Ρόμπιν Σάιμς – Χρήστος Μιχαηλίδης: Οι παράνομες αρχαιότητες, η δικαστική διαμάχη και η ελληνική επιτυχία

Μία επίπονη δικαστική διαμάχη, που διήρκεσε σχεδόν 17 χρόνια. Ένας βρετανός έμπορος αρχαιοτήτων, που με τον έλληνα συνέταιρό του είχαν προμηθεύσει παράνομες αρχαιότητες σε μεγάλα μουσεία του εξωτερικού, οίκους δημοπρασιών και ιδιώτες-συλλέκτες. Η καταδίκη του. Χιλιάδες αρχαία, που βρέθηκαν στην κατοχή του (όχι μόνον ελληνικά). Αλλά και 351 από αυτά, που επέστρεψαν στην Ελλάδα.

Μια πολύπλοκη ιστορία μυστηρίου με εκατοντάδες αναμεμειγμένα πρόσωπα διεθνώς, λαθρανασκαφείς, αρχαιοκάπηλους, εμπόρους τέχνης και τους αποδέκτες του εμπορεύματος. Διότι αν δεν υπήρχε η ζήτηση, δεν θα υπήρχε και η αρχαιοκαπηλία, που φέρνει την Ελλάδα στην πρώτη τριάδα των χωρών, μαζί με την Ιταλία και την Αίγυπτο, που έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη αφαίμαξη των πολιτιστικών τους θησαυρών σε βάθος αιώνων.

Δύο ημέρες όμως, πριν από τις εκλογές η τεράστιας σημασίας είδηση για την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, ο επαναπατρισμός  των αρχαίων, που βρίσκονταν στην κατοχή της εταιρείας Robin Symes Limited, η οποία τελεί υπό εκκαθάριση στη Βρετανία, δηλαδή του εμπόρου αρχαιοτήτων Ρόμπιν Σάιμς συνιστά μια μεγάλη δικαίωση για το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού. Ένα ισχυρό κτύπημα επίσης, στην διεθνή αρχαιοκαπηλία και ένα μάθημα στα ξένα μουσειακά ιδρύματα για την πλεονεξία και την εγκληματική αδιαφάνεια, που επέλεξαν, προκειμένου να δημιουργήσουν τις συλλογές τους.

Ο αρχαίος θησαυρός

«Μετά από συντονισμένες και επίμονες προσπάθειες, που διήρκεσαν 17 χρόνια συνολικά, και οι οποίες εντάθηκαν ιδιαίτερα την περίοδο 2020-2023, ικανοποιήθηκε το ελληνικό αίτημα με αποτέλεσμα την επιστροφή των διεκδικούμενων αρχαιοτήτων, ανέφερε η ολιγόλογη δήλωση της υπουργού Λίνας Μενδώνη. Ενώ στη συνέχεια ο κατάλογος των αρχαιοτήτων που επαναπατρίσθηκαν αποδείκνυε πραγματικά τη σημασία των προσπαθειών. Αγάλματα, ειδώλια, γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα, σκεύη και εξαρτήματα, που χρονολογούνται από την Νεολιθική εποχή ως την πρώιμη Βυζαντινή βρίσκονταν στην κατοχή της υπό εκκαθάριση εταιρείας. Ένας αρχαίος θησαυρός, που από μόνος του θα μπορούσε να στηρίξει ένα μικρό μουσείο.

Ο δημοσιοποίηση του σκληρού αγώνα για την επιστροφή τους ανέσυρε όμως και πάλι στην επιφάνεια το όνομα του Ρόμπιν Σάιμς. Η πτώση του εμπόρου αρχαιοτήτων, που ως τότε ήταν ο καλοπληρωμένος προμηθευτής κάθε λάτρη της αρχαίας τέχνης είχε αρχίσει από μία άλλη πτώση, του φίλου και συνεταίρου του Χρήστου Μιχαηλίδη, ο οποίος πέθανε το 1999 ύστερα από ένα ατύχημα.

