Πέτρος Θέμελης: Μια ζωή στο σκάμμα, μια ζωή στην Αρχαία Μεσσήνη

«Οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία προστατεύονται και συντηρούνται αποτελεσματικότερα όταν αποτελούν μέρος της ζωής των πολιτών, όταν αφορούν τον ελεύθερο χρόνο τους και τη δια βίου εκπαίδευση». Αν υπήρξε αρχαιολόγος, που διατύπωσε, έργω και λόγω, με τρόπο ουσιαστικό το ρόλο των μνημείων στη σύγχρονη κοινωνία, αλλά και την υποχρέωση των πολιτών απέναντί τους, αυτός ήταν ο Πέτρος Θέμελης, που έφυγε χθες από τη ζωή.

Δάσκαλος, αρχαιολόγος – ερευνητής πεδίου, αναστηλωτής, θεωρητικός. Ένας «νέος», ετών 87, στη σκέψη, στη δράση, στην πάλη, στο πείσμα για την απόδοση στις σημερινές και τις μετέπειτα γενιές, ενός αναπεπταμένου αρχαιολογικού χώρου, που απλώς είναι μια ολόκληρη αρχαία πόλη. Γιατί η Αρχαία Μεσσήνη, αν και εντοπισμένη πριν από δύο αιώνες και με ανασκαφές ήδη από παλαιότερους αρχαιολόγους, μόνον από το 1986, που ανέλαβε την ευθύνη τους ο Θέμελης άρχισε πραγματικά να έρχεται στο φως.

Απέκτησε το Θέατρο και το Εκκλησιαστήριό της, το Στάδιο και το Γυμνάσιο, την Αγορά, το Ασκληπιείο και τα ιερά της, αναδείχθηκαν τα ισχυρά τείχη της με τις εντυπωσιακές πύλες τους, αλλά και επαύλεις των πλουσίων κατοίκων της εποχής. Το magnum opus με άλλα λόγια, ενός αρχαιολόγου, που έσκαψε πολύ χώμα, που κουβάλησε πολύ πέτρα, που δούλεψε ακούραστα, ακόμη και ως πριν από λίγες μέρες, γι΄αυτό το έργο ζωής.

Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί έτσι, ότι στον Πέτρο Θέμελη οφείλει σήμερα τη σύγχρονη ύπαρξή της αυτή η θαυμαστή πολιτεία του 4ου-3ου π.Χ. αιώνα, που έφθασε ως τον 5ο μ.Χ. περίπου για να χαθεί όμως στη συνέχεια, στη σκόνη του χρόνου.

Η «γυάλα» των αρχαίων

Αλλά «τα αρχαία δεν είναι για να μπουν στη ‘‘γυάλα’’, η θέση τους είναι μέσα στη σύγχρονη ζωή», όπως μου έλεγε σε μια από τις πολλές συζητήσεις μας. Όπου όμως, όριζε ταυτόχρονα και τους αυστηρούς όρους, που επιβάλλονται γι΄αυτή τη συνύπαρξη. «H πολιτιστική κληρονομιά έχει ανάγκη προστασίας», τόνιζε, «παράλληλα όμως οφείλει να είναι προσιτή και κατανοητή στον ντόπιο και ξένο πληθυσμό όλων των ηλικιών, των κατηγοριών και των σωματικών δυνατοτήτων». Ξεκαθαρίζοντας ωστόσο, πως «Σε περίπτωση διλήμματος -μεταξύ χρήσης ή προστασίας- υπερισχύει ασυζητητί, η προστασία».

Βαθύς γνώστης του αντικειμένου του, όπως ήταν, με αξιοζήλευτη ευρυμάθεια και με επιστημονική κατάρτιση, που αποκτήθηκε χάρις στις σπουδές του στην Ελλάδα και το εξωτερικό και την μακρά θητεία του σε Εφορείες Αρχαιοτήτων, στην διεύθυνση του Αρχαιολογικού Μουσείου Δήλου, στην πανεπιστημιακή ανασκαφή στον τομέα Ι της αρχαίας Ελεύθερνας και στην εμπειρία του ως καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ο Πέτρος Θέμελης είχε ένα ακόμη χάρισμα. Να μιλά με απλά, κατανοητά λόγια παρουσιάζοντας και ερμηνεύοντας τα πράγματα, χωρίς βαρύγδουπες και μεγαλεπήβολες αναφορές αλλά στις σωστές τους διαστάσεις.

