Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Η έκθεση για μια μάχη που άλλαξε την ιστορία

Τη σημασία της μάχης της Χαιρώνειας στην εποχή της μετάβασης από τον κλασικό στον ελληνιστικό κόσμο αναδεικνύει η έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο», που αρχίζει αύριο και θα διαρκέσει ως τις 31 Μαρτίου 2024.  Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της ελληνικής αρχαιότητας, που έφερε στην πολιτική σκηνή τον Μέγα Αλέξανδρο και άλλαξε τον ρου της ιστορίας, περνώντας σε μια εποχή κυριαρχίας του ελληνικού πολιτισμού, που θα κυριαρχούσε επί αιώνες θέτοντας τις βάσεις για την ανάπτυξη του δυτικού κόσμου.

Μέσα από 240 αρχαιότητες και ιστορικά τεκμήρια, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά, οι πτυχές της ιστορίας ξεδιπλώνονται μία- μία, καθώς ανακαλούν τα γεγονότα, που έφεραν αντιμέτωπους τον στρατό του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας του με αυτόν των συμμαχικών ελληνικών πόλεων της νότιας Ελλάδας- κυρίως τον Ιερό Λόχο της Θήβας και τον στρατό της Αθήνας- βάζοντας για πρώτη φορά στο προσκήνιο της ιστορίας τον δεκαοκτάχρονο Αλέξανδρο,  που έμελλε να κατακτήσει τον κόσμο με την μεγάλη εκστρατεία του στην Ασία.

Την επιμέλεια της έκθεσης, που διοργανώνεται σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού έχουν οι επιστημονικοί διευθυντές του μουσείου, δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και Ιωάννης Φάππας, επίκουρος καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πρόκειται εξάλλου, για την πρώτη μιας νέας σειράς αρχαιολογικών εκθέσεων του μουσείου με θέμα «Ιστορίες Ανθρώπων».

Τα εκθέματα        

Προερχόμενα από 27 μουσεία, ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές  τα εκθέματα αναπτύσσονται στο Μέγαρο Σταθάτου και στην Πτέρυγα Νεοφύτου Δούκα ενώ στο σύνολο συμπεριλαμβάνονται και δύο μαρμάρινες προτομές από το Μουσείο Chiaramonti του Βατικανού, όπως επίσης και το σύγχρονο έργο του Άντι Γουόρχολ  «Μέγας Αλέξανδρος» (1981) από το MOMus – Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης.

Ανάμεσα στα εκθέματα ξεχωρίζουν το μοναδικό ταφικό σύνολο του πολεμιστή από την Ηγουμενίτσα με τον μοναδικό σιδερένιο θώρακα και το επαργυρωμένο κράνος, η εξαιρετικής αισθητικής και ιστορικής σημασίας μακεδονική ασπίδα με την επιγραφή Βασιλέως Αλεξάνδρου, προϊόν κατάσχεσης από λαθρανασκαφή, οι χρυσοί στατήρες του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου και των Διαδόχων του, τα οστά των Ιερολοχιτών και των Μακεδόνων πεσόντων, ο μοναδικός τάφος της Τανάγρας, απτό σύμβολο της σημασίας της μάχης και στην περιοχή της Βοιωτίας.

Η ημέρα της μάχης

Αφετηρία  της εκθεσιακής αφήγησης είναι η ίδια η μάχη, εκείνη τη συγκεκριμένη μέρα του Αυγούστου του 338 π.Χ., όταν οι Μακεδόνες αντιμετώπισαν στην πόλη της Χαιρώνειας στη Βοιωτία τις υπέρτερες αριθμητικά, συμμαχικές δυνάμεις των ελληνικών πόλεων υπό την ηγεσία της Θήβας και με την πολιτική παρακίνηση του αθηναίου πολιτικού Δημοσθένη. Σ΄αυτή τη μάχη ο Φίλιππος θα εμπιστευτεί στον νεαρό Αλέξανδρο την αρχηγία του ιππικού, του σώματος. που θα βρεθεί αντιμέτωπο με τον Ιερό Λόγο των Θηβαίων, τον οποίο  θα τον αποδεκατίσει.

