Φειδίου 3: Επιχείρηση διάσωσης μιας ιστορίας δύο αιώνων

Όταν, τον περασμένο Ιούλιο, ένα μέρος του κτιρίου του Ελληνικού Ωδείου στην οδό Φειδίου 3 κατέρρευσε, όλοι γνώριζαν ότι αυτό ήταν θέμα χρόνου να συμβεί.

Η υπογραφή της σύμβασης όμως, μεταξύ του ΕΦΚΑ, στον οποίο ανήκει, και του υπουργείου Πολιτισμού, προκειμένου να το αποκαταστήσει και να το χρησιμοποιήσει για πολιτιστικούς σκοπούς, είχε ήδη κινητοποιήσει την κρατική μηχανή και σήμερα πλέον είναι έτοιμες οι μελέτες, που απαιτούνται για τη διάσωσή του.  Κι αυτό γιατί εδώ και πενήντα χρόνια το κτίριο είναι εγκαταλελειμμένο, χωρίς να έχει γίνει καμία συντήρηση, ενώ αντίθετα έχει υποστεί δύο φορές καταστροφή από φωτιά αλλά και από τη διαδικασία κατάσβεσης, μεγάλη καταπόνηση από τον σεισμό του 2019, ακόμη και από τις χιονοπτώσεις των δύο τελευταίων ετών.

Παλαιότερες αλλά και νεότερες πληγές πρόκειται να κλείσουν όμως, οι εργασίες, που θα γίνουν σύμφωνα με τις μελέτες αποκατάστασης του κτιρίου (αρχιτεκτονική, στατική και ηλεκτρομηχανολογική), αλλά και με την μελέτη συντήρησης των τοιχογραφιών και των διατηρητέων στοιχείων του, που κατατέθηκαν στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού.

Η μελέτη αποκατάστασης μάλιστα αποτελεί δωρεά της ολλανδικής εταιρίας MRP Greece ΙΚΕ, που ειδικεύεται στην αξιοποίηση ακίνητης περιουσίας. Μία από τελευταίες κινήσεις της, να σημειωθεί, ήταν η ανάδειξή της ως πλειοδότη σε διαγωνισμό του ΤΑΙΠΕΔ για τις πρώην αποθήκες του ΕΟΜΜΕΧ στον Ταύρο, προκειμένου να αξιοποιηθούν.

Αρχιτεκτονική εποχής Όθωνα

Το κτίριο είναι κηρυγμένο ως διατηρητέο από το 1977 και στην ιστορική του πορεία, εκτός από οικία φημισμένων οικογενειών, δηλαδή του πρώτου ιδιοκτήτη του, Πρόκες φον Όστεν, της Ελένης Τοσίτσα και της Ανδρομάχης Σλίμαν – Μελά, υπήρξε και το μουσικό εκπαιδευτήριο – Ελληνικό Ωδείο – στο οποίο φοίτησαν εκτός των άλλων η Μαρία Κάλλας και η Νάνα Μούσχουρη.

Κτίσθηκε το 1836-1837 ως οικία του αυστριακού επιτετραμμένου στην Αθήνα, Άντον Πρόκες φον Όστεν, και της συζύγου του, που ήταν εξαιρετική οικοδέσποινα. Μακριά (!) από το τότε κέντρο της πρωτεύουσας, σε μία περιοχή σχεδόν εξοχική, ανεγέρθηκε σε οικόπεδο δέκα στρεμμάτων από τον γερμανό αρχιτέκτονα Γκούσταβ  Άντολφ Λούντερς, που χρησιμοποίησε σχέδια του βιεννέζου Καρλ Ρέσνερ.

Με τους δύο σχεδόν αιώνες που το βαραίνουν, αποτελεί έτσι ένα από τα λίγα δείγματα ιδιωτικής αρχιτεκτονικής των Βαυαρών, που εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα στη δεκαετία του 1830.  Εξάλλου είναι χωροθετημένο σε κοντινή απόσταση από το συγκρότημα της τριλογίας των Αθηνών και σε άμεση γειτνίαση με το κτίριο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, το οποίο κτίσθηκε αργότερα στον πρώην κήπο της οικίας φον Όστεν.

Μέσα στο χρόνο πάντως, υπέστη και πολλές επεμβάσεις με προσθήκες αλλά και κατεδαφίσεις, προκειμένου να ανταποκρίνεται στις κατά καιρούς χρήσεις του. Γενικότερα ωστόσο στο κτήριο διατηρείται ένας πλούτος ποικίλων τρόπων δομής, που χαρακτηρίζουν την αθηναϊκή νεοκλασική αρχιτεκτονική από την Οθωνική περίοδο έως την περίοδο των αρχών του 20 αιώνα.

