ΜΜΕ: «Κλειδαρότρυπα» βιασμών και παιδεραστίας ή το «κλειδί» των αποκαλύψεών τους;

Υπάρχει ένας σοβαρός, ένας αδιαμφισβήτητος λόγος για τον οποίο TV και WEB διακατέχονταν επί χρόνια από εμμονή με την κουλτούρα βιασμού και τα εγκλήματα γύρω από την παιδοφιλία και παιδεραστία: Το θέμα πουλάει, είναι πάντα hot, ενδιαφέρει το κοινό.

Τώρα, το γιατί μπορεί ένας τηλεθεατής ή ένας χρήστης του Διαδικτύου να ενδιαφέρεται για τον βιασμό της 12χρονης ή τη σεξουαλική κακοποίηση ενός 14χρονου, αυτό δεν έχει μια one size, prêt-à-porter, υπεραπλουστευμένη, «ετοιμοπαράδοτη» απάντηση. Μπορεί να ενδιαφέρει έναν πατέρα ή μια μητέρα ενός εφήβου, με αυξημένη ευαισθησία στο λεπτό αυτό θέμα. Ενδεχομένως μπορεί και να «γαργαλάει» τα ταπεινά ένστικτα ενός εθισμένου στην κλειδαρότρυπα τηλεθεατή, στα σεξουαλικά σκάνδαλα και στη διαστροφή.

Τα ΜΜΕ δεν μπορούν να το γνωρίζουν αυτό, μεταδίδουν ειδήσεις και πληροφορίες για όλες τις «φυλές» του Ισραήλ. Έχουν όμως την υποχρέωση να μεταδίδουν με τέτοιο τρόπο τη σχετική ειδησεογραφία, ώστε να μην «τσιγκλάνε» τις άρρωστες ιδιαίτερες ορέξεις του κοινού τους, υιοθετώντας clickbait συμπεριφορές. Μπορούν να λειτουργούν με τέτοιο τρόπο «ξυπνώντας» τα κοιμισμένα πλην θετικά αντανακλαστικά της Κοινωνίας μεταφέροντας το ζήτημα από τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, στο απόλυτο φως της δημοσιότητας που οδηγεί στο καθαρτήριο.

Όποιος κατηγορεί τα Μέσα ότι λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές της Κουλτούρας βιασμού καλά κάνει, αν προκύπτει ότι, πράγματι, κανάλια, sites και εφημερίδες σπεκουλάρουν πάνω στον ανθρώπινο πόνο και τη δυστυχία, για μια καλή μετοχή στο ταμπλό της τηλεθέασης, για ένα ακόμη προσοδοφόρο «κλικ» στα analytics, για ένα «θερμοκέφαλο» σχόλιο στους λογαριασμούς τους στα social media.

Η άλλη πλευρά

Όμως υπάρχει και η άλλη πλευρά. Τι θα είχε άραγε συμβεί αν κανένα Μέσον δεν είχε ασχοληθεί με την Ολυμπιονίκη Σοφία Μπεκατώρου, όταν έσπασε τη σιωπή της μιλώντας τον Ιανουάριο του 2021 στη διαδικτυακή ημερίδα, με θέμα «Start to Talk/Σπάσε τη Σιωπή – Μίλησε, Μην Ανέχεσαι» που διοργάνωσε το υφυπουργείο Αθλητισμού, στο πλαίσιο του προγράμματος του Συμβουλίου της Ευρώπης για την «Προστασία των Παιδιών στον Αθλητισμό»;

Ποια θα ήταν η ζωή πολλών ανθρώπων σήμερα αν δεν υπήρχαν media και social media να αναδείξουν το θέμα ως μείζον ζήτημα μιας Κοινωνίας με τόνους βίας κρυμμένους κάτω από το χαλί του glam, του καθωσπρεπισμού και της χρυσόσκονης των διασημοτήτων; Πού θα βρισκόταν ακόμη σήμερα η Ρούλα Πισπιρίγκου αν μία εφημερίδα -και μάλιστα τοπική-, η «Πελοπόννησος», δεν είχε διερευνήσει ένα θέμα που αδυνατούσε να πιάσει στην… τσιμπίδα του ένα μεγάλο κανάλι και site;