Οι συνέπειες της μάχης έχουν κοσμοϊστορικό χαρακτήρα: Μετά από αυτήν, ο στρατός του Φιλίππου και κυρίως, του Αλεξάνδρου θα φτάσει στα όρια του γνωστού κόσμου και θα φέρει πρωτόφαντο πλούτο στον ελλαδικό χώρο από τα θησαυροφυλάκια των Περσών βασιλέων. Βρισκόμαστε πια στην Ελληνιστική εποχή  κατά την οποία οι παραδοσιακές πολιτικές ισορροπίες των ελληνικών πόλεων διαταράσσονται και οι κοινωνικές δομές επανακαθορίζονται.  Οι πόλεις κράτη περνούν σε μια νέα διοικητική δομή, αυτή των βασιλείων, όπου οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται πλέον αποκλειστικά από την πόλη. Είναι η περίοδος εξάλλου, που δημιουργείται ένας νέος άνθρωπος σύμφωνα με το πρότυπο που περιγράφει ο Όμηρος, γι΄αυτόν, που «γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές».

Τα αρχαιολογικά τεκμήρια

Ενδιαφέρον στην έκθεση είναι το γεγονός, ότι επιτρέπει να «αγγίξουμε» αρχαιολογικά τον Μέγα Αλέξανδρο, καθώς, όπως θεωρούν οι επιμελητές, ο μακεδόνας στρατηλάτης αποτελεί τον μεγάλο παρόντα της Ιστορίας αλλά και τον μεγάλο απόντα της Αρχαιολογίας. Κι αυτό γιατί, οι γραπτές πηγές γι’ αυτόν, αν και μεταγενέστερες της ζωής του, είναι πολυάριθμες ενώ αντίθετα τα  αρχαιολογικά ευρήματα, που σχετίζονται αμέσως ή εμμέσως με τον ίδιο είναι ελάχιστα.

Στη Χαιρώνεια ωστόσο, όπου πρωτοεμφανίζεται στην Ιστορία, ηγούμενος του μακεδονικού ιππικού, βρίσκει κανείς τα κατάλοιπα των ανθρώπων που πολέμησαν δίπλα του, αυτών που δέχθηκαν τις διαταγές του εκείνο το πρωινό του Αυγούστου ή αυτών που σκοτώθηκαν, ίσως και από τον ίδιο. Όλα αυτά τα τεκμήρια παρουσιάζονται στην  έκθεση για πρώτη φορά.

Εκτός από τους δύο κόσμους που συγκρούστηκαν, η έκθεση παρουσιάζει και τις ταφικές πρακτικές των δύο στρατευμάτων  στο Πολυάνδριο των 254 Θηβαίων Ιερολοχιτών με το μνημείο του Λέοντα της Χαιρώνειας και στον Τύμβο των Μακεδόνων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στην αρχαιολογική ανάκτηση της μάχης, προβάλλοντας το έργο δύο πρωτοπόρων της ελληνικής αρχαιολογίας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, του Παναγιώτη Σταματάκη και του Γεωργίου Σωτηριάδη, οι οποίοι πραγματοποίησαν ανασκαφές ακριβώς στους συγκεκριμένους τόπους.

Οι πρωταγωνιστές

Όπως αναφέρουν οι επιμελητές της έκθεσης στον κατάλογο, στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος συνέβαλαν δύο καθοριστικοί παράγοντες: Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις στα αρχαιολογικά χρονικά, όπου οι περιγραφές και οι πληροφορίες για ένα γεγονός από τους αρχαίους συγγραφείς συναντούν τα σημαντικά αρχαιολογικά κατάλοιπα του ίδιου του γεγονότος, εν πολλοίς άγνωστα όχι μόνο στο ευρύ κοινό αλλά και στην ίδια την αρχαιολογική κοινότητα.

