Πορφύρα: Μία ελληνική λέξη μόλις διαβάστηκε σε απανθρακωμένο πάπυρο από την έκρηξη του Βεζούβιου

Πόσο …κοστίζει μία ελληνική λέξη; Αν είναι αρχαία ελληνική κι αν ήταν κρυμμένη σε πάπυρο, καμένο από την έκρηξη του Βεζούβιου φθάνει τα 40.000 δολάρια. Ποσόν, που μόλις καταβλήθηκε σε έναν 21χρονο φοιτητή της Πληροφορικής από το Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα-Λίνκολν, ο οποίος κατόρθωσε να διαβάσει μέσα σε πάπυρο από τον Ερκουλάνουμ την λέξη «πορφύρας». Πρόκειται μάλιστα για την πρώτη λέξη, που αποκρυπτογραφήθηκε από τον συγκεκριμένο πάπυρο, ο οποίος προφανώς και όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς από τα ελληνικά γράμματα, που είναι διάσπαρτα σ΄αυτόν ήταν όλος γραμμένος στα ελληνικά.

Περί τους 800 είναι οι απανθρακωμένοι πάπυροι, που βρέθηκαν στην πλούσια βίλα αυτής της ρωμαϊκής πόλης –γνωστή σήμερα ως Βίλα των Παπύρων-  σε μια τεράστια βιβλιοθήκη δηλαδή, που όπως πιστεύεται, ανήκε σε πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα, τον Λούκιους Καλπούρνιους Πίζο Καεζονίνους.  Από τον 1^ο π.Χ. αιώνα εξάλλου, το Ερκουλάνουμ ήταν το παραθαλάσσιο θέρετρο για την νέα αριστοκρατία της Ρώμης.

Από την ανακάλυψή τους ωστόσο, το 1750-1754, οι κύλινδροι των παπύρων του Ερκουλάνουμ παρέμειναν ένα δελεαστικό, πλην άλυτο αίνιγμα για αρχαιολόγους και ιστορικούς, καθώς πιστεύεται, ότι περιέχουν χαμένα κείμενα, η ανάκτηση των οποίων θα μπορούσε να προσφέρει πολλά στην μελέτη του αρχαίου κόσμου. Οποιαδήποτε προσπάθεια να ξετυλιχτούν όμως οι κύλινδροι, θα ήταν απλώς καταστροφική, αφού  είναι εξαιρετικά εύθραυστοι.

Τεχνητή Νοημοσύνη

Η ανατροπή ήρθε τώρα με την βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης και των σύγχρονων τεχνολογιών. Αλλά και με την απαραίτητη οικονομική ενίσχυση ενός προγράμματος με την ονομασία Vesuvius Challenge. Έναν διαγωνισμό μηχανικής μάθησης και όρασης υπολογιστών, που υποστηρίζεται με  χρήματα από τη Silicon Valley και έχει στόχο να επιταχύνει την αποκρυπτογράφηση αυτών των κειμένων ηλικίας 2.000 ετών.

Σ΄αυτόν τον διαγωνισμό συμμετείχε ο φοιτητής Λουκ Φάριτορ που διάβασε την πρώτη λέξη σε έναν από τους παπύρους, πριν από αυτόν όμως, άλλοι επιστήμονες, αλλά ταυτόχρονα και διαγωνιζόμενοι  είχαν στρώσει το δρόμο.

Συγκεκριμένα τον Μάρτιο, ο Μπρεντ Σιλς, ειδικός υπολογιστών από το Πανεπιστήμιο του Κεντάκι, που εργάζεται πάνω στους κυλίνδρους του Ερκουλάνουμ εδώ και δύο δεκαετίες, δημοσιοποίησε χιλιάδες τρισδιάστατες εικόνες ακτίνων Χ από δύο κυλίνδρους και τρία θραύσματα παπύρου. Μετά τη σάρωση εξάλλου, «ίσιωσε» τους κυλίνδρους ψηφιακά, μια διαδικασία που αποκαλεί «εικονικό ξετύλιγμα».

Ο ίδιος άλλωστε είχε χρησιμοποιήσει την τεχνική αυτή και το 2016, προκειμένου να αποκρυπτογραφήσει το En-Gedi Scroll, μια περγαμηνή του 3^ου μ.Χ. αιώνα, επίσης απανθρακωμένη, που αποδείχθηκε ότι περιέχει ευανάγνωστα τμήματα του βιβλικού Βιβλίου του Λευιτικού.

Σε αντίθεση όμως, με την εβραϊκή περγαμηνή, που είχε γραφτεί με μεταλλικό μελάνι, ο πάπυρος του Ερκουλάνουμ ήταν γραμμένος με μελάνι άνθρακα. Κάτι που σημαίνει, ότι η σάρωση αποκαλύπτει λίγα στο γυμνό μάτι.

