Σέλμπι Γουάιτ: Η συλλέκτρια με τις κλεμμένες αρχαιότητες που επιστράφηκαν στην Ελλάδα

Ειδώλια ανθρώπων και ζώων, μαρμάρινα, αργυρά, χάλκινα και πήλινα αγγεία, όπως ένας καλυκωτός κρατήρας και μία χάλκινη υδρία, ένα εκπληκτικό «διπλό» κυκλαδικό ειδώλιο, χρυσά και χάλκινα κοσμήματα, τμήμα τοιχογραφίας, καθώς και το σπανιότατο χρυσό νόμισμα για τις «Ειδούς του Μαρτίου». Σύνολο 29 αρχαία, όλα από τη συλλογή της Αμερικανίδας συλλέκτριας Σέλμπι Γουάιτ με προορισμό την Ελλάδα. Οι καιροί αλλάζουν. Η εποχή, που μεγάλα μουσεία και ιδιώτες συλλέκτες με άφθονο χρήμα και χαμηλή συνείδηση μπορούσαν να αγοράζουν ατιμωρητί πολύτιμα έργα της πολιτιστικής κληρονομιάς άλλων λαών μπορεί να μην έχει περάσει, σήμερα όμως υπάρχουν νόμοι που τηρούνται και που μπορεί να καθίσουν στο σκαμνί -ή περίπου-  μία εξέχουσα φιλάνθρωπο όπως η Σέλμπι Γουάιτ, έναν δισεκατομμυριούχο όπως ο Μάικλ Στάινχαρντ και άλλους.

Η επιτυχία της Εισαγγελίας του Μανχάταν να αποδείξει την παράνομη κατοχή των 29 αρχαίων και να τα κατασχέσει από την οικία της Γουάιτ στη Νέα Υόρκη αλλά και η αντίστοιχη ετοιμότητα του υπουργείου Πολιτισμού να τεκμηριώσει την ελληνική προέλευσή τους είναι μια απόδειξη. Η Ελλάδα άλλωστε έχει «παρελθόν» με την συγκεκριμένη συλλογή, καθώς και το 2008 είχε επιτύχει την επιστροφή δύο εξαιρετικών αρχαίων:  Ενός χάλκινου καλυκωτού κρατήρα από την Πιερία, παρόμοιου με αυτόν που επιστρέφεται τώρα, και του άνω τμήματος μιας μαρμάρινης επιτύμβιας στήλης από τη Βραυρώνα, το κάτω μέρος της οποίας βρισκόταν στην Ελλάδα. Τα συγκεκριμένα αρχαία μάλιστα είχαν εκτεθεί στο Μουσείο Ακρόπολης στο πλαίσιο της έκθεσης «Νόστοι- Επανακτηθείσες αρχαιότητες», μαζί και με ρωμαϊκά έργα, που επίσης είχαν επιστραφεί στην Ιταλία.

Χωρίς λόγια…

«Πραγματικά δεν έχω τίποτα να πω»… ήταν η απάντηση της 85άχρονης σήμερα Σέλμπι Γουάιτ, όταν ρωτήθηκε από την Art Newspaper για τις κατ΄ επανάληψη κατασχέσεις έργων της συλλογής της, τα δύο τελευταία χρόνια ιδίως. Μπορεί να πει κανείς όμως, ότι πρόκειται για την κατάρρευση μιας μυθικής συλλογής και την πλήρη αποκαθήλωση της ίδιας. Δεν είναι μόνον η Ελλάδα άλλωστε, που λεηλατημένοι θησαυροί της αγοράστηκαν παράνομα από την Γουάιτ και τον σύζυγό της (έχει πεθάνει από το 2003). Το ίδιο έχει συμβεί και με αρχαιότητες, κυρίως από την Ιταλία και την Τουρκία, όπου συστηματικά επίσης, γίνονται επαναπατρισμοί. Στα τέλη του 2022 μάλιστα, επιστράφηκαν σε αυτές τις δύο χώρες 24 αρχαία, που κατασχέθηκαν από τη συλλογή της –χώρια αυτά που έχουν προηγηθεί.

Από το Γραφείο του Περιφερειακού Εισαγγελέα του Μανχάταν, όπου επικεφαλής της Μονάδας Εμπορίας Αρχαιοτήτων είναι ο ομογενής Μάθιου Μπογδάνος, μόνο τους τελευταίους 18 μήνες είχαν εκδοθεί τρία εντάλματα έρευνας στην οικία της Σέλμπι Γουάιτ, που κατέληξαν σε κατασχέσεις. Σύμφωνα με τα έγγραφα, τα αρχαία που εντοπίσθηκαν αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία εγκληματικής κατοχής κλοπιμαίων πρώτου, δεύτερου, τρίτου και τέταρτου βαθμού, καθώς και συνωμοσία για τη διάπραξη αυτών των εγκλημάτων.