Η κουλτούρα βιασμού στα ΜΜΕ

Δυστυχώς στην «αρένα» των ΜΜΕ χλωρά και ξερά καίγονται πάντα μαζί. Σίγουρα η κουλτούρα του βιασμού έχει περάσει σα δηλητήριο από τις χαραμάδες του σινεμά και των σειρών στο content της ενημέρωσης. Σίγουρα μεγάλες πλατφόρμες κερδίζουν εκατομμύρια από την ωραιοποίηση του βιασμού και της σεξουαλικής βίας δεδομένου ότι οι σεναριογράφοι χρησιμοποιούν συχνά τη σεξουαλική κακοποίηση ως εργαλείο για να κάνουν μια ιστορία πιο ενδιαφέρουσα.

Δημοφιλείς εκπομπές στο Netflix, το Hulu και το HBO έχουν παίξει το ρόλο τους στη ρομαντικοποίηση της σεξουαλικής επίθεσης και βίας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο πρώτο επεισόδιο του «Gossip Girl», ο Τσακ Μπας επιχειρεί να βιάσει τη νεαρή Τζένι Χάμφρεϊ. Σε όλη τη σειρά, ο Τσακ εκμεταλλεύεται τη δύναμη και τα χρήματά του για να χρησιμοποιήσει τις γυναίκες. Ο Ντέιμον Σαλβατόρ αναγκάζει συνεχώς τις γυναίκες να κάνουν ό,τι θέλει και τις σκοτώνει όταν δεν είναι πλέον χρήσιμες στα «Ημερολόγια Βαμπίρ». Τόσο ο Καλ Ντρόγκο όσο και ο Ράμσεϊ Μπόλτον βιάζουν και κακοποιούν τις συζύγους τους στο «Game of Thrones». Σε όλη τη διάρκεια της σειράς, το «Game of Thrones» περιλαμβάνει πάνω από 50 βιασμούς! Αυτοί οι χαρακτήρες ακούγονται σαν οι κακοί της ιστορίας, σωστά; Λάθος! Πρόκειται όντως για «κακά παιδιά» ενός σεναρίου που φροντίζει ωστόσο να τα εξιδανικεύει προκαλώντας εντέλει τον θαυμασμό της συντριπτικής πλειονότητας των τηλεθεατών.

Συχνά μάλιστα η μυθοπλασία, καθώς κάνει focus στην προσωπικότητα του θύτη, προκαλεί τη συμπάθεια του κοινού και μετατρέπει τους ψυχρούς εκτελεστές, βιαστές και παιδεραστές σε ανθρώπινους χαρακτήρες, που έπεσαν θύμα στην ίδια την επίθεσή τους. Αυτό καθιστά εμμέσως τη σεξουαλική βία μια αποδεκτή και ελκυστική συμπεριφορά εντός και εκτός οθόνης. Έρευνες δείχνουν ότι η συνεχής παρακολούθηση των κακοποιητών στα ΜΜΕ ενσταλάζει την ιδέα ότι η σεξουαλική επίθεση είναι φυσιολογική.

Μια πρόσφατη έκθεση στις ΗΠΑ εξέτασε πώς οι κοινές απεικονίσεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης και κακοποιημένων νεαρών γυναικών στα ΜΜΕ, επηρεάζουν το κοινό. Ο τρόπος με τον οποίο εξυμνείται η σεξουαλική κακοποίηση στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο μπορεί να έχει πολύ σοβαρές και μακροχρόνιες συνέπειες για τις πραγματικές γυναίκες θύματα. Η μελέτη διαπίστωσε ότι «οι απεικονίσεις των ΜΜΕ για σεξουαλική επίθεση και βιασμό έχει αποδειχθεί ότι αυξάνουν την επίρριψη ευθυνών στα θύματα και επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες, το ευρύ κοινό, η Αστυνομία, το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης και σε ορισμένες περιπτώσεις, ο τρόπος με τον οποίο οι ένορκοι έχουν αντιληφθεί μια γυναίκα – «θύμα».