Η παρουσία του αρχαιολόγου

Ανήκοντας εξάλλου, στην παλιά γενιά των αρχαιολόγων, κρατούσε κυρίως τα καλά της στοιχεία – μεταξύ των οποίων η επιστημονική αρτιότητα- χωρίς να «αποκρύπτει» τα ευρήματά του ή να αρνείται τη δημοσιοποίησή τους, κάτι που παλαιότερα συνέβαινε σε μεγάλο βαθμό. Κι αυτό, γιατί θεωρούσε ως καθήκον του την κοινοποίησή τους, πιστεύοντας ότι είναι μέρος της κληρονομιάς όλων μας.

Ο ίδιος άλλωστε, ήταν πάντα πρόθυμος να ξεναγήσει, να ενημερώσει, να μιλήσει στους επισκέπτες όλων των «κατηγοριών», ενώ τα τελευταία χρόνια ειδικά, άνοιγε το αναστηλωμένο αρχαίο θέατρο για πολιτιστικές εκδηλώσεις υψηλού επιπέδου ή το στάδιο για αγώνες μαθητών της περιοχής. Ο λόγος είναι, ότι πίστευε ακράδαντα, πως μεταξύ αρχαιολόγων και τοπικών κοινωνιών είναι απαραίτητη η συνεργασία και η αμοιβαία κατανόηση.

Και αυτό ακριβώς έπραττε όσον αφορά τον ίδιο, με την παρουσία του στην περιοχή να είναι αξιοσημείωτη μέσα από ομιλίες του, άρθρα του στον τοπικό Τύπο, συνεντεύξεις, ξεναγήσεις, συμμετοχή σε εκδηλώσεις.

Τα καινά δαιμόνια

Πολύ πιο μπροστά από πολλούς νεαρούς σήμερα, συναδέλφους του δεν φοβήθηκε όμως, και να εισάγει καινά δαιμόνια σ΄αυτήν την περίκλειστη κοινότητα των αρχαιολόγων.

Όπως όταν είχε προτείνει προ ετών, ένα πρόγραμμα συνεργασίας με μεγάλη ξενοδοχειακή μονάδα της περιοχής για την παρακολούθηση ανασκαφών ή και συμμετοχή -με ειδικούς όρους ασφαλώς- των επισκεπτών, που διέμεναν σε αυτήν.

Οι επικρίσεις που δέχθηκε ωστόσο, ήταν μεγάλες έως και επιθετικές, χωρίς να του αφήσουν κανένα περιθώριο ελιγμού. Αλλά παρ΄ ότι η ιδέα του δεν εφαρμόστηκε, ο ίδιος δεν άλλαξε ποτέ γνώμη, πιστεύοντας ότι ο σπόρος θα μπορούσε να καρποφορήσει σε κάποια στιγμή.

Τελευταία φορά που μιλήσαμε, πριν ένα μήνα περίπου αντιμετώπιζε την ξαφνική ασθένειά του εξαιρετικά ψύχραιμα, οργανώνοντας προγράμματα και κάνοντας σχέδια για το μέλλον. Μόλις είχε φέρει στο φως εξάλλου, και νέα ευρήματα, τα μωσαϊκά που έκρυβε ένα τεράστιο κτίριο, που αποκαλύφθηκε κι αυτό, μόλις πέρυσι.

Τελικά ωστόσο, έφυγε πικραμένος, παρά την προσπάθεια που καταβλήθηκε για την «άμβλυνση των αντιθέσεων», όπως είχε αναφερθεί με μεσολάβηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου. το οποίο είχε κληθεί να πραγματοποιήσει αυτοψία στις αρχές του μήνα Οκτωβρίου στην Αρχαία Μεσσήνη για να διαπιστωθεί κατά πόσον ο καθηγητής είχε …παρεκκλίνει της επιστημονικής ανασκαφικής μεθόδου.

Έτσι είχαν ισχυρισθεί νεότεροι συνάδελφοί του από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσήνης και το παράπονό του από το τηλέφωνο, μου ακούστηκε βαρύ εκείνη την ημέρα, όταν έλεγε: «Μετά από εξήντα χρόνια στην ανασκαφή, τώρα θα μου πουν ότι δεν την κάνω σωστά…».
Το έργο και η ζωή του όμως, εκείνον δικαιώνει και εκείνον καταγράφει η Ιστορία.

Διαβάστε επίσης:
Τουλάχιστον 29 δημοσιογράφοι νεκροί στον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν διαμηνύει πως είναι έτοιμος να διατάξει «περαιτέρω δράση» μετά τις επιθέσεις οργανώσεων προσκείμενων στο Ιράν

Ο Κασσελάκης κι ο ονειροκρίτης, ο «πατερούλης» και το καναλόμετρο και η σκληρή ζωή του Τσίπρα