Κοστούμια της Μαρίας Κάλλας από τον Τσαρούχη αφημένα στην τύχη τους

Πανομοιότυπα σχεδόν, με κύρια διαφορά στο χρώμα, το ένα μπλε και το άλλο ανοιχτό καφέ, δύο κοστούμια που είχε σχεδιάσει ο Γιάννης Τσαρούχης για τη Μαρία Κάλλας ως Νόρμα στην Επίδαυρο, ύστερα από εξήντα και πλέον χρόνια βρίσκονται σε άσχημη κατάσταση.

Το πρόβλημα γίνεται γνωστό τώρα, που ο δήμος Αθηναίων ετοιμάζει εγκαίνια του Μουσείου Μαρία Κάλλας τον Σεπτέμβριο ενώ και η Εθνική Λυρική Σκηνή από τη μεριά της οργανώνει από τον Νοέμβριο τη δική της έκθεση, αφιερωμένη στην κορυφαία Ελληνίδα καλλιτέχνιδα στην Εθνική Βιβλιοθήκη.

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος τον Δεκέμβριο από τη γέννηση της σπουδαίας ερμηνεύτριας της όπερας, που έχει χαρακτηρισθεί ως φαινόμενο μουσικής έκφρασης και σκηνικής παρουσίας, έναν συνδυασμό μοναδικό που την οδήγησε στο υψηλότερο βάθρο του λυρικού θεάτρου. Αν και συχνά έχει ειπωθεί όμως, ότι η Ελλάδα δεν έχει φερθεί ως τώρα με τρόπο αντάξιο του σπουδαίου τέκνου της, η επέτειος θα μπορούσε ενδεχομένως να αποτελέσει μια ευκαιρία «εξιλέωσης».

Γιατί –πέραν των άλλων– ποιος θα φανταζόταν, ότι δύο εμβληματικά κοστούμια της, σχεδιασμένα από έναν μεγάλο Έλληνα ζωγράφο, για να φορεθούν στη μία, από τις δύο όλες κι όλες όπερες με τις οποίες εμφανίστηκε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, θα αφήνονταν στην τύχη τους.

Το ιστορικό

Τα συγκεκριμένα κοστούμια βρίσκονται στους υπόγειους χώρους του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων επί της οδού Ακαδημίας 50, καθώς ανήκαν στις συλλογές του πρώην Θεατρικού Μουσείου, οι οποίες όμως μεταβιβάστηκαν πριν από δύο χρόνια στο υπουργείο Πολιτισμού (30-12-2021).

Έχουν αξιολογηθεί εξάλλου, όπως αναφέρει η Διεύθυνση Εικαστικών Αρχιτεκτονικής, Φωτογραφίας και Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠΠΟ ως προεξέχοντα τεκμήρια, καθώς συνδέονται άμεσα με τη σταδιοδρομία της Μαρίας Κάλλας, αποτελώντας μέρος ενός χαρακτηρισμένου συνόλου νεότερων μνημείων.

Πριν από λίγες μέρες το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων κλήθηκε να εγκρίνει το αίτημα του δήμου Αθηναίων για τον δανεισμό τους από τις συλλογές του Θεατρικού Μουσείου, προκειμένου να εκτεθούν στο Μουσείο «Μαρία Κάλλας» του δήμου Αθηναίων, από 8 Σεπτεμβρίου 2023 και για 5 χρόνια, (με δυνατότητα ανανέωσης).

Και χθες το ΚΣΝΜ δέχθηκε παρόμοιο αίτημα της Εθνικής Λυρική Σκηνής, για να συμπεριληφθούν τα δύο κοστούμια στην έκθεση που θα πραγματοποιήσει η ΕΛΣ στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος σε συνεργασία με το ΥΠΠΟ την περίοδο 26-11-2023 έως 10-01-2024.

Και στις δύο περιπτώσεις οι παρατηρήσεις όμως είναι σαφείς: και τα δύο ενδύματα έχουν ανάγκη από «βασικές εργασίες συντήρησης από ειδικευμένο συντηρητή υφάσματος προκειμένου να εκτεθούν».

Ενώ «Για συνθήκες μόνιμης ή και μακροχρόνιας έκθεσης, απαιτείται ειδική κατασκευή κούκλας έκθεσης για τις ανάγκες του ενδύματος, η οποία να κατασκευαστεί ή να σχεδιαστεί από ειδικευμένο συντηρητή».

Οι φθορές

Και ιδού γιατί: Και τα δύο κοστούμια βρίσκονταν σε έκθεση για πολλά χρόνια σε προθήκη του Θεατρικού Μουσείου φορεμένα σε κούκλα έκθεσης, που ήταν φτιαγμένη από ακατάλληλα υλικά κατασκευής (όπως πολυουρεθάνη), ενώ ήταν βαμμένη με χρώματα. Παράλληλα ο φωτισμός τους γινόταν από λάμπες πυρακτώσεως στο εσωτερικό της προθήκης, χωρίς χρήση φίλτρων!

Οι φθορές που παρατηρούνται έτσι, οφείλονται κυρίως στη μακροχρόνια έκθεσή τους σε ακατάλληλες συνθήκες, με αποτέλεσμα το ύφασμα να παρουσιάζει οξείδωση και αποξήρανση των ινών του, καθώς και αποχρωματισμό, λόγω φωτοδιάβρωσης.