Λίγο αργότερα, όταν ο Σάιμς αρνήθηκε να επιστρέψει την περιουσία του Μιχαηλίδη στην οικογένειά του, ο ανιψιός του Δημήτρης Παπαδημητρίου ξεκίνησε ιδιωτική έρευνα και αγωγή 16 εκατ. δολαρίων εναντίον του Σάιμς, ο οποίος έχασε και αναγκάστηκε σε πτώχευση.  Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής όμως, ήρθαν στο φως τα πεπραγμένα του Σάιμς, τα κέρδη του, η έκταση των περιουσιακών του στοιχείων και το χειρότερο γι΄αυτόν: Η σύνδεσή του με τον διαβόητο Ιταλό λαθρέμπορο Τζιάκομο Μέντιτσι, ο οποίος είχε βοηθήσει στην οργάνωση της λεηλασίας αρχαιολογικών χώρων στην Ιταλία.

Η αποθήκη του Λονδίνου              

Μεταξύ των πλουσιότερων και διασημότερων εμπόρων αρχαιοτήτων στον κόσμο, ο Σάιμς είναι σήμερα καταδικασμένος από τη δικαιοσύνη, χρεοκοπημένος οικονομικά και με αμαυρωμένο όνομα ως μέτοχος παράνομων δικτύων εμπορίας κλεμμένων αρχαίων, τα οποία κάποτε διαπραγματευόταν σχεδόν ατιμώρητα.  Όπως θεωρείται μάλιστα, η πλήρης έκταση της κρυφής ατζέντας του δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί. Η ανακάλυψη όμως, της αποθήκης του, που αριθμούσε περί τις 17.000 αρχαιότητες στο Λονδίνο, όπου είχε την έδρα του έγινε η αφορμή για την έναρξη μιας περίπλοκης εκκαθάρισης αλλά και για τη νομική διεκδίκηση όσων αρχαίων προήλθαν από την Ελλάδα.

Το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού αλλά και το ιταλικό υπέβαλλαν εγκαίρως το αίτημά τους για τις κλεμμένες  αρχαιότητές τους, ωστόσο στην όλη υπόθεση ενεπλάκησαν και όσοι είχαν μερίδιο στην πρώην επιχείρηση του Σάιμς, καθώς και αρκετοί πιστωτές, υποστηρίζοντας, ότι δεν υπήρχαν επαρκείς αποδείξεις για τα διεκδικούμενα αρχαία.

Το ζευγάρι των εμπόρων

Γεννημένος στο Όξφορντσαϊρ της Αγγλίας το 1939 ο Ρόμπιν Σάιμς παντρεύτηκε στα 21 του και απέκτησε δύο γιους, το 1961 και το 1963.

Εκείνη την εποχή, που εργαζόταν ως έμπορος αρχαιοτήτων σε ένα κατάστημα στην Κινγκς Ρόουντ του Λονδίνου η ζωή του έμελλε να παρεκκλίνει απότομα, όταν γνώρισε τον Χρήστο Μιχαηλίδη, της οικογένειας μεγιστάνων της ναυτιλίας. Ο Μιχαηλίδης ήταν τότε 20 χρονών, νεότερος κατά έξι χρόνια του Σάιμς, αλλά το ζευγάρι δημιούργησε αμέσως μια στενή σχέση, που κράτησε για την επόμενη τριακονταετία. Αμέσως χώρισαν τις συντρόφους τους –την σύζυγό του ο Σάιμς και την κοπέλα του ο Μιχαηλίδης-  αλλά δεν δήλωσαν ποτέ ανοιχτά ότι ήταν ζευγάρι. Μετά το διαζύγιό του ο Σάιμς έμεινε για ένα διάστημα στο διαμέρισμα  του Μιχαηλίδη και από τότε ήταν  αχώριστοι. Για τους φίλους τους μάλιστα ήταν γνωστοί ως «Οι Σάιμς».

