Επιχείρηση διάσωσης του Σουλίου – Η ελπίδα για τον σπουδαίο ιστορικό τόπο

Σούλι, Κιάφα, Αβαρίκος, Σαμονίβα τα ηρωικά και θρυλικά καστροχώρια των Σουλιωτών, που ιστορία τους συμβαδίζει με την ιστορία της Ελλάδας πρόκειται να ενταχθούν σε ένα μεγάλο πρόγραμμα του υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο στοχεύει στη βιώσιμη ανάπτυξή τους –όλης της περιοχής καλύτερα– μαζί με την προστασία τους και τη διατήρηση της φυσιογνωμίας τους.

Μεγάλος αριθμός παρεμβάσεων και δράσεων προβλέπεται έτσι, για τη δημιουργία μιας βιώσιμης κοινότητας, τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και την ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας της περιοχής, σύμφωνα με το ΜasterPlan  που κατατέθηκε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.  Σημειώνεται εξάλλου, ότι μεγάλο μέρος αυτής της ορεινής περιοχής υπόκειται στην Προστασία Natura 2000 ως μέρος του τοπίου των στενών του ποταμού Αχέροντα, βρίσκεται μάλιστα 400 μέτρα πάνω από την κοίτη του.

Με οικισμούς, που διατηρούν ευδιάκριτα ιστορικά ίχνη, καθώς και οχυρώσεις, ο βασικός οικιστικός πυρήνας του Τετραχωρίου αναπτύχθηκε σταδιακά γύρω στα τέλη του 17ου αιώνα, όταν αναπτύχθηκαν διαδοχικά οι τέσσερις σε έκταση οκτώ περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων από Βορρά προς Νότο. Ενώ τον μείζονα χώρο του Σουλίου συμπληρώνει μία ομάδα άλλων επτά οικισμών, το Επταχώρι, έμμεσα συνδεδεμένοι με την ιστορικότητα του χώρου και όχι από την άμεση φυσική τους
ενότητα.

Η ιστορία κατοίκησης

Το Σούλι κατοικήθηκε από τις Σουλιώτικες οικογένειες έως την εποχή της οριστικής τους εκδίωξης από τους Οθωμανούς, το 1822, οπότε και καταστράφηκαν οι οικισμοί. Μόνον η Σαμονίβα κατοικήθηκε εκ νέου από το 1825, αποκλειστικά όμως, από κτηνοτρόφους. Έναν αιώνα αργότερα το 1925 η περιοχή του Τετραχωρίου κτηματογραφήθηκε και η νομή των λιβαδιών παραχωρήθηκε εξ αδιαιρέτου μέσω των Συνεταιρισμών Αποκαταστάσεως Ακτημόνων Κτηνοτρόφων σε κληρούχους της περιοχής αλλά και σε κατοίκους χωριών εκτός Σουλίου.

Τα ερείπια του Σουλίου, το Φρούριο του Αλή Πασά (κάστρο Κιάφας) και η γέφυρα του Ντάλλα στην Σαμονίβα έχουν κηρυχθεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία από το 1956 ενώ το 2008 οριοθετήθηκε ο αρχαιολογικός χώρος Σουλίου.

Σήμερα το δομημένο περιβάλλον περιλαμβάνει  κατοικίες και κτίρια επωνύμων Σουλιωτών, κτίρια με δημόσια χρήση, θρησκευτικά μνημεία και κοιμητήρια, τχυρωματικά έργα όπως το Κάστρο Κιάφας, το Κάστρο Κουγκίου και τα Ταμπούρια (Κούλιες).

Επίσης υπάρχουν πολλά πηγάδια, 111 συγκεκριμένα, από τα οποία όμως λειτουργούν τα 32, πολλά από τα οποία καθημερινά καταστρέφονται. Επίσης υπάρχουν  νεότερα κτίσματα, μετά το 1960 για το Σούλι και μετά το 1825 για τη Σαμονίβα, με την επανακατοίκηση των οικισμών

Τα ερείπια

Η είσοδος στο Τετραχώρι γίνεται από το Σούλι με τον νεώτερο και μικρό οικισμό του αλλά στην Κιάφα υπάρχουν μόνον ερείπια. Έχουν εντοπισθεί όμως 28 σουλιώτικες κατοικίες, η Οικία Ζέρβα, το «σχολείο», ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (μόνο στα θεμέλια), έξι πηγάδια αλλά και δύο αιωνόβια δένδρα.

Στο δύσκολα προσεγγίσιμο Αβαρίκο όπου κατοικεί μόνον μία οικογένεια κτηνοτρόφων εντοπίσθηκαν 23 ιστορικά κτίρια-οικίες και δύο εκκλησίες, του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Δημητρίου. Η Σαμονίβα τέλος, λόγω συνεχούς κατοίκησης από το 1932 έχει σπίτια, σχολείο, εκκλησία και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις.

Σε γενικές γραμμές οι οικισμοί είχαν αναπτυχθεί σε δύσβατες και απόκρημνες θέσεις, με κριτήριο την ασφάλεια αλλά και τη δυνατότητα εκτενούς οπτικής επαφής. Συνδέονταν μεταξύ τους με εκτεταμένο δίκτυο μονοπατιών, που σήμερα όμως είναι δυσδιάκριτο και δύσβατο, εκτός από τις επίγειες μάλιστα χρειάστηκαν και εναέριες μέθοδοι για την αποτύπωσή τους, αποκαλύπτοντας όμως σε κάποια σημεία ακόμη και τα αυθεντικά λιθόστρωτα μονοπάτια.

Η δράση

Η επιχείρηση ανάδειξης και προστασίας του Σουλίου άρχισε τον Απρίλιο του 2020, όταν το ΥΠΠΟΑ προχώρησε στην υπογραφή Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτισμικής Ανάπτυξης με την Περιφέρεια Ηπείρου και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο για το έργο «Διερεύνηση του ευρύτερου ιστορικού χώρου του Σουλίου. Ανάδειξη, προστασία και ανάπτυξη του πολιτισμικού και πολιτιστικού του τοπίου».

Με τα συμπεράσματα σήμερα να είναι πλέον ξεκάθαρα μπορεί να αναμένεται το επόμενο στάδιο δράσης, που θα διασώσει πραγματικά την ιστορική μνήμη του τόπου.

Διαβάστε επίσης:

Επιστροφή – Η αρχαία επιτύμβια στήλη που γλίτωσε από δημοπρασία

Βυζαντινό Μουσείο – Η ιστορία της Σμύρνης γραμμένη αλλιώς