Θυρανοίξια για το Καθολικό της Μονής Μεγάλου Σπηλαίου – Αποκατάσταση των τοιχογραφιών

Τεκμήρια, που για πρώτη φορά μαρτυρούν το βυζαντινό παρελθόν του Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα ήρθαν στο φως κατά τις εργασίες συντήρησης των τοιχογραφιών του Καθολικού της Μονής.

Το χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού με το οποίο επικυρώνεται, το 1348 η ακίνητη περιουσία, που κατείχε η Μονή από την εποχή του Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου (1282-1328) ήταν η παλαιότερη ως σήμερα, σωζόμενη ιστορική μαρτυρία για το Μέγα Σπήλαιο.

Τώρα όμως, όπως λέει η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαΐας, που υλοποίησε το έργο, κυρία Αννίτα Κουμούση προέκυψαν νέα αρχαιολογικά στοιχεία, που αποδεικνύουν ότι το Καθολικό υπήρχε ήδη κατά  τη Μεσοβυζαντινή περίοδο, πιθανότατα από τον 11ο αιώνα.

Επί πλέον κατά τις εργασίες τεκμηριώθηκε, ότι το Καθολικό των βυζαντινών χρόνων έφερε ζωγραφικό διάκοσμο, τον οποίο είχε αντιγράψει τον 17ο αιώνα ο σημαντικός ζωγράφος -ιερέας Μανουήλ Ανδρώνης από το Ναύπλιο. Ενώ η αποκάλυψη μορφών αγίων στον νάρθηκα με τα χαρακτηριστικά ανάγλυφα φωτοστέφανα επιβεβαιώνουν, ότι και αυτές οι τοιχογραφίες είναι έργα του ίδιου ζωγράφου.

Το έργο, που μόλις ολοκληρώθηκε, διήρκεσε περί τα δυόμισι χρόνια και την Κυριακή 3 Μαρτίου γίνονται τα θυρανοίξια δίνοντας πλέον την ευκαιρία της επίσκεψης στο μνημείο.

Ο διάκοσμος

Αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου είναι το Καθολικό, ένας σπηλαιώδης ναός στην ουσία, σταυροειδής  εγγεγραμμένος με δύο νάρθηκες. Η συντήρηση του τοιχογραφικού διάκοσμου του ναού έγινε εξάλλου, σε συνολική έκταση 433 τ.μ. κάτω όμως, από ιδιαίτερες συνθήκες, υπαγορευμένες από την θέση στην οποία βρίσκεται το μνημείο.

Συγκεκριμένα, λόγω του βραχώδους υποστρώματος των τοιχογραφιών, οι στερεώσεις δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια του χειμώνα εξ αιτίας της υγρασίας. Αλλά και στον υπόλοιπο χρόνο, οι ίδιες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας επέβαλαν ορισμένα διαστήματα δράσης, όταν οι διακυμάνσεις ήταν όσο το δυνατόν λιγότερες, ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη πρόσφυση των υλικών. Σε κάθε περίπτωση πάντως, εφαρμόστηκαν μη καταστρεπτικές διαγνωστικές μέθοδοι.

Η ίδρυση της Μονής ανάγεται σύμφωνα με την παράδοση στους χρόνους μετά το τέλος της Εικονομαχίας με αρχικό πυρήνα το μεγάλο σπήλαιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το Καθολικό. Η συγκρότηση όμως, οργανωμένου μοναστηριού θεωρείται, ότι πραγματοποιήθηκε τον 13ο αιώνα.

Ο ιερέας-ζωγράφος

Το σημερινό Καθολικό χρονολογείται ωστόσο, στην περίοδο αμέσως μετά τον καταστροφικό εμπρησμό από τους Οθωμανούς την 4η Σεπτεμβρίου του 1640. Αν και προϋπήρξαν δύο ακόμη καταστροφικές πυρκαγιές το 840 και το 1400 ενώ ακολούθησε στον 20ό αιώνα μία ακόμη.

Η τοιχογράφηση του Καθολικού από τον Μανουήλ Ανδρώνη έγινε το 1653, η γραπτή μάλιστα επιγραφή, που δίνει τα στοιχεία, δημοσιευμένη από τον αρχαιολόγο – βυζαντινολόγο  Γεώργιο Σωτηρίου, το 1918 εντοπίσθηκε στον νάρθηκα κατά τις εργασίες συντήρησης. Όπως επισημαίνει έτσι, η κυρία Κουμούση είναι πολύτιμη, καθώς αναπληρώνει τα τμήματα, που έχουν καταστραφεί έκτοτε.

Όσο για τον Μανουήλ Ανδρώνη υπήρξε ένας ικανός και επιδέξιος ζωγράφος τοιχογραφιών και εικόνων, πιστός στην βυζαντινή παράδοση. Χρησιμοποιούσε ανθίβολα και αντλούσε τα πρότυπά του επιλεκτικά τόσο από την Κρητική ζωγραφική όσο και τη σχολή της Βορειοδυτικής Ελλάδας ενώ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της τέχνης του ήταν η απόδοση των φωτοστέφανων με ανάγλυφο διάκοσμο από εννέα ρόδακες.  Σώζεται μάλιστα, ένα ακόμη υπογεγραμμένο έργο του, ο νάρθηκας του ναού Αγίου Δημητρίου στα Χρύσαφα Λακωνίας (1641).

Οι απώλειες

Το αξιόλογο ζωγραφικό σύνολο του Καθολικού του Μεγάλου Σπηλαίου εντάσσεται στην ακμή της εκκλησιαστικής ζωγραφικής στην Πελοπόννησο κατά τον 17ο αιώνα, εποχή γενικότερης οικονομικής ανάκαμψης στην Οθωμανική αυτοκρατορία, που επηρέασε και τους υπόδουλους  Έλληνες. Στα νεώτερα χρόνια πάντως, η πυρκαγιά του 1934 προκάλεσε ανεπανόρθωτες καταστροφές στις τοιχογραφίες του, καθώς ήταν αιτία της απώλειας των αυθεντικών χρωμάτων, έτσι ώστε το σύνολο να δίνει εικόνα μονοχρωμίας.

Σήμερα το έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Άξονα Προτεραιότητας: Προστασία του Περιβάλλοντος – Μετάβαση σε μια Οικονομία φιλική στο Περιβάλλον» του Ε.Π. ΕΣΠΑ «Δυτική Ελλάδα 2014-2020» με προϋπολογισμό 250.000 ευρώ.

Διαβάστε επίσης:

Θεοδόσης Τάσιος: Η γέφυρα του Αλφειού στην Καρύταινα πρέπει να κατεδαφιστεί

Ένα κόκκινο βιβλιαράκι, μια υπογραφή και μερικές χιλιάδες δολάρια 

Ντένη Θεοχαράκη: Έργα με έμπνευση το παλιό οικογενειακό εργοστάσιο