Μάικλ Κάρλος: Ο Έλληνας που έδωσε το όνομά του σε αμερικανικό μουσείο

«Η νέα χιλιετία μας περιμένει στη γωνία κι εμείς θέλουμε να είμαστε μέρος της. Γι’ αυτό το λόγο, η γυναίκα μου και εγώ υποσχόμαστε 10 εκατομμύρια δολάρια στο μουσείο».

Το 1999 σ’ ένα γεύμα, που δινόταν στην Ατλάντα με καλεσμένους ανώτατα στελέχη του Πανεπιστημίου Έμορι και του Μουσείου Μάικλ Κάρλος, ο οικοδεσπότης, που δεν ήταν άλλος από τον φιλάνθρωπο επιχειρηματία, του οποίου το όνομα έφερε το μουσείο ξάφνιαζε, για μια ακόμη φορά τους παρισταμένους ανακοινώνοντας μία νέα, μεγάλη δωρεά του.

Αρκετά χρόνια πίσω, το 1981 ο ίδιος είχε προσφέρει τα πρώτα 20 εκατομμύρια δολάρια, προκειμένου να μετατραπεί σε πραγματικό μουσείο «η συλλογή κουρελού» του Πανεπιστημίου Έμορι, όπως την είχε χαρακτηρίσει εφημερίδα της Ατλάντα.  Κάτι, που πράγματι επιτεύχθηκε με τα εγκαίνια της νέας έδρας του, το 1993 και τους ευγνώμονες διοικητές του Πανεπιστημίου να της δίνουν το όνομα του δωρητή: Michael C. Carlos ή Μιχάλης Κάρλος του Χρήστου.

Γιος Έλληνα μετανάστη, που είχε φθάσει στη Τζόρτζια των Ηνωμένων Πολιτειών το 1900, όταν η «μισή» Ελλάδα εύρισκε διέξοδο στα προβλήματα επιβίωσης με τη μετανάστευση στον Νέο κόσμο ήταν ο Μάικλ Κάρλος. Με μητέρα αλλά και σύζυγο Ελληνίδα, την Θάλεια –οι δωρεές τους γίνονταν από κοινού- «Ήταν ο μεγαλύτερος φιλάνθρωπος, που είχε ποτέ η ελληνική κοινότητα της Ατλάντα. Τη φιλανθρωπία του ξεπέρασε μόνο, η αγάπη του για τον Ελληνισμό»,  όπως είχε πει ο στενός του φίλος Λου Ζάκας, στην εφημερίδα «Atlanta», όταν απεβίωσε, το 2002.

Αλλά ποια σχέση μπορεί να είχε ο σημαντικός αυτός άνδρας με την παράνομη αγορά και κατοχή αρχαιοτήτων και μάλιστα ελληνικών –πέραν των άλλων- του μουσείου, που έχει το όνομά του;

Τα κλεμμένα αρχαία

Τρία εξαιρετικά, ελληνικά αρχαία, προϊόντα αρχαιοκαπηλίας, όπως περίτρανα αναγνωρίσθηκε, που επαναπατρίζονται τώρα από το Μουσείο Κάρλος, έφεραν στο προσκήνιο και τον ίδιο. Η μινωική σαρκοφάγος του 14^ου αιώνα με την διακόσμηση ψαριών και χταποδιών, το μαρμάρινο άγαλμα γυναίκας του 2^ου π.Χ. αιώνα, που είχε λεηλατηθεί από την Ήπειρο και το μαρμάρινο ανάγλυφο από μία επιτύμβια στήλη του 4^ου π.Χ. αιώνα από την Αττική.

Στην τελετή που έγινε στην Ατλάντα προχθές, με την παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, το όνομά του, αν κρίνουμε από τις επίσημες ανακοινώσεις, δεν αναφέρθηκε. Ενδεχομένως η ελληνική καταγωγή του να έχει ξεχαστεί σε μια χώρα με μετανάστες από όλο τον κόσμο.

Το 2012 πάντως, αναζητώντας η γράφουσα περισσότερα στοιχεία για τον ίδιο, με αφορμή τις συγκεκριμένες αρχαιότητες, καθώς ο αγώνας για την επανάκτησή τους ήταν μακροχρόνιος εντόπιζε στον ιστότοπο του μουσείου, την αναφορά για τις δωρεές του: «Χάρη στη γενναιοδωρία του ίδιου και της συζύγου του Θάλειας δόθηκε από το 1983 η δυνατότητα εντυπωσιακής αύξησης της συλλογής τόσο σε έκταση όσο και σε ποιότητα με αποτέλεσμα την ευρεία υποστήριξη και αναγνώρισή του».(«Οι πολαρόιντ δείχνουν τους αρχαιοκάπηλους», Το Βήμα, 29-4-2012). Και στον σημερινό ιστότοπο υπάρχει φυσικά αναφορά στον Μάικλ Κάρλος, αν και περισσότερο αποστασιοποιημένη. Άγνωστο γιατί.

