Μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ελληνόκτητη ναυτιλία είναι η σχετικά χαμηλή συμμετοχή Ελλήνων (και άλλων κατοίκων της χώρας) στο ναυτιλιακό επάγγελμα, παρά την αύξηση που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια, επισημαίνει στην πρόσφατη μελέτη του το ΙΟΒΕ.

Η περιορισμένη συμμετοχή σχετίζεται με την ελκυστικότητα των βασικών προοπτικών και των προκλήσεων του κλάδου της ελληνικής σημαίας και θέτει σε κίνδυνο τη συνέχεια της παράδοσης της ελληνικής ναυτοσύνης.

Επομένως, τονίζει ο ΙΟΒΕ, αναδεικνύεται επιτακτικά η ανάγκη ενίσχυσης του ναυτιλιακού επαγγέλματος στην Ελλάδα μεσοπρόθεσμα, μέσα από βελτίωση της ναυτιλιακής εκπαίδευσης και αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου ναυτικής απασχόλησης στη χώρα.

Η ναυτιλιακή εκπαίδευση αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την ενίσχυση του επαγγέλματος στην Ελλάδα. Στα μέσα του 2023, λειτουργούν 11 Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού (ΑΕΝ) για Πλοιάρχους και Μηχανικούς, 5 Κέντρα Επιμόρφωσης Στελεχών Εμπορικού Ναυτικού, 2 σχολές Σωστικών και Πυροσβεστικών Μέσων και η Δημόσια Σχολή Θαλαμηπόλων.

Στο πλαίσιο λειτουργίας των επαγγελματικών λυκείων υπάρχουν σχολεία που ειδικεύονται σε ναυτιλιακά θέματα (ναυσιπλοΐα, ναυτικό δίκαιο, ναυτικές μηχανές, κ.τ.λ.). Τέλος, το πλέγμα προσφοράς ναυτιλιακής εκπαίδευσης ολοκληρώνεται με σειρά μεταπτυχιακών προγραμμάτων που παρέχονται από το Πανεπιστήμιο Πειραιά, από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Χίος) και από σειρά ιδιωτικών κολλεγίων.

Παρά τη σχετική ενίσχυση του ενδιαφέροντος για ναυτιλιακές σπουδές που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια, το πλήθος σπουδαστών στις παραπάνω σχολές παραμένει μικρό διαχρονικά, ενώ αυξημένο παρουσιάζεται και το ποσοστό εγκατάλειψης των σπουδών, γεγονός που επιτείνεται και από την αδυναμία των σπουδαστών να εργαστούν ως δόκιμοι σε ελληνόκτητα πλοία στη μορφή πρακτικής άσκησης.

Συγκεκριμένα, την περίοδο 2010-2019, περίπου 900 επιτυχόντες εισήχθησαν κατά μέσο όρο στις ΑΕΝ (περίπου 55% Πλοίαρχοι και 45% Μηχανικοί), ενώ τις επόμενες χρονιές και ειδικότερα το 2021-2022, οι εισακτέοι αυξήθηκαν κατά 42,2% (1,4 χιλ. άτομα), και το 2023 αντίστοιχα εισήχθησαν 1,2 χιλ. άτομα.

Παρά την πρόσφατη αυξητική τάση στους εισακτέους, ο αριθμός των αποφοίτων είναι ακόμα περιορισμένος με αποτέλεσμα το υφιστάμενο δυναμικό της ελληνόκτητης ναυτιλίας να μην αξιοποιείται, ενώ από την άλλη εμφανίζονται κίνδυνοι και για τα ναυτιλιακά γραφεία που λειτουργούν στην Ελλάδα, καθώς στην πλειονότητά τους πλαισιώνονται και από έμπειρους πρώην ναυτικούς, οι οποίοι μειώνονται διαχρονικά.

Η ενίσχυση, τόσο του ναυτιλιακού επαγγέλματος όσο και των επαγγελμάτων που υποστηρίζουν τη ναυτιλία, από τα ναυτιλιακά γραφεία πρέπει να στηριχθεί τόσο στη βελτίωση της ναυτικής εκπαίδευσης από τις σχολές όσο και στη δημιουργία πρακτικής εμπειρίας στο πλοίο για αξιωματικούς (δόκιμοι) και κατώτερο πλήρωμα.

Η εργασία ως ναυτικός υποστηρίζει την ταχύτερη μείωση της ανεργίας, ενώ συμβάλλει στην οικονομία, καθώς, κατά μέσο όρο, οι μισθοί τόσο των αξιωματικών όσο και του κατώτερου πληρώματος είναι υψηλότεροι από ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες στην ξηρά.

