όπου είδε το εκκλησάκι να βρίσκεται πάνω σε ένα τεράστιο ερείπιο. Ήταν το σημαντικότερο εύρημα του ταξιδιού του και από την ανασκαφή έφερε στο φως τη θόλο και το μαρμάρινο κατώφλι της, το πρόπυλο και το ψηφιδωτό ενώ έκανε εξαιρετικά σχέδια και τεκμηρίωση».

Ακολούθησε πολύ αργότερα, από το 1937 πανεπιστημιακή ανασκαφή υπό τον Κωνσταντίνο Ρωμαίο –στην ομάδα συμμετείχε και ο Μανόλης Ανδρόνικος – αλλά σταμάτησε γρήγορα λόγω του πολέμου.

Οι πέτρες μιλούν

«Το μνημείο φαινόταν ότι είναι σπουδαίο αλλά δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε τι είναι. Ούτε καν στην κάτοψή του δεν υπήρχε ομοφωνία», είπε η αρχαιολόγος. «Αλλά πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν, ότι αργήσαμε πολύ να μάθουμε αρχαιολογικά για τους Μακεδόνες.

Στην πραγματικότητα μετά το 2000 εμβαθύναμε στη γνώση μας. Χρειάστηκε πρώτα να γίνει η μεγάλη ανακάλυψη του Ανδρόνικου, να δοθούν χρήματα από τον Καραμανλή για ανασκαφές και να αρχίσουν σιγά σιγά να προκύπτουν αποτελέσματα».

Ώσπου το 1996 ο γερμανός καθηγητής Βόλφραμ Χέπφερν, ειδικός στην ελληνιστική αρχιτεκτονική τοποθετήθηκε ξεκάθαρα. «Μόλις είδε το μνημείο είπε, ότι είναι του 4ου π.Χ. αιώνα –δηλαδή εποχής Φιλίππου Β΄- προσθέτοντας και το περίφημο, ότι πρόκειται για τον Παρθενώνα της Μακεδονίας, κάτι που ενοχλεί κάποιους, αλλά είχε δίκιο, γιατί ως τοπόσημο και σημείο αναφοράς είναι έτσι, χωρίς να έχει βέβαια καμία σχέση ως κτήριο», όπως είπε η ίδια.

Και πάλι όμως, όλα ήταν ένας γρίφος. Αλλά «Οι πέτρες μιλούν, όταν αρχίσεις να συνομιλείς μαζί τους, αρκεί να ακούς καλά, τι λένε», όπως πιστεύει, και πράγματι ακούγοντάς τες καλά άρχισε το έργο, που εξελίχθηκε σε άθλο: «Ξεκινήσαμε με αυτοσχέδια μηχανήματα, γιατί δεν είχαμε λεφτά, μετά πήραμε bob cut, και μετά αναβαθμιστήκαμε και πήραμε γερανό και αυτοκίνητα και γενικώς γίναμε ένα σούπερ εργοτάξιο!».

Ως και 150 άτομα δούλευαν στην ανασκαφή -η ίδια μάλιστα ανέφερε πολλούς συνεργάτες της- για να ακολουθήσει στη συνέχεια η αναστήλωση σε συνεργασία με αρχιτέκτονες που συνεργάστηκαν στο έργο, δηλώνοντας ωστόσο, πως «Για την αρχιτεκτονική επίλυση ευθύνομαι εγώ. Τα σωστά και τα λάθη σε μένα».

Ένα πρωτόφαντο κτήριο

Εκτενής και αναλυτική ήταν η αναφορά της κυρίας Κοτταρίδη στην αρχιτεκτονική του κτηρίου, παρουσιάζοντας τα στοιχεία, που τεκμηριωμένα, όπως επισήμανε αποδεικνύουν την λειτουργία του ως ανακτόρου.

Μαζί και η αναφορά στον αρχιτέκτονα, που πιστεύει ότι μπορεί να ήταν ο εκ της Μικράς Ασίας ορμώμενος Πύθεος, ο οποίος είχε συνεργαστεί για το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού με τον γλύπτη Λεωχάρη, που με τη σειρά του είχε δουλέψει για τον Φίλιππο στην κατασκευή του Φιλιππείου.

«Ο Φίλιππος επινοεί –με τον αρχιτέκτονά του – ένα κτήριο πρωτόφαντο», όπως είπε «που ως εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε άλλο, αλλά μετά επαναλήφθηκε χιλιάδες φορές και έγινε η πεμπτουσία του κλασικισμού.

Ιδιαιτερότητά του είναι το περιστύλιο, που στην περίπτωση του ανακτόρου των Αιγών χωράει 8.000 άτομα, μία κατασκευή που σφράγιζε τη δημόσια ζωή, μεταφέροντας μια αίσθηση ιερότητας και μεγαλοπρέπειας».

Και η καμάρα επομένως «τείνω να πιστέψω πως είναι επινόημα των Μακεδόνων και πως ο Μέγας Αλέξανδρος την πήγε παντού. Άλλωστε και ο Πλάτωνας λέει, πως ο ηγέτης της ιδανικής Πολιτείας έχει τάφο με καμάρα…», πρόσθεσε η αρχαιολόγος.

Για να καταλήξει, πάλι με Πλάτωνα, όταν ο Τίμαιος λέει, πως «Δεν είναι ορθό, δεν είναι δίκαιο, δεν είναι σωστό, ο άριστος να κάνει οτιδήποτε άλλο παρά το απολύτως ωραίο».

Στην οθόνη η φωτογραφία του ανακτόρου με τις ανθισμένες κουτσουπιές έκλεισε τη διάλεξη, μαζί με την υπόσχεση της αρχαιολόγου, ότι έχει έργο ακόμη μπροστά της.

Διαβάστε επίσης:

Αγγελική Κοτταρίδη: Απάντηση σε «λιβελλογράφημα» για την αναστήλωση του ανακτόρου του Φιλίππου

Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: Εντυπωσιακές συμμετοχές στη γιορτή του πνεύματος

Μινωικό ανάκτορο στα Μάλια – Επεμβάσεις προστασίας