Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα – Η αποθέωση του μνημείου στο βιβλίο Βρετανού συγγραφέα

«Από αυτές τις πλαγιές οι Αθηναίοι του 5ου αιώνα π.Χ. εξόρυξαν την πρώτη ύλη  με την οποία θα λάξευαν τον Παρθενώνα και άλλους ναούς της Ακρόπολης. Ακόμη και σήμερα μπορεί να δει κανείς τις αστραφτερές λευκές κηλίδες στην πλαγιά του βουνού σαν σκόρπια κομμάτια ελεφαντόδοντου σε όλο το τοπίο».

Μπορεί ο Παρθενώνας να αποθεώνεται σε όλο τον κόσμο για την τελειότητα, το κάλλος και τα μηνύματα που εκπέμπει, ο Βρετανός συγγραφέας Αλεξάντερ Χέρμαν όμως, δεν μένει μόνον εκεί αλλά αναζητεί και τον τόπο, που προμήθευσε αυτό το θαυμαστό, κατάλευκο μάρμαρο για τα περικαλλή μνημεία της αρχαίας Αθήνας. Ανεβαίνει έτσι, στην Πεντέλη, περπατά ανάμεσα στα μάρμαρα του αρχαίου λατομείου, ανασυνθέτει την ιστορία της μεταφοράς τους στην Ακρόπολη και ατενίζοντας τη σύγχρονη πόλη να εκτείνεται κάτω από τα πόδια του ως πέρα τον ιερό βράχο εκθειάζει εν τέλει το ανεπανάληπτο δημιούργημα του Παρθενώνα.

Όλα αυτά στο κείμενο, που προστέθηκε στο βιβλίο του «Η διαμάχη για τα μάρμαρα του Παρθενώνα: Κληρονομιά, Νόμος, Πολιτική», το οποίο εκδόθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο (Hart / Bloomsbury, 2023). Διευθυντής του Ινστιτούτου Τέχνης και Δικαίου στο Ηνωμένο Βασίλειο και συγγραφέας, ακόμη ενός βιβλίου με τίτλο «Αποκατάσταση: Η επιστροφή πολιτιστικών αγαθών» (2021) ο Αλεξάντερ Χέρμαν επιλέγει αυτή τη φορά να προσεγγίσει την ιστορία του Παρθενώνα, ξεκινώντας από τις πλαγιές του Πεντελικού. Γιατί «Το βουνό είναι μοναδικό, λόγω του παρθένου λευκού μαρμάρου που βρίσκεται σ΄αυτό», όπως γράφει.

Ο δρόμος των μαρμάρων       

Η «ανάβασή» του ανάμεσα στους βράχους και σε ξερούς θάμνους, ώσπου να συναντήσει το πολύτιμο υλικό θα είναι μια εμπειρία, γι΄αυτόν. Κι όταν βρίσκει μια καλή θέση για να σταθεί μετά την πεζοπορία, θα θελήσει να γυρίσει μερικούς αιώνες πίσω και ν’ αναπαράγει τη διαδικασία της εξόρυξης και της μεταφοράς  των μαρμάρων ως την Ακρόπολη.

«Είναι δελεαστικό να φανταστούμε αυτά τα κομμάτια να επιλέγονται από τους αρχαίους, να τα σκάβουν οι εργάτες και να τα φορτώνουν σε ξύλινα καρότσια πριν από αυτή τη κατάβασή τους», αναφέρει. «Προκαλεί εντύπωση το γεγονός, ότι οι αρχαίοι μηχανικοί ήταν ικανοί να σχεδιάσουν και να χαράξουν έναν δρόμο, από το βουνό ως το κέντρο της Αθήνας, προκειμένου να μεταφερθούν μέσα από αυτόν τα κομμάτια του μαρμάρου». Για να οδηγηθεί όμως τελικά, στο ερώτημα:

Τι κάνει τον Παρθενώνα τόσο σημαντικό σήμερα;  

«Ο Παρθενώνας δεν ήταν ο μεγαλύτερος από τους αρχαίους ναούς. Ούτε η ένταξη των γλυπτών σε αυτόν ήταν από μόνη της μοναδική. Παρ’ όλα αυτά έχει γίνει, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, το εμβληματικό μνημείο της αρχαίας Ελλάδας», απαντά ο ίδιος, παραθέτοντας με αρκετή συνέπεια τους λόγους για τους οποίους έχει αναδειχθεί σε σύμβολο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Σύμβολο δημοκρατίας

«Πρόκειται για το αποκορύφωμα της αθηναϊκής δημοκρατίας, όταν ο Περικλής βρισκόταν στο απόγειο των δυνάμεών του και οι μηχανισμοί για τον έλεγχο της πόλης ήταν ισχυροί», όπως εύστοχα παρατηρεί. Επισημαίνοντας και το κύριο χαρακτηριστικό του κτιρίου, ότι ήταν ένα δημοκρατικό οικοδόμημα. Κι αυτό, γιατί χρειαζόταν την έγκριση των πολιτών για να κατασκευαστεί ενώ το θέμα της ζωφόρου του περιελάμβανε τους πολίτες της Αθήνας στο πλαίσιο μιας «πραγματικής πρωτιάς στην ελληνική μνημειακή γλυπτική».

«Επειδή σήμερα ζούμε σε δημοκρατικούς καιρούς, τείνουμε να έχουμε προτίμηση σε ό,τι μας συνδέει με το αθηναϊκό πρότυπο. Για το λόγο αυτό ο Παρθενώνας ως σύμβολο συνεχίζει να κυριαρχεί», τονίζει.