Όπως γράφουν οι Πίτερ Γουάτσον και Σεσίλια Τοντεσκίνι στο βιβλίο τους «Η συνωμοσία Μέντιτσι» (εκδόσεις Ωκεανίδα) «Ο Σάιμς με τη βαθιά φωνή του, τον κοφτό τρόπο ομιλίας του και τα καλοραμμένα κλασικά κοστούμια του  έδινε την εντύπωση πιο σοβαρού και συντηρητικού ατόμου από τον χαρισματικό και όμορφο Μιχαηλίδη , που ήταν αδύνατος, πιο ψηλός, πιο χαλαρός και ανέμελος. Ο Μιχαηλίδης άλλωστε, ήταν μεγαλωμένος στα πλούτη και πολύγλωσσος, αφού μιλούσε έξι γλώσσες».

Αλλά και ο ερευνητής Χάουαρντ Σουέινς, που ασχολήθηκε διεξοδικά με την υπόθεση Σάιμς έχει να προσθέσει, πως «Και οι επιχειρηματικές τους συναλλαγές ενισχύθηκαν από τα σχεδόν απεριόριστα οικονομικά, που είχαν στη διάθεσή τους από την οικογένεια του Μιχαηλίδη και έτσι έγιναν οι πιο σεβαστοί έμποροι της πόλης».

Η τριφηλή ζωή    

Ο τρόπος ζωής που είχαν υιοθετήσει, αντικατόπτριζε την επιτυχία τους στο χώρο της εμπορίας αρχαιοτήτων. Είχαν σπίτια στο Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη, την Αθήνα και τη Σχοινούσα ενώ η γκαλερί τους ήταν στην περιοχή St James’s του Λονδίνου. Το σπίτι τους στο Τσέλσι είχε μια υπόγεια πισίνα, περιτριγυρισμένη από εξαιρετικά αγάλματα και ένα δωμάτιο σε στυλ αρ ντεκό με έπιπλα της διάσημης σχεδιάστριας Αϊλίν Γκρέι, αξίας εκατομμυρίων (κατά μία εκτίμηση 20 εκατομμυρίων δολαρίων).

 Ο Σάιμς που δεν οδηγούσε, είχε πάντα σοφέρ και κυκλοφορούσε με μία ασημί  Rolls Royce, είτε με μία καστανοκόκκινη Bentley. Και στο σπίτι της Σχοινούσας, μέσα σε ένα τεράστιο κτήμα, υπήρχε στούντιο για να ζωγραφίζει ο ίδιος ενώ ο Μιχαηλίδης επιδιδόταν στην μαγειρική, που του άρεσε.

Ήδη από το 1980 και μετά, το ζευγάρι ακολουθούσε το ημερολόγιο των πολύ πλουσίων: Στο Γκστάαντ το Φεβρουάριο, στις Μπαχάμες τον Μάρτιο, στη «La Prairie» -την κλινική σπα στο Μοντρέ της Ελβετίας- όπου έκαναν το ετήσιο τσεκάπ τους την άνοιξη, στο Λονδίνο τον Ιούνιο, στην Ελλάδα το καλοκαίρι, στη Νέα Υόρκη το φθινόπωρο για τις δημοπρασίες του Νοεμβρίου.

Η «επιχείρηση»

Όσον αφορά την «επιχείρηση» ο Σάιμς έβρισκε τα αντικείμενα και τους αγοραστές ενώ ο Μιχαηλίδης είχε αναλάβει τα οικονομικά. Υπάρχει όμως και η άλλη άποψη, ότι ο Μιχαηλίδης ήταν εκείνος, που είχε το καλύτερο «μάτι». Επιπλέον, ο Σάιμς ήταν διαχειριστής του Βρετανικού Μουσείου και τακτικά συνεργαζόταν με τους κορυφαίους επιμελητές του κόσμου», γράφει ο Χάουαρντ Σουέινς. «Φαινόταν να έχει πρόσβαση στις καλύτερες αρχαιότητες ελληνικής, ιταλικής, αιγυπτιακής και ασιατικής προέλευσης, αγοράζοντας και πουλώντας μέσω των Sotheby’s, Christie’s και Bonhams και προωθώντας αντικείμενα σε μουσεία όλου του κόσμου».