Ο ασκός του Αιόλου

Ο Λίον Λέβι και η Σέλμπι Γουάιτ άρχισαν να αγοράζουν αρχαιότητες τη δεκαετία του 1970 και πολύ σύντομα είχαν δημιουργήσει μια τεράστια σε αριθμό, αλλά και σπουδαία σε ποιότητα συλλογή. Άλλωστε φημίζονταν για την επιθετική πολιτική τους στην αναζήτηση μοναδικών έργων τέχνης και όπως αποδείχθηκε αδιαφορούσαν τελείως για την νομιμότητα των αγορών τους και τις συναλλαγές τους με αρχαιοκάπηλους.

Ο ασκός του Αιόλου όμως τόσο για τους ίδιους όσο και για το Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης άνοιξε, όταν οι ιταλικές αστυνομικές έρευνες απέδειξαν, ότι αρκετά έργα της συλλογής Λέβι – Γουάιτ είχαν εξαχθεί  λαθραία από τη χώρα τους, μέσω ενός διεθνούς δικτύου αρχαιοκαπήλων και αρχαιοπωλών. Το ζεύγος κατηγορήθηκε, ότι αγόρασε τουλάχιστον έξι αρχαία από τον υπόδικο τότε στην Ιταλία Ρόμπιν Σάιμς και τον έλληνα συνεργάτη του Χρήστο Μιχαηλίδη. Ανθρώπους που συνδέονταν με τον ιταλό αρχαιοπώλη Τζιάκομο Μέντιτσι, ο οποίος καταδικάστηκε στη Ρώμη για παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων. Ανάμεσά τους και ένα μικρό χάλκινο άγαλμα, το οποίο οι συλλέκτες αγόρασαν από τον Σάιμς αντί 1,2 εκατ. δολαρίων, λίγους μόνο μήνες, προτού το αρχαίο εκτεθεί το 1990 στο Μητροπολιτικό Μουσείο.

Τα δύσκολα ερωτήματα                 

Ήταν ακριβώς το 1990, που το ζευγάρι είχε παρουσιάσει για πρώτη φορά τη συλλογή του στο Μετροπόλιταν σε μία έκθεση με τίτλο «Δόξες του παρελθόντος: Αρχαία τέχνη από τη συλλογή Σέλμπι Γουάιτ και Λίον Λέβι», λαμβάνοντας έτσι, το «χρίσμα» της επισημοποίησής της. Σε μια μεγάλη έρευνα όμως, δύο επιφανών βρετανών αρχαιολόγων του Ντέιβιντ Γκιλ και του Κρίστοφερ Τσίπεντεϊλ, που χρειάστηκαν χρόνια για να την ολοκληρώσουν και δημοσίευσαν τελικώς το 1999 προέκυπτε, ότι το 93% των έργων της συλλογής των 6000 περίπου έργων ήταν «αγνώστου προελεύσεως». Κάτι που παραπέμπει αυτόματα σε προϊόντα αρχαιοκαπηλίας, παράνομης διακίνησης και κατοχής.

Προφανώς όμως, ελάχιστοι έλαβαν υπ΄όψιν τα συμπεράσματα αυτή της έρευνας και σίγουρα όχι το Μητροπολιτικό Μουσείο, το οποίο αποδεχόμενο δωρεά του ζεύγους, 20 εκατομμυρίων δολαρίων ανακαίνισε τις αίθουσές του ελληνικής και ρωμαϊκής τέχνης, όπου και στέγασε την αμφισβητούμενη συλλογή τους. Σε μία από τις αίθουσες μάλιστα δόθηκε το όνομα των δωρητών-συλλεκτών. Η Σέλμπι Γουάιτ άλλωστε, συμμετέχει στο διοικητικό συμβούλιο του ιδρύματος.