Για να συνεχίσει, εκθειάζοντας την τελειότητα της δημιουργίας του και την αρμονία του: «Το κτίριο κατασκευάστηκε σύμφωνα με μια σταθερή αναλογία 4:9. Οι σχεδιαστές του κατέβαλαν προσπάθεια ώστε να αντισταθμίσουν τις αναπόφευκτες οπτικές ψευδαισθήσεις, ενώνοντάς το διακριτικά με κεκλιμένες γραμμές παντού, προκειμένου να εξασφαλίσουν την ακρίβειά του. Και ενώ παραδείγματα γλυπτών από αετώματα, μετόπες και γλυπτές ζωφόρους μπορούν να βρεθούν και αλλού, μόνο στον Παρθενώνα τα τρία αυτά στοιχεία συνδυάστηκαν σε μια τόσο ολοκληρωμένη μορφή».

Η σημασία του Παρθενώνα σήμερα

Για τον ίδιο, ένας ακόμη λόγος για να εξηγηθεί η πρωτοκαθεδρία του Παρθενώνα σήμερα είναι η συμβολική του θέση στο σύγχρονο ελληνικό κράτος. «Αυτός είναι ο τρόπος που τον βλέπει κανείς από την πλεονεκτική θέση του Πεντελικού όρους», όπως γράφει «κοιτάζοντας προς τα κάτω την αχανή μητρόπολη, και βλέποντάς τον σαν μια κουκκίδα, που αστράφτει στο κέντρο της. Η Αθήνα φαινόταν μεγάλη στο μυαλό των πρώιμων σύγχρονων επισκεπτών της και έτσι ο Παρθενώνας παρέμεινε για αυτούς η αρχιτεκτονική ενσάρκωση αυτού του ιδανικού. Κι όταν η Ελλάδα κέρδισε την ανεξαρτησία της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Αθήνα επιλέχθηκε ως πρωτεύουσα, όχι επειδή ήταν σημαντικό πληθυσμιακό ή εμπορικό κέντρο, αλλά λόγω της αίγλης του παρελθόντος που αντιπροσώπευε».

Και έτσι, όπως καταλήγει, μέσα από τον συνδυασμό διαφόρων  παραγόντων – τη στενή σχέση με τις απαρχές της δημοκρατίας, τη δομική αρμονία του κτιρίου και τη θέση του στη σύγχρονη πρωτεύουσα – αναδεικνύεται ο Παρθενώνας ως η «πεμπτουσία εικόνα των αρχαίων».

«Όχι μόνο αντιπροσωπεύει την Αρχαία Ελλάδα στον κόσμο, αλλά έχει αναδειχθεί ως ένα από τα διαχρονικά σύμβολα της παγκόσμιας κληρονομιάς. Καθημερινά, τουρίστες συρρέουν σε αυτό που στην Ελλάδα είναι γνωστό ως ‘‘Ιερός Βράχος’’.  Στην κούρσα εν τέλει, να γίνει το έμβλημα της σύγχρονης Ελλάδας ο Παρθενώνας θριάμβευσε σίγουρα και για καλό λόγο».

Λύση σε ήπιους τόνους

Γενικότερα, μια ισορροπημένη και ενδελεχή παρουσίαση της ιστορίας των Γλυπτών του Παρθενώνα, εξετάζοντας κατά πόσον ήταν νόμιμη η κλοπή τους από τον Έλγιν και κατά πόσον είναι ηθική η παραμονή τους στο Βρετανικό Μουσείο παρουσιάζει ο Αλεξάντερ Χέρμαν στο βιβλίο του «Η διαμάχη για τα μάρμαρα του Παρθενώνα: Κληρονομιά, Νόμος, Πολιτική».

Σ’ αυτό ενσωματώνει τις απόψεις επιμελητών, διευθυντών μουσείων, δικηγόρων, αρχαιολόγων, πολιτικών και άλλων τόσο στο Λονδίνο όσο και στην Αθήνα και εξηγεί γιατί, κατά τη γνώμη του η συγκεκριμένη διαμάχη δεν έχει επιλυθεί ικανοποιητικά. Προτείνει έτσι, νέους τρόπους αναζήτησης λύσης, τόσο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα όσο και για πολλούς άλλους πολιτιστικούς θησαυρούς, που βρίσκονται σε συλλογές μουσείων εκτός των χωρών προέλευσής τους.

Όπως έχει πει ο ίδιος σε συνέντευξή του, η διαμάχη μπορεί να λήξει μόνο, αν οι δύο πλευρές μπουν σε μια συναινετική διαπραγμάτευση ήπιων τόνων. Κι αν συμβεί κάτι τέτοιο «θα είναι μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή για τις ελληνοβρετανικές σχέσεις, την Ευρώπη και τον κόσμο. Θα μπορούσαν, να δείξουν ότι ακόμη και οι πιο δυσεπίλυτες διαφορές μπορούν να επιλυθούν», όπως πιστεύει.

Διαβάστε επίσης:

Ρεκόρ καλλιτεχνών αλλά πτώση του τζίρου – Η αγορά τέχνης σε κάμψη

Με αντίξοες συνθήκες η συντήρηση των «Δεσμωτών του Φαλήρου» – Οι εργασίες συνεχίζονται

Αιγές: Το ανάκτορο του Φιλίππου ξαναβρίσκει τη λάμψη του – Εγκαίνια από τον Κυριάκο Μητσοτάκη