«Αυτό συνέβαινε πριν οι εντολοδόχοι του Βρετανικού Μουσείου διαμαρτυρηθούν για το γεγονός, ότι αγόραζαν πολλά έργα που είχαν πρόσφατα λεηλατηθεί», λέει όμως ο λόρδος Κόλιν Ρένφριου, μεταξύ των κορυφαίων βρετανών αρχαιολόγων και πρώην διαχειριστής και ο ίδιος, του Βρετανικού Μουσείου. Ήταν τότε, μεταξύ 1992 και 2002, που το μουσείο υιοθέτησε έναν νέο κώδικα αγορών υπό τη διεύθυνση του Ρόμπερτ Άντερσον. «Από τότε ο Ρόμπιν Σάιμς δεν ήταν πλέον τόσο ευπρόσδεκτος στα κοκτέιλ πάρτι στο Βρετανικό Μουσείο», προσθέτει ο λόρδος Ρένφριου.

Το ξέπλυμα

Καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, αρκετές έρευνες κινήθηκαν στην Ελλάδα στην Ιταλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες αναζητώντας ένα μεγάλο δίκτυο διακίνησης αρχαιοτήτων. Το Μητροπολιτικό Μουσείο στη Νέα Υόρκη και το Μουσείο Ζαν Πολ Γκέτι στο Λος Άντζελες ήταν μόνο δύο από τα υψηλού προφίλ ιδρύματα που ενεπλάκησαν στην αγορά αρχαιοτήτων, που ήταν προϊόν λεηλασίας και είχαν περάσει από τα χέρια ενός Ιταλού εμπόρου, ονόματι Τζιάκομο Μέντιτσι.

Όπως περιγράφεται λεπτομερώς στο βιβλίο των Γουάτσον και Τοντεσκίνι, ο Μέντιτσι έλεγχε μια ομάδα «tombaroli» (ληστών αρχαίων τάφων), που τροφοδοτούσαν με υλικό, μέσω αρκετών καλά συνδεδεμένων δικτύων, συμπεριλαμβανομένου του Σάιμς, αίθουσες δημοπρασιών και γκαλερί. Πολλά από τα κομμάτια μάλιστα, που διακινούσε ο Σάιμς κέρδιζαν κάποια «νομιμότητα» μόνο από το γεγονός, ότι κάποτε βρίσκονταν στην κατοχή του! Κι αυτό γιατί ο ίδιος τα είχε τοποθετήσει σε συλλογές μουσείων ή σε μεγάλες δημοπρασίες, ξεπλένοντάς τα από το παράνομο παρελθόν τους.

Το 1988 όμως, ο Σάιμς πούλησε ένα άγαλμα Αφροδίτης –όπως πιστευόταν εκείνη τη στιγμή- του 5ου αιώνα π.Χ. στο μουσείο Γκέτι για 18 εκατομμύρια δολάρια. Είπε ότι βρισκόταν στη συλλογή ενός Ελβετού μεγιστάνα των σούπερ μάρκετ από τη δεκαετία του 1930 και ότι είχε έγγραφα, που το αποδείκνυαν. Αλλά τα έγγραφα ήταν πλαστά, αφού στην πραγματικότητα το άγαλμα είχε λεηλατηθεί στη Μοργκαντίνα της Ιταλίας και στη συνέχεια διακινήθηκε μέσω Γενεύης στο Λονδίνο. Έτσι όταν η προέλευσή του αποκαλύφθηκε το άγαλμα στάλθηκε πίσω από το Λος Άντζελες στην Ιταλία το 2007 σε μια εποχή, που ο κόσμος των μουσείων ήταν σε βυθισμένος σε αναταραχή και παρόμοια σκάνδαλα.