Τα στερεότυπα για το πώς μοιάζει ένα θύμα

Τα ΜΜΕ έχουν επίσης κατασκευάσει μια κοινωνική εικόνα για το πώς πρέπει να μοιάζει ένα θύμα σεξουαλικής βίας. Σχεδόν όλα τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο είναι αθώοι λευκοί γυναικείοι χαρακτήρες ή χαρακτήρες της μεσαίας τάξης. Αυτή η εικόνα του «φυσιολογικού» θύματος σεξουαλικής επίθεσης που δημιουργείται από τα ΜΜΕ καθιστά τα θύματα άλλων φυλών, φύλων, σεξουαλικοτήτων και κοινωνικοοικονομικού υποβάθρου να φαίνονται λιγότερο σημαντικά. Στην πραγματικότητα, μια μελέτη λέει ότι τα ΜΜΕ έχουν στερεοτυπήσει τις μαύρες γυναίκες ως σεξουαλικούς επιτιθέμενους, τις Ασιάτισσες ως υπερβολικά σεξουαλικά υποτακτικές και τις γυναίκες από χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις ως άξιες σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Εν τω μεταξύ, οι άνδρες και τα ΛΟΑΤΚΙ+ θύματα σεξουαλικής επίθεσης έχουν σχεδόν μείνει εντελώς έξω από το κάδρο.

Η μεγάλη στροφή των ΜΜΕ

Η έκρηξη των αποκαλύψεων επιθέσεων βιασμού και παιδοφιλίας σίγουρα δημιουργεί ερωτήματα που σχετίζονται με τη γνωστή ιστορία με το… αυγό και την κότα. Έχουν αυξηθεί τα κρούσματα εξαιτίας των αποκαλύψεων ή τώρα μιλάνε περισσότερο τα θύματα βοηθούντων των ΜΜΕ; Η απάντηση μάλλον γέρνει υπέρ των ΜΜΕ, των σοβαρών ΜΜΕ εννοείται, που δεν εξυμνούν τη σεξουαλική κακοποίηση και επίθεση, ούτε αστειεύονται με το θύμα, αθωώνοντας τον θύτη. Των ΜΜΕ εκείνων, ραδιοτηλεοπτικών, εντύπων και διαδικτυακών που έχουν δώσει χώρο, χρόνο, φωνή και σημασία στα θύματα, που αναλύουν το ζήτημα σε βάθος, που τα απενοχοποιούν, δεν τα καταδικάζουν, δεν αναζητούν τις αιτίες ενός βιασμού και μιας κακοποίησης στη μίνι φούστα, στο ανεπτυγμένο κορμί της 12χρονης και στην ώρα που κυκλοφορούσε το θύμα αλλά στο άρρωστο μυαλό και στον χαρακτήρα του θύτη. Είτε είναι βιαστής, είτε παιδεραστής, είτε δολοφόνος, είτε παιδόφιλος. Χρειάζεται προσοχή, έρευνα, σωστή προσέγγιση, διασταύρωση, τεκμηρίωση και ευαισθησία. Οπότε δεν μιλάμε πια για κουλτούρα βιασμών αλλά για καλλιέργεια κουλτούρας αποκαλύψεων, εξομολογήσεων και στήριξης των θυμάτων με στόχο τον περιορισμό αν όχι την εξάλειψη του φαινομένου. Συμπέρασμα. Αν τα ΜΜΕ λειτουργούν δημοσιογραφικά και όχι σκανδαλοθηρικά, αν κάνουν σωστά τη δουλειά τους ως οφείλουν εκ του ρόλου τους, τότε ίσως βοηθήσουν να έχουμε λιγότερα θύματα βίας. Ή περισσότερα θύματα που επιτέλους μιλάνε για τη βία που ένιωσαν. Και αυτό είναι επίσης σημαντικό.