Ο διαγωνισμός

Στο σημείο αυτό και προκειμένου να βρεθούν οι τρόποι, με τους οποίους το μελάνι είχε επηρεάσει τον πάπυρο απαιτήθηκε η χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης.  Η πρώτη επιτυχία ήρθε, όταν ένας άλλος διαγωνιζόμενος, ο Κέισι Χάντμερ βρήκε μελάνι ως ραγισμένη υφή σε μια από τις σαρώσεις, κάτι που μοιράστηκε σε μια ανάρτησή του σε ιστολόγιο.

Στη συνέχεια ο Φάριτορ εκπαίδευσε ένα μοντέλο μηχανικής μάθησης στο μοτίβο του Χάντμερ, οπότε άρχισαν να αποκαλύπτονται πρώτα κάποιες πινελιές μελανιού και στη συνέχεια γράμματα. Ακολούθησε περαιτέρω βελτίωση του μοντέλου ώσπου να εντοπιστεί μια ολόκληρη λέξη. Η λέξη «πορφύρας». Η οποία, όπως είναι γνωστό αναφέρεται στο βαθυκόκκινο χρώμα, που προέρχεται από ειδική επεξεργασία του όστρακου που την παράγει, παραπέμποντας ανέκαθεν σε θεούς και βασιλιάδες.

«Ο διαγωνισμός Vesuvius Challenge μας επέτρεψε να στρατολογήσουμε περισσότερες από χίλιες ερευνητικές ομάδες για να δουλέψουν πάνω σε ένα πρόβλημα, που υπό άλλες συνθήκες θα απασχολούσε το πολύ πέντε άτομα», όπως λέει σήμερα ο Μπρεντ Σιλς. Ήδη άλλωστε εκτιμάται ότι 1.500 άτομα εργάζονται πάνω στους  κυλίνδρους των παπύρων.

Αλλά μία λέξη ίσον καμία. Έτσι μόλις τώρα αρχίζει ο αγώνας για τη διεκδίκηση του μεγάλου βραβείου του Vesuvius Challenge. Συγκεκριμένα το χρηματικό έπαθλο των 700.000 δολαρίων για τον εντοπισμό τεσσάρων χωριστών αποσπασμάτων με  τουλάχιστον 140 χαρακτήρες.

Το Αρχαίο Ηράκλειο

Πέρα από τη χρηματική ανταμοιβή ωστόσο, η αποκρυπτογράφηση των κυλίνδρων θα είχε τεράστιο αντίκτυπο στις κλασικές επιστήμες. Ως λόγιος ρωμαίος αριστοκράτης, ο Λούκιους Καλπούρνιους Πίζο Καεζονίνους, ο πιθανός ιδιοκτήτης της βίλας, θα είχε μια βιβλιοθήκη αποτελούμενη από μεγάλα λατινικά και ελληνικά κείμενα. Και αυτό σημαίνει ότι οι πάπυροι του Ερκουλάνουμ προσφέρουν τη δυνατότητα μεγάλης επέκτασης της γνώσης μας.

«Το χαρακτηριστικό της Βιβλιοθήκης του Ερκουλάνουμ, που την κάνει μοναδική είναι, ότι τα διατηρημένα κείμενα είναι εντελώς άγνωστα από άλλες πηγές», όπως δηλώνει ως εκ τούτου  η Φεντερίκα Νικολάρντι , παπυρολόγος στο Πανεπιστήμιο της Νάπολης Federico II. «Η πρόοδος μας δίνει τη δυνατότητα να ανακτήσουμε τα κείμενα ολόκληρων κυλίνδρων», λέει.

Θυμίζουμε, ότι το Ερκουλάνουμ ή Αρχαίο Ηράκλειο, διότι σύμφωνα με το μύθο το είχε ιδρύσει ο Ηρακλής, βρίσκεται μεταξύ της Νάπολης και της Πομπηίας και καταστράφηκε, όπως όλη η περιοχή, το 79 μ.Χ, με την έκρηξη του Βεζούβιου. Η Βίλα των Παπύρων καταχώθηκε κι αυτή στη γη και καλύφθηκε από στερεοποιημένη λάσπη. Η ανακάλυψή της έγινε τυχαία το 1750, όταν εκτός από σπουδαία έργα τέχνης, γλυπτά κυρίως, εξαιρετικής ποιότητας ήρθαν στο φως και πολυάριθμοι κύλινδροι παπύρου, όλοι απανθρακωμένοι. Πολλοί μάλιστα, καθώς έμοιαζαν με κομμάτια ξύλου πετάχθηκαν.

Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της βίλας παραμένει ακόμη κάτω από το χώμα.

Διαβάστε επίσης:

Μπάρμπαρα Γουόλτερς: Μια μεγάλη δημοσιογράφος του 20ού αιώνα και μια δημοπρασία

ΣτΕ: Απορρίφθηκε το αίτημα των αρχαιολόγων για το κτίριο της Ερμού

Βερσαλλίες προς πώληση: Μια αμερικάνικη έπαυλη με πολυτέλεια αυτοκρατορική