Ελ Γκρέκο στο Μιλάνο: Μεγάλο αφιέρωμα με ελληνική συμμετοχή στον σπουδαίο ζωγράφο

Μια μεγάλη έκθεση, αφιερωμένη στον Ελ Γκρέκο θα εγκαινιαστεί στο Παλάτσο Ρεάλε του Μιλάνου αυτό το φθινόπωρο με περισσότερα από σαράντα έργα του διάσημου, κρητικής καταγωγής ζωγράφου, με δανεισμούς απ΄όλο τον κόσμο και με παρούσα και την Ελλάδα.

Πρόκειται για την πρώτη σημαντική έκθεση για τον Ελ Γκρέκο στην ιταλική πόλη, εδώ και σχεδόν 30 χρόνια, η οποία θα παρουσιαστεί μάλιστα, με νέα  οπτική. Συγκεκριμένα, με την αξιολόγηση της εξέλιξης του καλλιτέχνη με βάση τους τόπους- πόλεις, όπου ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος  (1541-1614) εκπαιδεύτηκε και εργάστηκε. Με τίτλο «Ο Ελ Γκρέκο στον Λαβύρινθο» η Ελλάδα  καλείται να συμμετάσχει με το έργο «Η Βάπτιση του Χριστού», το οποίο έχει ζητηθεί από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης του Ηρακλείου.

Αριστουργήματα όμως, έχουν ζητηθεί επίσης από την Εθνική Πινακοθήκη στην Ουάσινγκτον, τα περίφημα «Ο Άγιος Μαρτίνος και ο ζητιάνος» και ο «Λαοκόων» , επίσης από το Μουσείο Πράδο το «Πορτρέτο του Γιερονίμο ντε Σεβάγιος»,  από το Μουσείο Τίσεν-Μπορνεμίσα οι δύο «Ευαγγελισμοί» και από τις Γκαλερί Ουφίτσι «Ο Άγιος Ιωάννης» και «Ο Άγιος Φραγκίσκος».

Ακόμη, εκκλησιαστικά ιδρύματα παραχωρούν εξαιρετικά έργα τους, που φθάνουν στην Ιταλία για πρώτη φορά. Όπως «Το μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού» από τον καθεδρικό ναό της Παλένθια της Ισπανίας, «Η εκδίωξη των εμπόρων από τον ναό» της εκκλησίας του Σαν Χινές στη  Μαδρίτη και «Η στέψη της Παναγίας» από τον ναό της Παναγίας της Φιλανθρωπίας στην Ιγιέσκας του Τολέδο.

Η μεταμόρφωση του Γκρέκο

Η έκθεση, που θα εγκαινιαστεί στις 13 Οκτωβρίου και θα διαρκέσει ένα χρόνο είναι το αποτέλεσμα ενός καινοτόμου ιστορικο-κριτικού προβληματισμού, του οποίου τα δυνατά σημεία συνίστανται στην προσεκτική επανεξέταση της επίδρασης των ιταλικών μοντέλων στην εκπαίδευση του καλλιτέχνη και στην ερμηνεία της τελευταίας περιόδου του Τολέδο, με όρους συνειδητής ανάκτησης μιας συνθετικής προσέγγισης, με μια ευρεία βυζαντινή έννοια.

Και όπως δηλώνει ο Χουάν Αντόνιο Γκαρθία Κάστρο, διευθυντής του Μουσείου Ελ Γκρέκο και εκ των επιμελητών της έκθεσης του Μιλάνου «Αντί για τη συνηθισμένη γραμμική ή χρονολογική διάταξη, αυτή η έκθεση έχει συλληφθεί θεματικά. Στόχος μας είναι, να δείξουμε την επιρροή, που είχαν οι σύγχρονοι του Ελ Γκρέκο στη μεταμόρφωσή του από ζωγράφος βυζαντινών εικόνων σε μια παγκοσμίως αναγνωρισμένη καλλιτεχνική ιδιοφυΐα».

Σύμφωνα με το σκεπτικό του η έκθεση θα χωριστεί σε ενότητες σχεδιασμένες έτσι, ώστε να επικεντρώνονται πάντα στη σχέση του καλλιτέχνη με τους τόπους όπου έζησε ενώ  ταυτόχρονα θα προσφέρουν στους επισκέπτες με αμεσότητα, μια ακριβή ιστορικο-βιογραφική αναπαράσταση. Παράλληλα, μια σειρά από συγκρίσεις με τη σπουδαία ρωμαϊκή και βενετική ζωγραφική θα αναδείξει το ισχυρό θέμα του λαβύρινθου, επισημαίνοντας, πώς η ζωή του Ελ Γκρέκο ήταν ένα είδος τεράστιου εκπαιδευτικού μυθιστορήματος ανάμεσα στις πολιτιστικές πρωτεύουσες της Μεσογείου.

Τα πρότυπα

Ξεκινώντας από τα βιογραφικά στοιχεία του μεγάλου ζωγράφου η έκθεση χρησιμοποιεί τον μύθο της Αριάδνης και τον λαβύρινθο ως μεταφορά για την εμβάθυνση στην καλλιτεχνική, θεματική και τεχνική εξέλιξη, που ανέπτυξε ο καλλιτέχνης μέσα από τα ταξίδια του.