Μια ακόμη μικρή έρευνα εξάλλου, είχε επιβεβαιώσει την ελληνική καταγωγή του με το «κομμένο» όνομα Κάρλος, κατά τις συνήθειες των πρώτων μεταναστών αλλά και την πλούσια φιλανθρωπική του δράση στην Ατλάντα, σε ελληνικούς φορείς και την Εκκλησία.

Η ελληνική καταγωγή

Γεννημένος στην Ατλάντα, όπου μετακόμισε η οικογένειά του μετά την πρώτη της εγκατάσταση στην Ογκούστα είχε αρχίσει να βοηθάει τον πατέρα του από την ηλικία των πέντε ετών. Ο Χρήστος Κάρλος είχε ανοίξει αμέσως το Carlos Soda Fountain στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Underground Atlanta,  μια περιοχή της πόλης με εμπορικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, ενώ μερικά χρόνια αργότερα, το 1935 θα δημιουργούσε τη National Distributing Company, την οποία και θα κληροδοτούσε στο γιο του.

Πρόκειται για μια εταιρεία χονδρικής πώλησης κρασιού και οινοπνευματωδών ποτών, με την οποία πρόκοψε ο πατέρας αλλά πολύ περισσότερο ο γιος, που κυριολεκτικά την απογείωσε. Σήμερα εξάλλου, συνεχίζεται από την τρίτη γενιά, με τον γιο του Κρις Μάικλ Κάρλος και τα εγγόνια του.

Ο Κάρλος επισκέφτηκε την Ελλάδα για πρώτη φορά το 1969 και ήταν πολύ περήφανος για την ελληνική καταγωγή του όπως απέδειξαν και πολλές από τις δωρεές του. Γιατί εκτός από τα χρήματα για το μουσείο που φέρει το όνομά του, δώρισε και άλλα σοβαρά ποσά, όπως για ένα άγαλμα στο Ολυμπιακό Πάρκο Εκατονταετίας της Ατλάντα για να τιμήσει τους Ελληνοαμερικανούς και την ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων.

Ακόμη είχε συμβάλλει με γενναιοδωρία και στον Ελληνικό Ορθόδοξο Καθεδρικό Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, γεγονός, για το οποίο η Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Βορείου και Νοτίου  Αμερικής τον τίμησε, το 1980 με το υψηλότερο παράσημο ενώ το 1992 ανακηρύχθηκε Φιλάνθρωπος της Χρονιάς στη Τζόρτζια.

Ο ίδιος ωστόσο, όταν τον ρωτούσαν, γιατί έδινε τόσα πολλά χρήματα, αστειευόταν: «Αγοράζω τον δρόμο μου για τον παράδεισο». Αλλά σίγουρα η μεγαλύτερη τιμή ήταν αυτή που του επιφύλαξε το Πανεπιστήμιο Έμορι.

Η μεγάλη δωρεά

«Ο Μάικλ Κάρλος ήταν πολύ περισσότερο από ευεργέτης . Ήταν ένας εξαιρετικός φίλος του Πανεπιστημίου και ένας σημαντικός συντελεστής στην πνευματική ζωή του Έμορι. Αφήνει μια διαρκή επιρροή στην ανάπτυξη και τα προγράμματα του μουσείου», όπως ανέφερε μετά τον θάνατο του Κάρλος σε ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου, ο πρόεδρός του Γουίλιαμ Μ. Τσέις.

Προσθέτοντας για τον ίδιο ότι ήταν ένας «αποφασιστικός φιλάνθρωπος  και ότι το «το τελευταίο μεγάλο δώρο του στο μουσείο ήταν η προσφορά των 10 εκατομμυρίων δολαρίων το 1999, για την απόκτηση ελληνικών και ρωμαϊκών αριστουργημάτων».