Οσο για τον δεύτερο παράγοντα αφορά φυσικά, τους βασικούς πρωταγωνιστές της μάχης, που ήταν δύο από τις κορυφαίες μορφές της ελληνικής αρχαιότητας και της παγκόσμιας ιστορίας, τον Φίλιππο Β΄ και τον γιο του Αλέξανδρος Γ΄ της Μακεδονίας, τον οποίο η Ιστορία ονόμασε Μέγα.

«Στα ελάχιστα τετραγωνικά χιλιόμετρα γύρω από το πεδίο της Χαιρώνειας», σημειώνουν οι επιμελητές «οι δύο αυτοί πρωταγωνιστές συναντούν έναν από τους σημαντικότερους ρήτορες της αρχαιότητας, τον αθηναίο Δημοσθένη, γράφοντας τη μοίρα του μετέπειτα κόσμου. Στόχος μας έτσι, ήταν να δώσουμε στον επισκέπτη την εμπειρία μιας σύγχρονης προσέγγισης ενός αρχαίου γεγονότος, εξετάζοντας και τον τρόπο που αυτό επιβίωσε στη συλλογική μνήμη του έθνους».

Μια άλλη προσέγγιση

«Η έκθεση, αν και μιλά και για την ίδια τη μάχη, επικεντρώνεται, κυρίως, στις συνέπειές της», όπως σημειώνει εξάλλου η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του Μουσείου, Σάντρα Μαρινοπούλου.  «Με τη μάχη αυτή εγκαθιδρύθηκε η Μακεδονία ως κυρίαρχη δύναμη στα ελληνικά πράγματα και άνοιξε ο δρόμος για τη γέννηση του ελληνιστικού κόσμου. Η δημοκρατία και η πόλη κράτος πέρασαν σε μια νέα εποχή, αυτή των βασιλείων, που επέτρεψε στον ελληνικό πολιτισμό να φτάσει στα όρια της τότε γνωστής οικουμένης. Εκεί που μοναδικά πλούτη, νέες γνώσεις και εμπειρίες θα προσφερθούν τόσο στους Έλληνες όσο και στους υπόλοιπους λαούς που συμμετείχαν στη νέα πραγματικότητα που γεννήθηκε μετά τη νίκη της Χαιρώνειας».

Ενδιαφέρον στην έκθεση παρουσιάζουν επίσης, οι πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που το νεοελληνικό κράτος διαχειρίστηκε τη μάχη και τα μνημεία της, αλλά και η πρόσληψή της από τον Τύπο της εποχής. Ενώ, στην τελευταία από τις εννέα ενότητες της έκθεσης, με τίτλο «Η μάχη της Χαιρώνειας …σήμερα»  επιχειρείται μια προσέγγιση της μάχης με σύγχρονα μέσα, στοχεύοντας σε νεανικά κοινά με την επιστράτευση αναπαράστασης με χειροποίητες φιγούρες playmobil αλλά και με μια αφήγηση της ιστορίας με τη χρήση comics. Δύο ταινίες εξάλλου, που δημιουργήθηκαν αποκλειστικά για την έκθεση και βοηθούν τους επισκέπτες να φανταστούν πώς ήταν οι άνθρωποι, οι πόλεις και οι χώρες την εποχή εκείνη.

Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο 450 σελίδων αλλά και από e-book με δοκίμια μελετητών. Επίσης, με στόχο την προαγωγή της έρευνας για τη Χαιρώνεια, στα τέλη Φεβρουαρίου του 2024 θα διοργανωθεί διεθνές επιστημονικό συνέδριο.

 Info:

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1, Τηλ.: 210 7228321-3

Έκθεση: Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο»

Διάρκεια: 14 Δεκεμβρίου 2023 έως 31 Μαρτίου 2024

Διαβάστε επίσης

Ελλάδα και Μάγκα Γκρέτσια σε μια συμφωνία πολιτισμού με κοινές δράσεις

Βρετανικό Μουσείο: Εκατοντάδες από τα κλεμμένα μπορεί να έχουν πουληθεί για σκραπ

Το πολύμορφο, πολιτιστικό μωσαϊκό της Κέρκυρας σε έναν τόμο – Από την Lamda Development