Ο στόχος είναι, να επιστήσει την προσοχή του κοινού στην επιρροή, που είχαν στην καλλιτεχνική του πρακτική οι μεγάλοι ιταλοί καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένων των Μικελάντζελο, Παρμιτζιανίνο, Κορέτζο, Τιτσιάνο, Τιντορέτο και Μπασάνο, οι οποίοι επιλέχθηκαν ως πρότυπα, καθώς μάλιστα την διδασκαλία τους  δεν εγκατέλειψε ποτέ.

Η έκθεση πραγματεύεται επίσης την αλλαγή κλίμακας σε σχέση με τις δημιουργίες του Ελ Γκρέκο σε ιταλικό έδαφος, που ήταν κυρίως έργα μικρού σχήματος όπως το «Τρίπτυχο της Μόντενα» και η «Λατρεία των Μάγων» στο Μουσείο Λάζαρο Γκαλντιάνο στη Μαδρίτη. Με την εντυπωσιακή αλλαγή της κλίμακας να είναι ορατή σε συνθέσεις, όπως η «Η λεηλασία»  από την Εκκλησία της Σάντα Λεοκάδια  του Τολέδο ή «Η βάπτιση του Χριστού» από το Ίδρυμα του Δούκα του Μεντινατσέλι.

Τέλος καταδεικνύεται η επιστροφή του Ελ Γκρέκο στη μετωπική και άμεση σύλληψη των βυζαντινών εικόνων, με τις οποίες δημιούργησε μια άγνωστη και εντυπωσιακή θρησκευτική αντίληψη, όπως στο έργο του η «Βερoνίκη με το Άγιο Πρόσωπο».

Από την Ιταλία στο Τολέδο

Η πρώτη από τις πέντε ενότητες της έκθεσης με τίτλο «Σταυροδρόμι»  πραγματεύεται τις απαρχές  της δημιουργίας του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στον κύκλο της Κρητικής Εικονογραφίας και τη μετέπειτα μαθητεία του στη Βενετία και στη συνέχεια στη Ρώμη. Ένα αποφασιστικό στάδιο κατά το οποίο γίνεται οριστικά ζωγράφος προσχωρώντας στην ιταλική τεχνοτροπία και εγκαταλείποντας την «ελληνική».

Στους «Διαλόγους με την Ιταλία», που είναι η δεύτερη ενότητα εκτίθενται μια σειρά έργων του Ελ Γκρέκο, που δημιουργήθηκαν υπό την άμεση επιρροή των Ιταλών ζωγράφων, τους οποίους θαύμαζε για τη χρήση του χρώματος και του φωτός, όπως για παράδειγμα ο Τιτσιάνο και ο Μπασάνο ή για τη μαεστρία τους στις μορφές, όπως στην περίπτωση του Μιχαήλ Άγγελου.

Η τρίτη ενότητα «Ζωγραφίζοντας την Ιερότητα» διερευνά την πρώιμη φάση του έργου του Ελ Γκρέκο στο Τολέδο ως ζωγράφου θρησκευτικών σκηνών και λατρευτικών πινάκων. Είναι η εποχή, που ο νεοφερμένος στην Ισπανία καλλιτέχνης αντιμετωπίζει τον νόμο της αγοράς τέχνης, που ίσχυε εκείνη την εποχή στην πόλη του Τολέδο και το πλαίσιο της Αντιμεταρρύθμισης. Υπό αυτές τις συνθήκες δημιούργησε ένα τεράστιο έργο ως ζωγράφος θρησκευτικών σκηνών και λατρευτικών πινάκων, μέσω των οποίων έδωσε υπόσταση σε μια άγνωστη μέχρι τότε ενσυναίσθηση, που ταιριάζει σε μια ετερογενή πελατεία, συνδυάζοντας μεγάλες παραγγελίες με άλλες, ανώνυμων πελατών.

Η «επιστροφή»

Ενδιαφέρουσα και η τέταρτη ενότητα, που με τίτλο «Επιστροφή στην εικόνα» καταγράφει την επάνοδο του καλλιτέχνη, στην τελευταία φάση της ζωής του, στην τεχνοτροπία της σύνθεσης των εικόνων, όπως στην πατρίδα του, την  Κρήτη.  Όταν  αναπτύσσει μια παραγωγή, που χαρακτηρίζεται από μια άμεση και μετωπική προσέγγιση, χωρίς τίποτα να αποσπά την προσοχή από την αφοσίωση. Πρόκειται για έργα βαθιάς ενδοσκόπησης, στα οποία διερευνάται διεξοδικά η εκφραστική δυνατότητα των χειρονομιών.

Και η έκθεση ολοκληρώνεται με έναν φόρο τιμής στο μοναδικό μυθολογικό έργο, που δημιούργησε ο Ελ Γκρέκο, τον «Λαοκόωντα»,  ένα όψιμο και λαμπρό αριστούργημα, γεμάτο μηνύματα,  που ακόμη και σήμερα δεν ερμηνεύονται πλήρως…

Η έκθεση χρηματοδοτείται από την πόλη του Μιλάνου υπό την αιγίδα της Ισπανικής Πρεσβείας στην Ιταλία.

Διαβάστε επίσης:

Οι καλλιτέχνες εκδικούνται. Όταν δεν τους πληρώνουν…

Ελληνίδες ζωγράφοι – Το άλλο μισό του ουρανού και η παρουσία τους στην τέχνη

Η αμερικανική ανθρωπιστική αρωγή στην Ελλάδα πριν από έναν αιώνα – Έκθεση στη Γενάδειο