Η απώλεια

Στις 4 Ιουλίου του 1999 ο Ρόμπιν Σάιμς και ο Χρήστος Μιχαηλίδης ήταν καλεσμένοι σε δείπνο στο Τέρνι, κοντά στο Αρέτσο της Ιταλίας, στο σπίτι των αμερικανών συλλεκτών Λίον Λέβι και Σέλμπι Γουάιτ. Γνωστούς μας στην Ελλάδα για την επιστροφή αρχαιοτήτων στη χώρα μας, ακόμη και πρόσφατα, τον περασμένο Μάρτιο, όταν η Εισαγγελία του Μανχάταν κατέσχεσε την οικία της Γουάιτ (Ο Λίον Λέβι έχει αποβιώσει) 29 σπουδαίες ελληνικές αρχαιότητες, που είχαν εξαχθεί παράνομα από τη χώρα μας. Όπως και το 2008, όταν είχε επίσης αναγκαστεί να επιστρέψει στην Ελλάδα δύο ακόμη εξαιρετικά αρχαία έργα.

Εκείνη τη βραδιά στην Ιταλία, προς το τέλος του δείπνου ο Μιχαηλίδης σηκώθηκε από το τραπέζι για να βρει τα τσιγάρα του αλλά δεν ξαναγύρισε. Τον βρήκε μία καλεσμένη, πεσμένο κάτω και αναίσθητο, καθώς απ΄ ότι φαινόταν είχε γλιστρήσει σε κάποια σκαλιά και είχε κτυπήσει στο κεφάλι. Πέθανε την επομένη στο νοσοκομείο.

Τελειώνοντας το καλοκαίρι και ενώ οι συγγενείς του Μιχαηλίδη -η οικογένεια Παπαδημητρίου- θρηνούσαν, ο Σάιμς είχε αποφασίσει πλέον, ότι θα διεκδικούσε όλη την κοινή περιουσία.  Ισχυρίσθηκε έτσι, ότι η κύρια επιχείρηση, που ονομαζόταν Robin Symes Limited (RSL), ήταν μόνο δική του και ότι ο Μιχαηλίδης ήταν ένας απλός υπάλληλος.  Η οικογένεια Παπαδημητρίου όμως, γνωρίζοντας καλά τα γεγονότα επέμεινε, ότι δικαιούται το ήμισυ των περιουσιακών τους στοιχείων, καθώς ο Μιχαηλίδης ήταν ισότιμος εταίρος.

Κατά την δικαστική διαμάχη εξάλλου, που ακολούθησε, αποκαλύφθηκε αυτό με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο. Όπως αναφέρουν οι Γουάτσον και Τοντεσκίνι  εντοπίσθηκε έγγραφο, γραμμένο με το χέρι του Σάιμς που ανέφερε, ότι ο ίδιος αναγνώριζε, πως η οικογένεια Παπαδημητρίου είχε συνεισφέρει και μάλιστα με σημαντικά ποσά στην επιχείρηση «χρηματοδοτώντας πολλές αγορές και μπαίνοντας εγγυήτρια για τραπεζικά δάνεια». Ο Σάιμς αναφερόταν στην Δήμητρα Παπαδημητρίου ως αφανή εταίρο.

Ο πόλεμος αρχίζει

 Ένας πλαστικός αναπτήρας, ένα μισοκαμένο κερί,  ένα βαπτιστικό σταυρουδάκι, ένα πλαστικό ρολόι Swatch, μια τράπουλα, ανταλλακτικά για πένες, ένα μαξιλάρι με ένα αρκουδάκι πάνω του, μια φτηνή φωτογραφική μηχανή και μερικές φωτογραφίες.

Αυτά βρίσκονταν μέσα σε έναν χαρτοφύλακα, που έφθασε τον Νοέμβριο του 2000 στην οικογένεια Παπαδημητρίου, καθώς είχαν είχε ζητήσει από τον Σάιμς τα προσωπικά αντικείμενα του Μιχαηλίδη.  Η προσβολή ήταν τεράστια και όχι μόνον ηθικά.  Γιατί η οικογένεια ήξερε, πως όσο προσωπικά κι αν ήταν τα αντικείμενα αυτά, είχαν ταυτόχρονα και μεγάλη αξία: Αρκετά ρολόγια Cartier της περιόδου πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα χειροποίητο Rolex της δεκαετίας του ΄50, ένα ζευγάρι χειροποίητα μανικετόκουμπα με διαμάντια και ένθετα ζαφείρια.