Όλη η επιφάνεια του υφάσματος εξάλλου, είναι καλυμμένη από επιφανειακούς ρύπους (σωματίδια σκόνης, αιθάλη κ.ά). Ειδικά το καφέ χρώματος κοστούμι, έχει ακόμη και σχισίματα και τρύπες, κυρίως στον μανδύα, κάτι πάντως, που πιθανόν να προέρχεται από τη χρήση του.

Σύμφωνα με την αρμόδια διεύθυνση του ΥΠΠΟ επομένως τα ενδύματα πρέπει να δεχτούν βασικές εργασίες συντήρησης από ειδικευμένο συντηρητή υφάσματος, προκειμένου να εκτεθούν. Όσο για τις συνθήκες μόνιμης ή και μακροχρόνιας έκθεσής τους, απαιτείται ειδική κατασκευή κούκλας έκθεσης για τις ανάγκες του ενδύματος, η οποία θα κατασκευαστεί ή θα σχεδιαστεί από ειδικευμένο συντηρητή.

Τα κοστούμια

Φτιαγμένα από χονδρό, λινό ύφασμα τα κοστούμια του Τσαρούχη για την Κάλλας, έχουν πολλές πτυχώσεις κατά μήκος του μπούστου και της φούστας. Από τη μέση και κοσμούνται με ενυφασμένες κατακόρυφες ταινίες πιο σκούρου χρώματος που δημιουργούν κυματισμούς.

Το ένδυμα περιλαμβάνει και μακρύ μανδύα από το ίδιο ύφασμα που στερεώνεται στους ώμους με μεταλλικές περίτεχνες πόρπες ενώ σταθεροποιείται επάνω στο ένδυμα με μη εμφανείς κόπιτσες.

Χονδρό βαμβακερό κορδόνι εξάλλου, δημιουργεί σχήμα «Χ» στο μπούστο. Στο καφέ ένδυμα δεν υπάρχει η ζώνη, ενώ διασώζεται το στεφάνι για το κεφάλι, το οποίο είναι φτιαγμένο από συνθετικά φύλλα και σύρμα.

Σημαντικό είναι εξάλλου, ότι τα ενδύματα έχουν πολύ μεγάλο βάρος.

Τώρα πάντως η Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ θα ελέγξει την κατάσταση διατήρησης των αντικειμένων και θα αξιολογήσει τις συνθήκες έκθεσής τους.

Οι παραστάσεις στην Επίδαυρο

Αύγουστο του 1960 δόθηκαν οι δύο παραστάσεις της «Νόρμας» του Μπελίνι στην Επίδαυρο, συγκεκριμένα στις 24 και 26 του μήνα, μετά την αναβολή της πρεμιέρας που είχε προσδιοριστεί για τις 21 αλλά ματαιώθηκε αναγκαστικά, και παρά την προσέλευση πλήθους κοινού και επισήμων, λόγω ισχυρότατης νεροποντής.

Διευθυντής ορχήστρας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ήταν ο Τούλιο Σεραφίν, σκηνοθέτης ο Αλέξης Μινωτής, με τον Γιάννη Τσαρούχη και τον Αντώνη Φωκά στα σκηνικά – κοστούμια.

«Σπάνια είσοδος ηθοποιού στη σκηνή καθηλώνει τον θεατή όσο η εμφάνιση και μόνη της Κάλλας», έγραφε για την παράσταση ο Μάριος Πλωρίτης στις 26 Αυγούστου στην εφημερίδα «Ελευθερία».

«Το βασιλικό παράστημά της, το κυρίαρχο περπάτημά της, η μνημειακή στάση της, η αετίσια ματιά της, η πεντακάθαρη κατανομή της, υποτάζουν το κάθε τι γύρω της, και οι χιλιάδες των θεατών γίνονται –λες– δύο μόνο μάτια, μια ανάσα, που κρέμονται απ’ την παραμικρή κίνησή της».

Η Μαρία Κάλλας βρισκόταν άλλωστε στην κορυφή της καριέρας της τότε, και η ηρωίδα του Μπελίνι, «Νόρμα», που είχε αρχίσει να ερμηνεύει από το 1948 θα την καθιέρωνε ως την αδιαφιλονίκητη Νόρμα του 20ού αιώνα.

Όπως αναφέρεται μάλιστα στον Τύπο της εποχής, τη στιγμή της θρυλικής άριας «Κάστα ντίβα» αφέθηκαν στην ορχήστρα δύο λευκά περιστέρια, προκαλώντας θύελλα χειροκροτημάτων. Στο τέλος άλλωστε το κοινό κάλεσε δέκα φορές τη Μαρία Κάλλας να βγει στη σκηνή. Στον αμέσως σημαντικότερο ρόλο της ιέρειας Ανταλτζίζα ερμήνευσε η σπουδαία μεσόφωνος Κική Μορφονιού.

Διαβάστε επίσης:

Μονακό: Στην Όπερα του Μόντε Κάρλο για τη Μαρία Κάλλας το πριγκιπικό ζεύγος

Γκαλερί Γκαγόζιαν: Άνοιγμα στα σπάνια βιβλία

Τα νέα έργα στον Πειραιά – Η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων