Μαριλένα Πανουργιά, Νίκος Αργύρης: Ο «Ίκαρος» 80 χρόνια μετά

Τα ακριβά αρώματα χωράνε σε μικρά μπουκάλια. Ένας μικρός εκδοτικός οίκος εδώ και ογδόντα χρόνια φιλοξενεί το πάνθεον των ελληνικών γραμμάτων. Ο Ίκαρος δημιουργήθηκε από τον ποιητή Νίκο Καρύδη, τον Αλέκο Πατσιφά και τον Μάριο Πλωρίτη.

Η ιδέα για το όνομα ανήκει στον Νίκο Γκάτσο.

Το 1943 βρήκε την Αθήνα σε έντονη πνευματική όσμωση. Τον προηγούμενο χρόνο είχε ιδρυθεί το Θέατρο Τέχνης και άλλοι εκδοτικοί οίκοι. Μέχρι το ζοφερό 1967, βιβλία, εφημερίδες, Φεστιβάλ Αθηνών, θέατρο, συναυλίες εμπλούτιζαν την ζωή των Αθηναίων.

Ο μαγικός αριθμός τρία

Ο νομικός και ποιητής Νίκος Καρύδης (1917 − 1984) θεωρείται η ψυχή του Ίκαρου. Πολλά ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί από τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Γιάννη Σπανό. 

Ο Μάριος Πλωρίτης παραμένει ο πιο διάσημος από τους τρεις ιδρυτές. Κυρίως από τη δράση του στο θέατρο, ως σκηνοθέτης και καθηγητής (στο Θέατρο Τέχνης μεταξύ άλλων), αλλά και από τη στήλη που διατηρούσε επί σειρά ετών στις επιφυλλίδες της εφημερίδας Το Βήμα όπου απέκτησε τεράστια επιρροή.

Ο Πατσιφάς παράλληλα με την εκδοτική του δράση υπήρξε και δισκογραφικός επιχειρηματίας, ιδιοκτήτης της διάσημης δισκογραφικής «Lyra».

Σημείο αναφοράς της λογοτεχνικής Αθήνας

Ο Ίκαρος εκτός από εκδοτικός οίκος υπήρξε και λογοτεχνικό στέκι. Μαζεύονταν στο θρυλικό πατάρι του οι σπουδαίοι διανοούμενοι της εποχής (όπως αναλύεται παρακάτω) για να πιουν και να μοιραστούν υψιπετείς απόψεις που γαλούχησαν μελλοντικές γενιές. Στο ίδιο σημείο βρίσκεται και σήμερα ως διατηρητέο πλέον, επί της οδού Βουλής 4 (κοντά με την Κολοκοτρώνη). Αυτά τα στέκια φιλοξένησαν τα μεγάλα ρεύματα της εποχής (εξίσου διάσημο και το καφενείο του Λουμίδη στην Ομόνοια…).

Παραμένει το σπίτι των κορυφαίων της ελληνικής λογοτεχνίας, και των δύο νομπελίστ ποιητών της. Αλλά εκείνα τα χρόνια υπήρξε ο φορέας της πρωτοπορίας.

Φωνή πρωτοπορίας και ανατροπής

Όταν ο Ίκαρος παρουσίασε την πρώτη έκδοση του Εγγονόπουλου μέσα στην Κατοχή, η πράξη θεωρήθηκε ριζοσπαστική και ρηξικέλευθη. Οι εκδότες το θεώρησαν χρέος τους να συστήσουν στο διψασμένο για όνειρα κοινό τους την πιο μεταμοντέρνα φωνή της ελληνικής γλώσσας.

Το 1949 ο Ίκαρος κυκλοφόρησε η συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων του Καβάφη στην Ελλάδα. Είχε προηγηθεί η εκείνη της Αλεξάνδρειας. Το 1963 όμως κυκλοφόρησε η πιο λαϊκή έκδοση του Ίκαρου με τις καίριες, συναρπαστικές σημειώσεις από τον κορυφαίο φιλόλογο Γιώργο Σαββίδη, και θεωρείται πλέον «ο Κανόνας».

Τα δύο Νόμπελ

Το όνομα του Ίκαρου δεσπόζει στα ελληνικά γράμματα αλλά το βάρος να κλίνει μοιραία προς την ποίηση, λόγω των δύο ελληνικών Νόμπελ.

Το 1963 ο Σεφέρης πήρε το Νόμπελ. Οι εκδότες γέμισαν τη βιτρίνα του Ίκαρου με όλα τα βιβλία του ποιητή και οι περαστικοί αναρωτιόντουσαν: «Αυτός δεν είναι ο στιχουργός του Θεοδωράκη;».

Ο Οδυσσέας Ελύτης εισχώρησε στην ομάδα του Ίκαρου το 1959. Το 1979, κρυφά από τον ποιητή, οι εκδότες τύπωσαν μια κορδέλα με την αναγραφή «Βραβείο Νόμπελ». Του την αποκάλυψαν μόνο ύστερα από την επίσημη ανακοίνωση από την Ακαδημία Νόμπελ. Ο Ελύτης απέκτησε ευρεία φήμη διότι έζησε και έδρασε την εποχή της τηλεόρασης. Μια τεράστια εορταστική πομπή έφτασε τότε ως την οδό Βουλής, για να δώσει συγχαρητήρια.

Πνευματική όσμωση

Οι προμετωπίδες ζωγράφων σε ποιητικές συλλογές αποτελεί ακόμη μια καινοτομία του Ίκαρου.

Προέκυψε αβίαστα, από τον συγχρωτισμό στους κόλπους του εκδοτικού οίκου, ποιητών και ζωγράφων.