Στο πλαίσιο βελτίωσης της ενημέρωσης για το ναυτιλιακό επάγγελμα, η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών υλοποιεί σειρά εκστρατειών ενημέρωσης, ενώ το τομεακό πρόγραμμα ανάπτυξης του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής προβλέπει την εφαρμογή μέτρων για την ενίσχυση γαλάζιων επαγγελμάτων, είτε σε επίπεδο απασχόλησης των απόφοιτων των ΑΕΝ ή σε συγγενείς κλάδους (κατώτερα πληρώματα, στελέχη ναυτιλιακού ή παραναυτιλιακού κλάδου).

Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της πανδημίας και στην προσπάθεια στήριξης του ναυτιλιακού επαγγέλματος, δόθηκαν αποζημιώσεις σε ναυτικούς, ενώ η ακτοπλοΐα εισήχθη σε καθεστώς επιδότησης εισφορών.

Μια άλλη σημαντική παράμετρος που επηρεάζει την ελκυστικότητα του επαγγέλματος σχετίζεται με τις αποδοχές των ναυτικών. Στις αμοιβές που παρέχονται στους ναυτικούς τρεις συμβάσεις εργασίας προσδιορίζουν ελάχιστα επίπεδα ανά ειδικότητα, ανάλογα με το εργασιακό καθεστώς που διέπει το πλοίο.

Σε ποιον βαθμό οι τελικές αμοιβές υπερβαίνουν αυτά τα όρια, καθορίζεται από την προσφορά και τη ζήτηση για εργασία. Ειδικότερα, τα περισσότερα πλοία ξένης σημαίας διέπονται από τις συμβάσεις του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (International Labour Organisation – ILO) και της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εργαζομένων (International Transport Workers’ Federation – ITF), ενώ τα πλοία ελληνικής σημαίας και περιορισμένος αριθμός ελληνόκτητων πλοίων ξένης σημαίας είναι συμβεβλημένα με το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο (ΝΑΤ).

Οι συμβάσεις καθορίζουν τη σύνθεση του πληρώματος ανά είδος πλοίου αλλά και την ελάχιστη μηνιαία κατώτατη αμοιβή ανά είδος ναυτικού, όπως και τυχόν επιδόματα.

Οι κατώτατες αμοιβές στη σύμβαση του ΝΑΤ τείνουν να είναι αρκετά υψηλότερες σε σύγκριση με τις συμβάσεις του ILO και ITF. Συγκεκριμένα, η μηνιαία κατώτατη αμοιβή για ναύτες στο ΝΑΤ έχει τεθεί σε €1441, έναντι $653 και $639 στις συμβάσεις της ILO και ITF (Total Crew Cost Agreement – TTC) αντίστοιχα.

Στην πράξη, οι κατώτατες αμοιβές επηρεάζουν κυρίως τα κατώτατα στρώματα, καθώς οι πραγματικές αμοιβές της αγοράς στους αξιωματικούς είναι συνήθως σημαντικά υψηλότερες σε σχέση με τις ελάχιστες αμοιβές που προβλέπουν οι εκάστοτε συμβάσεις.

Κλαδικά στοιχεία απασχόλησης συλλέγονται και δημοσιεύονται στην ΕΕ και μέσα από την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (ΕΕΔ). Σε σύγκριση με τους εθνικούς λογαριασμούς και τις στατιστικές διάρθρωσης επιχειρήσεων, η ΕΕΔ προσφέρει περισσότερες λεπτομέρειες για τα διαρθρωτικά στοιχεία απασχόλησης.

Η ΕΕΔ βασίζεται σε δειγματοληπτική έρευνα ατόμων και νοικοκυριών που είναι μόνιμοι κάτοικοι της χώρας. Ως αποτέλεσμα, δεν περιλαμβάνονται ναυτικοί μόνιμοι κάτοικοι εξωτερικού (κατά κύριο λόγο αλλοδαποί) που απασχολούνται σε πλοία που διαχειρίζονται από εγχώρια γραφεία ναυτιλιακών εταιριών (ανεξαρτήτως σημαίας).

Επομένως, τα στοιχεία της ΕΕΔ αποτελούν ένα υποσύνολο της απασχόλησης των υδάτινων μεταφορών που απεικονίζεται στους εθνικούς λογαριασμούς, ενώ σημειώνονται διαφορές και σε σύγκριση με τις στατιστικές διάρθρωσης επιχειρήσεων, καθώς βασίζεται σε απαντήσεις δείγματος ατόμων αντί για διοικητικά στοιχεία και απαντήσεις επιχειρήσεων.

Ειδικά για τη ναυτιλία, υπάρχουν διαθέσιμα χρήσιμα στοιχεία απασχόλησης και από ειδικές έρευνες της ΕΛΣΤΑΤ. Στα πλεονεκτήματα αυτών των ερευνών εντάσσεται το γεγονός ότι εξετάζουν τη διάρθρωση της απασχόλησης με βάση ειδικά χαρακτηριστικά ναυτιλίας, όπως σημαία πλοίου και ναυτική ειδικότητα, τα οποία δεν είναι διαθέσιμα στις γενικότερες έρευνες και βάσεις δεδομένων, όπως ΕΕΔ και ΣΔΕ.