Στη συνέχεια μάλιστα, εξηγούσε, πού πήγε αυτό το ποσόν: «Με τα χρήματα αυτά», ανέφερε «το μουσείο μπόρεσε να αγοράσει σπάνια αντικείμενα από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου ενός αγγείου πόσης, που είναι ζωγραφισμένο από έναν εκ των καλλιτέρων καλλιτεχνών της αρχαίας Αθήνας, ένα ελληνικό αγγείο, στο οποίο απεικονίζεται ο Οδυσσέας ενώ δραπετεύει από τη σπηλιά του Πολύφημου, ένα μινωικό λουτήρα (ένα από τους τρεις που εκτίθενται στην Αμερική), μία χάλκινη υδρία και μία ρωμαϊκή σαρκοφάγο με απεικονίσεις του Ρωμύλου και του Ρέμου στην καλυπτήρια πλάκα. Το μουσείο προσέλαβε επίσης έναν  επιμελητή  για τις ελληνο-ρωμαϊκές  αρχαιότητες πλήρους απασχόλησης, τον Τζάσπερ Γκοντ».

Από τις προαναφερόμενες αγορές ωστόσο, γνωστός  μας είναι μόνον ο μινωικός λουτήρας, που επιστρέφεται στην Ελλάδα.

Οι παράνομες αγορές αρχαιοτήτων

«Τα τρία αντικείμενα που επιστράφηκαν, αγοράστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 στην προσπάθεια του μουσείου να ενισχύσει τις συλλογές του και να ανταγωνιστεί μεγαθήρια όπως το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης», έγραφε αμέσως μετά την ανακοίνωση της επιστροφής τους στην ιστοσελίδα «The Chronicle of Higher Education»  η ερευνήτρια Στέφανι Λι. «Η εντολή για την ενίσχυση της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής συλλογής του, συγκεκριμένα, χρηματοδοτήθηκε με δωρεά 10 εκατομμυρίων δολαρίων από τον επιχειρηματία από τον οποίο πήρε το όνομά του το μουσείο», όπως πρόσθετε. Επισημαίνοντας ιδιαίτερα το ρόλο του προαναφερόμενου επιμελητή Τζάσπερ Γκοντ:

«Ένας μακροχρόνιος επιμελητής, ο Τζάσπερ Γκοντ  επιδόθηκε σε ξέφρενες και τόσο επιθετικές αγορές, που όπως λένε οι ειδικοί, το ίδρυμα κινδύνευε να κατηγορηθεί ως υπαίτιο για τη λεηλασία και την καταστροφή αρχαιολογικών τόπων».

Η ίδια είχε δημοσιεύσει άλλωστε και τον περασμένο Αύγουστο εκτενές άρθρο για τις συγκεκριμένες ελληνικές αρχαιότητες, για τα πρόσωπα που εμπλέκονταν στην υπόθεση, όπως οι έμποροι και διακινητές παράνομων αρχαιοτήτων Ρόμπερτ Χεκτ και φυσικά ο Τζιανφράνο Μπεκίνα και για την αποκάλυψή τους. Με την κύρια ευθύνη να αποδίδεται στην πολιτική του μουσείου για μη έλεγχο της νομιμότητας των αγορών του ή και για την εκ προοιμίου γνώση, ότι αυτές αφορούσαν κλεμμένες αρχαιότητες…

Κάτι που επικράτησε στο μουσείο για τουλάχιστον μία εικοσαετία, έτσι ώστε να θεωρείται σήμερα ένα από τα πιο προβληματικά στον κόσμο αναφορικά με το ρόλο του στην αποδοχή προϊόντων αρχαιοκαπηλίας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, ότι στην προσπάθειά του να αποβάλλει αυτό το στίγμα, έχει αρχίσει να επιστρέφει αρχαιότητες και σε άλλες χώρες.

Την ίδια στιγμή όλα αυτά, που το Μουσείο Κάρλος θεωρείται ότι κατέχει την σημαντικότερη συλλογή κλασικής τέχνης στη ΝΑ Αμερική  στα νοτιοανατολικά ενώ είναι ένα από τα καλύτερα  πανεπιστημιακά στη χώρα.

Μπορούσε άραγε, να προβλέψει ο Μάικλ Κάρλος μια τέτοια εξέλιξη; Πρόλαβε να αντιληφθεί την πορεία του μουσείου με την δική του συνδρομή; Από τα λίγα πάντως, που έχουν γίνει γνωστά γι’ αυτόν και από την αγάπη που φαίνεται ότι έτρεφε για την Ελλάδα μάλλον θα αισθανόταν ευτυχής, με το σημερινό αποτέλεσμα, τον επαναπατρισμό δηλαδή των κλεμμένων αρχαιοτήτων.

Διαβάστε επίσης:

Όσκαρ 2024: Υποψήφιος για Όσκαρ σκηνοθεσίας ο Γιώργος Λάνθιμος, 11 υποψηφιότητες για το «Poor Things»

Για 50.000 η τούλινη φούστα των 5 δολαρίων της Κάρι Μπράντσο

Κλεμμένες αρχαιότητες επιστρέφουν στην Ελλάδα από μουσείο της Ατλάντα