Ο Γιάννης Μόραλης φιλοτέχνησε όλα τα βιβλία του Σεφέρη.

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας την πρώτη Αμοργό (ποιητική συλλογή) του Γκάτσου. Ο ίδιος εικονογράφησε τον Καβάφη και τον Ελύτη μεταξύ άλλων.

Από το πατάρι του Ίκαρου περνούσε και όλη η καλλιτεχνική Αθήνα. Ο Χατζιδάκις, ο Χορν, ακόμη και η Βουγιουκλάκη αφού τότε ζούσε τον μεγάλο έρωτα με τον Πλωρίτη. Ο Καρύδης είχε αδυναμία στην μεγάλη σταρ και έτσι το πρώτο της βιβλίο με τίτλο Εδώ Αλίκη κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος.

«Όσο μένει η ανωμαλία προχωρεί το κακό»

Φίλοι του Ίκαρου υπήρξαν θύματα του καθεστώτος όπως ο μεταφραστής του Προυστ και εγγονός της Πηνελόπης Δέλτα Παύλος Ζάννας ακόμη και η υπάλληλος του εκδοτικού οίκου Ρηνιώ Παπανικόλα που είχε υποστεί ξυλοδαρμό.

Ο Σεφέρης είχε κρυφά ηχογραφήσει ηχηρή δήλωση κατά του καθεστώτος που δημοσίευσε το BBC όπου μεταξύ άλλων ο ποιητής διεμήνυε πως «όσο μένει η ανωμαλία τόσο προχωρεί το κακό».

Η Μεταπολίτευση εμφύσησε ελπίδες… Ο Καρύδης συμμετείχε στο ΔΣ του Εθνικού Θέατρου επί Αλέξη Μινωτή, ο Χορν ανέλαβε διευθυντής ραδιοφωνίας, ο Χατζιδάκις στο Τρίτο, η Μελίνα Μερκούρη επέστρεψε από το Παρίσι μαζί με όλους τους μελλοντικούς ηγέτες.

Την εποχή των κούφιων δανείων

Δεκαετία του 1990, είχαν πια αναλάβει τα ηνία οι κόρες του Καρύδη, Χρυσή και Κατερίνα Καρύδη. Ο Πλωρίτης δεν απέκτησε ποτέ παιδιά ούτε ο Πατσιφάς.

Την εποχή λοιπόν του γρήγορου πλουτισμού, των κούφιων δανείων και των πολυτελών αυτοκινήτων, ενώ οι δύο κληρονόμοι θα μπορούσαν να εκδίδουν εκατοντάδες τίτλους ετησίως και οι πωλητές τους να τρέχουν σε όλη την Ελλάδα να τους μοιράζουν, εκείνες παρέμειναν πιστές στις ιδρυτικές αξίες του Ίκαρου. Η μπουτίκ διανόησης δεν απεκδύθηκε το χαρακτήρα της και τα οικονομικά του Ίκαρου παρέμειναν ψηλά.

Οι αδελφές Καρύδη πρόσθεσαν στο βαρύ πυροβολικό του Ίκαρο και λίγους ακόμη λογοτέχνες της πρώτης γραμμής. Χρήστο Γιανναρά, Κική Δημουλά, Νίκος Καρούζο, Δημήτρη Νόλλα, Απόστολο Δοξιάδη, ανάμεσα σε άλλους.

 

Τα εγγόνια του Καρύδη

Τις εκδόσεις Ίκαρος συνεχίζουν τα εγγόνια του Καρύδη: Η Μαριλένα Πανουργιά (κόρη της Χρυσής) και ο Νίκος Αργύρης (γιος της Κατερίνας).

Ο Ίκαρος συνεχίζει με τους τιτάνες εμπλουτίζοντας όμως τον κατάλογό του με ευπώλητους ξένους συνεργάτες και αξιόλογη παιδική σειρά, ζωντανή παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εκτενή αποτύπωση στα e-books.

Η τρίτη γενιά συνέχισε την ποιητική παράδοση με νέους ποιητές όπως ο Γιάννης Αντιόχος και ο Γιώργος Ψάλτης.

Με αφορμή την επέτειο των ογδόντα ετών, οι εκδόσεις Ίκαρος ανατύπωσαν το βιβλίο Ο καθρέπτης και το μαχαίρι, ανθολογία τριάντα έξι κειμένων του Μάνου Χατζιδάκι από έντυπα ή ραδιοφωνικές εκπομπές. Περιλαμβάνει επίσης σπάνιες φωτογραφίες σχολιασμένες από τον συνθέτη με τον ευθύβολο τρόπο του.

Λόγω του ύφους και της διεισδυτικότητάς τους, τα κείμενα αυτά προσιδιάζουν το είδος της αυτοβιογραφίας, φωτίζοντας την προσωπικότητα του μοναδικού συνθέτη. Ταυτόχρονα συνθέτουν ένα ουμανιστικό δοκίμιο για την τέχνη και τον ανθρωπισμό της εποχής.

Η ιστορία των γραμμάτων και του πολιτισμού αυτής της πόλης παραμένει συνυφασμένη με τις εκδόσεις Ίκαρος.

Στη Βουλής, τρεις σπουδαίοι άνδρες έσπειραν τους σπόρους της πεφωτισμένης Ελλάδας. Ένας αναλλοίωτος φάρος για το μέλλον σε πείσμα των καιρών. Ακούγεται εύκολο, αλλά πρόκειται για επίτευγμα. Που συντελείται (παραφράζοντας Έλιοτ) όχι με έναν κρότο, αλλά με έναν ψίθυρο.