Παράλληλα, την ίδια ακριβώς εποχή ο Σάιμς αντί να πραγματοποιήσει μια απογραφή της περιουσίας, όπως ανέμενε η οικογένεια, άρχισε να την ρευστοποιεί, πουλώντας στην Νέα Υόρκη 152 αντικείμενα –κυρίως αρχαία-  για 42 εκατ. δολάρια και στη συνέχεια στο Λονδίνο, τη συλλογή επίπλων της Αϊλίν Γκρέι.

Ο πόλεμος με την οικογένεια του Μιχαηλίδη είχε ξεσπάσει και ήταν ανελέητος, καθώς η νομική ομάδα του Παπαδημητρίου είχε προσλάβει ιδιωτικούς ντετέκτιβ που αποκάλυψαν ότι είχε γύρω στις 30 αποθήκες με αντικείμενα, ενώ ο ίδιος ισχυριζόταν ότι ήταν μόνον πέντε. Στη συνέχεια εξόργισε τον δικαστή, με μια σειρά από ψέματα και τακτικές εκτροπής, ιδίως κρύβοντας τις εισπράξεις από δύο μεγάλες πωλήσεις του, τη στιγμή που ήταν υποχρεωμένος να αναφέρει λεπτομερώς τις συμφωνίες του στο δικαστήριο.

Τελικά το δικαστήριο καταδίκασε τον Σάιμς σε δύο χρόνια φυλάκισης για περιφρόνηση δικαστηρίου. Πήγε στη φυλακή Pentonville στο βόρειο Λονδίνο, από όπου αφέθηκε ελεύθερος μετά από επτά μήνες.

Η πτώχευση

Κατόπιν αυτών και αφού δεν μπόρεσε να πληρώσει νομικά έξοδα ύψους έως και 5 εκατομμυρίων λιρών, ο Σάιμς κήρυξε την εταιρεία του σε πτώχευση, οπότε και έγινε η κατάσχεση του επίσημου αποθέματός της, το οποίο παραδόθηκε στους εκκαθαριστές. Η οικογένεια Παπαδημητρίου υπέβαλε αξιώσεις 50 εκατομμυρίων δολαρίων από τη διαλυθείσα εταιρεία, αντιπροσωπεύοντας το μερίδιο του Μιχαηλίδη. Και η βρετανική Inland Revenue ήταν ο μεγαλύτερος εισηγμένος πιστωτής, διεκδικώντας σχεδόν 70 εκατομμύρια δολάρια τον Δεκέμβριο του 2003 σε απλήρωτο φόρο.

Έκτοτε η υπόθεση έχει ακολουθήσει ένα δρόμο εξαιρετικά πολύπλοκο νομικά, μέσα από εταιρείες εκκαθαριστών με άπειρα επεισόδια αλλά και των διεκδικήσεων από τις θιγόμενες χώρες.  Το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού κατόρθωσε παρ΄όλα αυτά να αποσπάσει μία νίκη, επιτυγχάνοντας την επιστροφή τον 351 αρχαίων. Τη στιγμή μάλιστα, που ο Σάιμς δεν καταδικάστηκε ποτέ για παράνομη εμπορία αρχαιοτήτων, ούτε αναγκάστηκε να αποκαλύψει πού θα μπορούσε να είχε ακόμη κρυμμένες αρχαιότητες…  Πόσο μάλλον που πολλοί υποστηρίζουν, ότι πολλά από τα δίκτυα λαθρεμπορίου που ιδρύθηκαν την εποχή του Σάιμς παραμένουν άθικτα. Όπως αίφνης στη Μέση Ανατολή ιδίως στη Συρία και του Ιράκ όπου λεηλατήθηκαν από όλο το ISIS.

Διαβάστε επίσης:

Εκατοντάδες κλεμμένες αρχαιότητες από τον Ρόμπιν Σάιμς επαναπατρίζονται

Το παλάτι – μουσείο με την αόρατη επέκταση