Ελληνίδες ζωγράφοι – Το άλλο μισό του ουρανού και η παρουσία τους στην τέχνη

Ήταν πολλές αλλά έμειναν στη σκιά των ανδρών συναδέλφων τους, που καθόριζαν τάσεις, δημιουργούσαν «όνομα», εγγράφονταν στην Ιστορία. Και μόλις τα τελευταία χρόνια οι συνθήκες αυτές άρχισαν να αλλάζουν σημαντικά. Οι ελληνίδες ζωγράφοι όμως, ήταν ανέκαθεν παρούσες στην τέχνη, τα κοινωνικά ζητήματα και τη ζωή, έστω κι αν οι περισσότερες υπήρξαν παραγνωρισμένες. Το έργο τους, το έργο της γυναικείας συμβολής στην τέχνη του 20ού αιώνα αναδεικνύει ωστόσο τώρα η έκθεση «Στη σκιά», που εγκαινιάζεται στις 26 Σεπτεμβρίου  στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων.

Αρχίζοντας από την παλαιότερη, την Θάλεια Φλωρά-Καραβία και φθάνοντας ως την Όπυ Ζούνη, η έκθεση περιλαμβάνει έργα από συνολικά 120 ζωγράφους και γλύπτριες γεννημένες μεταξύ 1871 και 1941.  Όλα τα έργα μάλιστα ανήκουν στη συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων.

 Το πρώτο μέρος αυτού του εκθεσιακού πανοράματος περιλαμβάνει  έργα από καλλιτέχνιδες, που είχαν γεννηθεί μεταξύ 1871 και 1910 και εδώ συναντάμε τις πραγματικές πρωτοπόρους, που δούλεψαν στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα και είχαν σημαντική παρουσία στον Μεσοπόλεμο. Ανάμεσά τους η Μαρία Ιγγλέση, η Σοφία Λασκαρίδου, η Μαρία Λύτρα, η Κούλα Στεφάνου, η Αθηνά Ταρσούλη, η Φιφή Τσίλλερ, η Αγγελική Χατζημιχάλη. Και στη συνέχεια, δημιουργοί, που άφησαν ισχυρό αποτύπωμα τις δεκαετίες 1950 και 1960, όπως η Λιλή Αρλιώτη, η Κούλα Μαραγκοπούλου, η Αγλαΐα Παπά και η Σελέστ Πολυχρονιάδη. Ενώ ξεχωρίζουν και τρεις ιδιαίτερες περιπτώσεις αυτοδίδακτων ζωγράφων, συγκεκριμένα η Έφη Μιχελή, η Ιουλία Παπανούτσου και Ελένη Πρεβεζάνου-Λελέκου, επίσης  μια ψηφιδωτή σύνθεση της Έλλης Βοΐλα, οι ρακογραφίες της ηθοποιού Σωτηρίας Ιατρίδου και οι ανθογραφίες της Μαρίνας Χαϊκάλη-Σκαρλάτου.

Η πηγή έμπνευσης

Το ελληνικό τοπίο υπήρξε διαρκής έμπνευση για το περιεχόμενο των έργων τους, όπως επίσης το ταπεινό αντικείμενο που μπορεί να αποτελέσει αφορμή για δημιουργία.  Είναι χαρακτηριστικό, ότι ενδιαφέρονταν για όλα τα θέματα, ιδίως για όσα εκπέμπουν αλήθεια και ειλικρίνεια: η αττική εξοχή, τα μνημεία, οι Μονές, τα ανόθευτα ελληνικά νησιά, οι νεκρές φύσεις, τα παλιά αθηναϊκά σπίτια, τα λουλούδια, το γυμνό γυναικείο σώμα, οι προσωπογραφίες, τα εσωτερικά, εντυπώσεις και σκηνές από την καθημερινή ζωή παρελαύνουν στους πίνακές τους.

Επιπλέον η αφομοίωση των κινημάτων τέχνης (ιμπρεσιονισμός, φωβισμός, νεοκλασικισμός, εξπρεσιονισμός, αφαίρεση) είναι έκδηλη, χωνεμένη και αβίαστη, όπως και το ενδιαφέρον τους για τη λαογραφία. Ενώ δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη η επιρροή της διδασκαλίας του Κωνσταντίνου Παρθένη (ειδικά στο σχέδιο), του Γεώργιου Ιακωβίδη, του Σπυρίδωνα Βικάτου, του Νικόλαου Λύτρα και του Δημήτρη Γαλάνη.

Πολλές από αυτές τις καλλιτέχνιδες  είχαν εκθέσει μαζί έργα τους στο Λύκειο των Ελληνίδων, στις Πανελλήνιες Εκθέσεις του Ζαππείου, στο Πρακτορείο Πνευματικής Συνεργασίας, στον Ελληνοσοβιετικό Σύνδεσμο και σε αίθουσες Δημοτικών Βιβλιοθηκών, ενώ κάποιες συμμετείχαν στην ίδια ομάδα και στις εκθέσεις της (ενδεικτικά αναφέρουμε την Ομάδα Τέχνη και το Καλλιτεχνικό Σωματείο Ελληνίδων).

Έτσι στην τωρινή έκθεση παρουσιάζονται έργα, που εκτέθηκαν στις πρώτες Πανελλήνιες Καλλιτεχνικές Εκθέσεις, σε ιδιωτικές αίθουσες τέχνης (Ζυγός, Στρατηγοπούλου) και στην «Έκθεση Μακεδόνων ζωγράφων» (1953) τα οποία αγοράστηκαν από τον Δήμο Αθηναίων. Επίσης, αγορές έργων πραγματοποιούνταν κατόπιν προσωπικού αιτήματος των καλλιτεχνίδων προς τον δήμαρχο, όπως στην περίπτωση της Έφης Μιχελή.

Διεκδίκηση ισοτιμίας

Διεκδικώντας αναγνώριση και ισότιμη αντιμετώπιση με τους άνδρες συναδέλφους τους, καθώς είναι γνωστό, ότι τα έργα τους πωλούνταν φθηνότερα, οι γυναίκες ζωγράφοι άρχισαν πάντως σιγά σιγά και με τα χρόνια να αποκτούν αυτοπεποίθηση και να το δηλώνουν. Όπως σημειώνει η Αθηνά Ταρσούλη στο περιοδικό «Η Γυναίκα» το 1939 με αφορμή τη δεύτερη Πανελλήνια Έκθεση, «η αισθητική παραγωγή της Ελληνίδας γυναίκας συναγωνίζεται από απόψεως δυνάμεως και αποδόσεως τον ομότεχνό της άνδρα».

Η έκθεση «Στη σκιά», σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης Χριστόφορου Μαρίνου, επιμελητή εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ και  της εικαστικού Κάλλη Πετροχείλου, επίσης του ΟΠΑΝΔΑ συνεισφέρει στην ορατότητα και αναγνώριση αυτών των καλλιτεχνίδων, πολλές από τις οποίες είναι σήμερα άγνωστες ή λησμονημένες. Επιπλέον, αναδεικνύει την συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων, δίνοντας την ευκαιρία στο ευρύ κοινό και στους μελετητές να έρθουν σε επαφή με «το άλλο μισό του ουρανού» ή «το άλλο του πράγματος», όπως έλεγε χαρακτηριστικά η τεχνοκριτικός και ποιήτρια Ελένη Βακαλό. Η ίδια μέσα από τη στήλη της στα «Νέα» είχε γράψει για τις περισσότερες από αυτές τις καλλιτέχνιδες, τις είχε υποστηρίξει  ενθαρρύνει με τον λόγο της, και από μία άποψη αποτελεί σήμερα τον συνδετικό κρίκο -τη φωνή- που ενώνει όλες αυτές τις ματιές.

 Η έκθεση πραγματοποιείται με την συμβολή του συντηρητή έργων τέχνης της Πινακοθήκης Κώστα Νικάκη.

Info

Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων: Λεωνίδου & Μυλλέρου, Πλ. Αυδή, Μεταξουργείο, 210 5202420

Έκθεση: «Στη σκιά», Έργα γυναικών από τη Συλλογή της Πινακοθήκης Δήμου Αθηναίων

Διάρκεια: 26 Σεπτεμβρίου – 26 Νοεμβρίου

Διαβάστε επίσης

Η αμερικανική ανθρωπιστική αρωγή στην Ελλάδα πριν από έναν αιώνα – Έκθεση στη Γενάδειο

Από εδώ ξεκίνησε ο Μέγας Αλέξανδρος την εκστρατεία στην Ανατολή

Δέσποινα Μπογδάνη Σουγιούλ: Η Μαρία Κάλλας 100 χρόνια μετά