Τα εγκαίνια έγιναν το 2008 με τεράστια επιτυχία φυσικά, αλλά ο αμερικανικός Τύπος, που δεν χαρίζεται σε τέτοια ζητήματα, έθεσε αμέσως το πρόβλημα αναφέροντας, ότι με τα εγκαίνια των νέων χώρων του Μετροπόλιταν αρχίζει και ένας από τους μεγαλύτερους «πονοκεφάλους» του. Γιατί θα χρειαζόταν πλέον να απαντήσει σε δύσκολα ερωτήματα σχετικά με την πολιτική απόκτησης πολιτιστικών θησαυρών και την ηθική διάσταση των επιλογών του. Το μουσείο άλλωστε, είχε εκτεθεί πρόσφατα τότε, καθώς η Ιταλία είχε ήδη διεκδικήσει με επιτυχία την επιστροφή είκοσι αρχαιοτήτων, μεταξύ των οποίων και τον περίφημο Κρατήρα του Ευφρονίου του 4ου αιώνα π.Χ.

Οι επενδύσεις και το ίδρυμα

Επενδύτρια, όπως ο πρώτος και ο δεύτερος σύζυγός της, η Σέλμπι Γουάιτ είναι Νεοϋορκέζα με σπουδές στο Mount Holyoke College και μεταπτυχιακό από το Columbia. Στο παρελθόν υπήρξε επίσης δημοσιογράφος για οικονομικά θέματα και συνεργάστηκε με πολλά Μέσα Ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων των New York Times. Το 1992 εξάλλου, δημοσίευσε βιβλίο με τίτλο «Τι πρέπει να γνωρίζει κάθε γυναίκα για τα χρήματα του συζύγου της»…  Ήταν ήδη παντρεμένη με τον δεύτερο σύζυγό της Λίον Λέβι, με τον οποίο άρχισαν να συγκροτούν τη συλλογή, συμμετέχοντας  ανοιχτά σε δημοπρασίες στη Νέα Υόρκη και υπογείως συναλλασσόμενοι με εμπόρους παράνομων αρχαιοτήτων.  Στις αρχές του 1990 έτσι, αναγκάστηκαν να παραδώσουν 16 αντικείμενα στο Βρετανικό Μουσείο, αφού απειλήθηκαν με μήνυση.

Η φιλανθρωπική δραστηριότητά της όμως, είναι μεγάλη, αν και κάπως αντικρουόμενη. Μετά τον θάνατο του Λέβι, το 2003, ίδρυσε ένα ίδρυμα στο όνομά του και ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός έκτοτε έχει χορηγήσει περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια σε επιχορηγήσεις σε πολλούς σκοπούς και ιδρύματα, όπως το Μουσείο Μπρούκλιν στη Νέα Υόρκη και το Εθνικό Μουσείο Ασιατικής Τέχνης στην Ουάσιγκτον, DC.  Για την επέκταση της Δημόσιας Βιβλιοθήκης του Μπρούκλιν μάλιστα, έργο για το οποίο πρόσφερε 3,25 εκατ. δολάρια έλαβε το βραβείο Carnegie Medal of Philanthropy.

Η υποκρισία    

Αλλά το 2006, όταν δώρισε το εκπληκτικό ποσό των 200 εκατομμυρίων δολαρίων στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης για την ίδρυση Ινστιτούτου για τη Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου οι επικρίσεις ήταν μεγάλες και προς τις δύο κατευθύνσεις. Ήταν η υποκρισία του πανεπιστημίου, όπως γράφτηκε, να ιδρύσει ένα τμήμα αρχαίων σπουδών με χρήματα από κάποιον που κατηγορείται για διακίνηση παράνομων αρχαιοτήτων αλλά υποκρισία και της ίδιας φυσικά.  Ένας καθηγητής ανθρωπολογίας μάλιστα είχε παραιτηθεί σε ένδειξη διαμαρτυρίας.

Η Σέλμπι Γουάιτ ωστόσο, τα είχε ήδη ξεπεράσει αυτά, αφού από το 2000 είχε διοριστεί στη Συμβουλευτική Επιτροπή Πολιτιστικής Ιδιοκτησίας, μια κυβερνητική οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1983 για να βοηθήσει στην καταπολέμηση του παράνομου διεθνούς εμπορίου αρχαιοτήτων!

Όσο για την  Ελλάδα, όταν είχε βρεθεί στη χώρα μας το 2009, είχε δηλώσει, ότι δεν αγοράζει πλέον ελληνικές αρχαιότητες. Ούτε λόγος για όσες κατείχε και κατέχει ακόμη, οι οποίες, δυστυχώς για εκείνην αποκαλύπτονται πλέον με ταχύτατο ρυθμό.

Διαβάστε επίσης:

Το νόμισμα «Ειδοί του Μαρτίου» στην Ελλάδα – Επαναπατρίζονται και άλλα σπάνια αρχαία

«Ειδοί του Μαρτίου»: Συνελήφθη ο πωλητής του ακριβότερου νομίσματος του κόσμου