Βασικό μειονέκτημα των ειδικών ερευνών, υπογραμμίζεται στην έρευνα του ΙΟΒΕ, είναι η περιορισμένη συχνότητά τους, με αποτέλεσμα σε ορισμένες περιπτώσεις τα στοιχεία τους να μην είναι πλέον ιδιαίτερα επίκαιρα.

Ναυτολογηθέντες Έλληνες ναυτικοί

Η Έρευνα Ναυτολογηθέντων Ελλήνων Ναυτικών (ΕΝΕΝ) περιλαμβάνει τους Έλληνες ναυτικούς που έλαβαν άδεια ναυτολόγησης σε εμπορικά πλοία, 100 ΚΟΧ και άνω, µε ελληνική και ξένη σημαία, συμβεβλημένα µε το Ναυτικό Αποµαχικό Ταµείο (ΝΑΤ).

Βασικά μεγέθη και τάσεις του ναυτιλιακού πλέγματος στην Ελλάδα δεν περιλαμβάνει αλλοδαπούς ναυτικούς, ούτε Έλληνες ναυτικούς σε πλοία που δεν είναι συμβεβλημένα με το ΝΑΤ.

Τα στοιχεία για την έρευνα διαβιβάζονται στην ΕΛΣΤΑΤ μηνιαίως από το Γραφείο Ευρέσεως Ναυτικής Εργασίας (ΓΕΝΕ), το οποίο εδρεύει στον Πειραιά και τις λοιπές λιμενικές αρχές της χώρας. Η ΕΛΣΤΑΤ επεξεργάζεται τα στοιχεία και τα δημοσιεύει σε ετήσια βάση.

Η απογραφή πλοίων και πληρωμάτων (ναυτεργατικού δυναμικού) διενεργείται κάθε 2 έτη, στις 20 Σεπτεμβρίου. Σκοπός της απογραφής είναι η μέτρηση του ναυτεργατικού δυναμικού του ελληνικού εμπορικού στόλου, η συγκέντρωση στοιχείων που αναφέρονται σε χαρακτηριστικά γνωρίσματά του, καθώς και η ενημέρωση του Στατιστικού Μητρώου των Πλοίων. Όπως και η ΕΝΕΝ, η απογραφή αναφέρεται στα εμπορικά πλοία 100 ΚΟΧ και άνω που περιλαμβάνονταν στο Μητρώο Πλοίων του ΝΑΤ. Σε αντίθεση με την ΕΝΕΝ, όμως, περιλαμβάνει και τους αλλοδαπούς ναυτικούς που εργάζονται σε πλοία συμβεβλημένα με το ΝΑΤ.

Η συγκέντρωση των στοιχείων γίνεται με ειδικό ερωτηματολόγιο, το οποίο έχει καταρτιστεί από την ΕΛΣΤΑΤ σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Ναυτικής Εργασίας, καθώς και με άλλες αρμόδιες διευθύνσεις του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής. Με το ερωτηματολόγιο συλλέγονται τα στοιχεία της πλοιοκτησίας, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του πλοίου, τα οποία αντλούνται από τα ναυτιλιακά έγγραφα του πλοίου, και τα στοιχεία των μελών του πληρώματος.

Υπόχρεοι για τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων είναι:

• Ο πλοίαρχος του πλοίου, εφόσον αυτό βρίσκεται σε εργασία την ημέρα της απογραφής

• Οι Ελληνικές Λιμενικές Αρχές, για τα πλοία που βρίσκονται την ημέρα της απογραφής σε αργία ή παροπλισμό στην περιοχή της δικαιοδοσίας τους

• Οι Προξενικές Αρχές στα λιμάνια στα οποία θα βρεθεί το πλοίο την ημέρα της απογραφής.

Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της απογραφής στην ιστοσελίδα της ΕΛΣΤΑΤ αφορούν το 2020. Δημοσιεύθηκαν στις 29 Απριλίου 2022. Επομένως, τα στοιχεία από την απογραφή για τις 20 Σεπτεμβρίου 2022 αναμένεται να δημοσιευτούν το πρώτο εξάμηνο του 2024.

Διαβάστε επίσης

ΙΟΒΕ: Υποχώρηση των επιχειρηματικών προσδοκιών στη Βιομηχανία τον Σεπτέμβριο

ΙΟΒΕ: Οι ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες φορολογικά μειονεκτούν έναντι των άλλων νηολογίων εντός ή εκτός ΕΕ

ΙΟΒΕ: Στο 7,9% η επίδραση της ναυτιλίας στο ΑΕΠ