Η κατάσταση του κτιρίου

Με ορθογωνική μορφή το κτίριο είναι λιτό, όπως συμβαίνει στα οικοδομήματα αυτής της εποχής σε αντίθεση με τα μεταγενέστερα παραδείγματα της αθηναϊκής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Η πρόθεση αυτή, που διατηρήθηκε και στις μεταγενέστερες προσθήκες, φαίνεται τόσο στη γενική διάρθρωση του όγκου του όσο και στις επιμέρους λεπτομέρειες. Έχει υπερυψωμένο υπόγειο και υπερυψωμένο ισόγειο, καθώς και πρώτο όροφο με εξώστη και τρία μεγάλα ανοίγματα.

Ακόμη έχει ένα υπερυψωμένο στηθαίο πάνω από τον όροφο, οι στέγες του έχουν βυζαντινού τύπου κεραμίδια ενώ διπλό κυματοειδές γείσο το διατρέχει οριζόντια στο επίπεδο των ορόφων. Γενικότερα πάντως o διάκοσμος υπηρετεί την στιβαρή αρχιτεκτονική σύνθεση. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στην ανατολική όψη επί της οδού Φειδίου.

Η κατάσταση του κτιρίου σήμερα διαφέρει σε μεγάλο βαθμό κατά τμήματα. Στο υπόγειο δεν παρατηρούνται σοβαρές φθορές, καθώς η υψηλή κατασκευαστική του ποιότητα στα λιθόκτιστα τμήματα και κυρίως η προσεγμένη του θεμελίωση, το προίκισαν με αξιοπρόσεκτη αντοχή τόσο στους σεισμούς όσο και στη φωτιά. Στο υπερυψωμένο ισόγειο όμως οι φθορές είναι σοβαρές, έχοντας προκληθεί κυρίως από τις πυρκαγιές, που κατέστρεψαν την κεντρική ζώνη του κτιρίου. Στα σημεία αυτά υπάρχουν μόνον τα πατώματα και οι οροφές του επάνω ορόφου που έχουν καταρρεύσει.

Τέλος, έχει καταστραφεί ολοσχερώς το 30% του ορόφου από τις πυρκαγιές. Οι υπόλοιποι χώροι διατηρούνται σε σχετικά μέτρια έως κακή κατάσταση. Έχουν διασωθεί όμως, πολλά κουφώματα του 19^ου αιώνα (γερμανικού τύπου), τα οποία φυλάσσονται στο υπόγειο, αν και χρειάζονται συστηματική αποκατάσταση.

Οι επεμβάσεις

Τεράστια είναι η λίστα των επεμβάσεων που απαιτούνται, σύμφωνα με την μελέτη για την επαναφορά του κτιρίου σε χρήση. Στόχος της αποκατάστασης όμως είναι η πλήρης ενσωμάτωσή του στην πολιτιστική ζωή της πόλης, έτσι ώστε να είναι φιλικό και λειτουργικό.

Οι νέες λειτουργίες εξάλλου, θα  προσαρμοστούν ομαλά για να μην διαταράξουν την αρχιτεκτονική και κατασκευαστική λογική του κτιρίου. Αίφνης οι μεγάλοι χώροι του, που παλιά ήταν η αίθουσα συναυλιών του Ωδείου θα μπορούν να  χρησιμοποιηθούν ως χώροι εκδηλώσεων και εκθέσεων.

Στο κτίριο υπάρχει όμως και ζωγραφικός διάκοσμος, ο οποίος άλλοτε είναι εμφανής και άλλοτε βρίσκεται καλυμμένος κάτω από νεότερες βαφές. Στους περισσότερους χώρους μάλιστα βρέθηκαν δύο με τρία ζωγραφικά στρώματα στην οροφή, ενώ οι τοίχοι φέρουν περισσότερα. Λόγω της συσσώρευσης δομικών υλικών ωστόσο, της επικινδυνότητας για κατάρρευση των δαπέδων ή της απώλειας άλλων, η πρόσβαση των επιστημόνων σε ορισμένα σημεία ήταν περιορισμένη.

Τέλος, εκτός από τη συντήρηση του ζωγραφικού διάκοσμου, φροντίδα απαιτείται και για τα ξύλινα στοιχεία του κτιρίου (πόρτες, παράθυρα κλπ.), τα λίθινα στοιχεία (μαρμάρινες σκάλες, πλαίσια κλπ.), τα μεταλλικά όπως τα κιγκλιδώματα αλλά και τα κεραμικά.

Διαβάστε επίσης:

Το πρώτο άγαλμα της Ελισάβετ μετά το θάνατό της

Βασιλική δημοπρασία για τους κοινούς θνητούς – Από την Μαρία Αντουανέτα ως τον Ναπολέοντα