Διάσωση της ξυλοναυπηγικής τέχνης – Από την παράδοση στη βιώσιμη ανάπτυξη

Στην προστασία της παραδοσιακής τεχνογνωσίας της  ξυλοναυπηγικής αλλά και στην ανάδειξή της σε μία σύγχρονη  πρακτική, που θα μπορεί να ενταχθεί σε επιχειρηματικά σχέδια καθώς και σε σχέδια τοπικής ανάπτυξης στοχεύει η νέα Εκπαιδευτική Δομή Ξυλοναυπηγικής, οι στόχοι και το πρόγραμμα της οποίας παρουσιάστηκαν σε εκδήλωση στη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη.

Η εκδήλωση οργανώθηκε από τη Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού καθώς η δομή πρόκειται να λειτουργήσει  στο Μουσείο Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών Αιγαίου στη Σάμο από την εκπαιδευτική χρονιά 2024-2025 ενώ παρόντες ήταν η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και ο υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Χρήστος Στυλιανίδης.

«Η Ελλάδα σε δύο τομείς αναγνωρίζεται διεθνώς ως υπερδύναμη: Στον Πολιτισμό της και στη Ναυτιλία της», όπως είπε στην ομιλία της  η υπουργός, σημειώνοντας ότι η ξυλοναυπηγική είναι «τέχνη, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της πολιτιστικής μας ταυτότητας για χιλιάδες χρόνια ενώ οι  Έλληνες ξυλοναυπηγοί είναι σήμερα φορείς τεχνογνωσίας και πρακτικών, πολλές από τις οποίες αποτελούν κρίκους μιας πανάρχαιας αλυσίδας».

Γεγονός είναι ωστόσο, ότι η εμφάνιση των ατμόπλοιων και των σιδερένιων πλοίων, τον 19ο αιώνα περιόρισαν τον αριθμό των ξύλινων σκαριών, οπότε στον 20o αιώνα τα ξυλοναυπηγεία παρήγαγαν, κυρίως, αλιευτικά σκάφη. Για να ακολουθήσει το δεύτερο «χτύπημα», που ήταν η εφαρμογή, όμως, του κανονισμού της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, για τη μείωση του αλιευτικού στόλου, τη δεκαετία του 1980, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή για περισσότερα  από 12.000 σκαριά, χωρίς καμία έγνοια για την τεράστια καταστροφή στη ναυτική, πολιτιστική μας κληρονομιά.

Η μαθητεία

«Σήμερα, που η μείωση των κατασκευών και η επιδοτούμενη καταστροφή των αλιευτικών σκαφών συνεχίζεται, πρέπει να υπάρξουν μόνιμες, πολυετείς, θεσμικές δομές μαθητείας ή διδασκαλίας της τέχνης με προοπτική επαγγελματικής αποκατάστασης για όσους επιλέγουν να υπηρετήσουν την τέχνη αυτή», πρόσθεσε η κυρία Μενδώνη. Για το σκοπό αυτό το υπουργείο Πολιτισμού, από το 2021 επιχορηγεί́ το Πανεπιστήμιο Αιγαίου -μέσω Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτισμικής Ανάπτυξης- για ερευνητικό πρόγραμμα πιλοτικής λειτουργίας της νέας πρότυπης και πιστοποιημένης εκπαιδευτικής δομής μαθητείας, διετούς διάρκειας, η οποία θα λειτουργήσει στο Μουσείο Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών Αιγαίου στη Σάμο. Θα ακολουθείται από ένα έτος μαθητείας, σε καρνάγια και σε προσφορά εργασίας στο Μουσείο, ιδίως στη συντήρηση των σκαριών που εκτίθενται σε αυτό.

«Το ξύλινο σκάφος πρέπει να παραμείνει ζωντανό. Είτε ως αλιευτικό, είτε ως τουριστικό, είτε ως εμπορικό  Και η εργασία του καραβομαραγακού πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ζωντανή τέχνη», όπως είπε εξάλλου ο κ. Στυλιανίδης. Επισημαίνοντας επίσης, ότι «Η διάσωση των παραδοσιακών σκαφών είναι συνυφασμένη με την διάσωση της ίδιας της ναυπηγικής τέχνης κι αυτά θα περισώσουν τα καρνάγια και τους ταρσανάδες, διότι ο παραδοσιακός καραβομαραγκός θα συντηρήσει και θα επισκευάσει τα υπάρχοντα παραδοσιακά σκάφη, θα ναυπηγήσει νέα και θα μεταλαμπαδεύσει την τέχνη του στους επόμενους» .

Ο κ. Στυλιανίδης περιέγραψε και τους επόμενους στόχους του υπουργείου, που αφορούν στην καταγραφή των παραδοσιακών ναυπηγικών γραμμών και της παραδοσιακής ιστιοφορίας και στη δημιουργία Σχολής Καραβομαραγκών.

Το πρόγραμμα

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού, ύψους 210.000 ευρώ, επιχορηγείται  με πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Υλοποιείται βάσει προγραμματικής σύμβασης που έχει υπογραφεί μεταξύ της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΔΙΝΕΠΟΚ) και του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ) του Πανεπιστημίου Αιγαίου και πραγματοποιείται από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Σχολή Θετικών Επιστημών, Τμήμα Μαθηματικών).

Έτοιμα είναι εξάλλου, τα τέσσερα εποπτικά εγχειρίδια για χρήση από καθηγητές και σπουδαστές. Σε αυτά καταγράφονται και αναλύονται οι εκπαιδευτικές ανάγκες στον κλάδο της ξυλοναυπηγικής και η συγκέντρωση της σχετικής βιβλιογραφίας, τα συγκριτικά στοιχεία για τις σχολές ξυλοναυπηγικής διεθνώς και οι προτάσεις ανάπτυξης της αντίστοιχης ελληνικής εκπαιδευτικής δομής, το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών και η αναφορά στους τομείς διαφύλαξης και ανάδειξης της παραδοσιακής ξυλοναυπηγικής και η αναλυτική περιγραφή βασικών προτεινόμενων μαθημάτων με τη μορφή e-book και ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού.

Τα εγχειρίδια εκπονήθηκαν από ομάδα ειδικών εμπειρογνωμόνων στην ξυλοναυπηγική, με τη συνεργασία του καθηγητή του Τμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αιγαίου Ανδρέα Παπασαλούρου, 20 εμπειρικών  καραβομαραγκών και τριών ξυλοναυπηγών.

Διαβάστε επίσης

Η Ευρώπη των μουσείων και οι νέες προοπτικές: Συνέδριο στη Αθήνα