Παρθένης και Θεόφιλος σε δημοπρασία – Με άδεια του υπουργείου Πολιτισμού

Η «Νίκη» του Κωνσταντίνου Παρθένη, έργο χαρακτηρισμένο ως χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας, πρόκειται να δημοπρατηθεί από τον οίκο δημοπρασιών Βέργος τον Νοέμβριο σε μία μεγάλη πώληση στο Ζάππειο. Μαζί θα δημοπρατηθούν και δύο έργα του Θεόφιλου, χαρακτηρισμένα ως μνημεία, όπως και όλο το έργο του.

Το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού αποφάσισε ωστόσο χθες ότι και στις δύο περιπτώσεις η πώληση μπορεί να  επιτραπεί υπό προϋποθέσεις, σημαντικότερες εκ των οποίων είναι η απαγόρευση εξαγωγής των έργων από την  Ελληνική Επικράτεια και η δυνατότητα που δίνεται από τον νόμο στο Δημόσιο να ασκήσει, εφ΄όσον το θέλει, το δικαίωμα προτίμησης.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον πάντως, η δημοπράτηση έργων αυτών των σπουδαίων καλλιτεχνών, που αν και ανήκουν σε διαφορετικούς εικαστικά κόσμους,  συναντώνται όμως στο ευρύ πεδίο της ελληνικότητας και της απόδοσής της μέσα από την τέχνη τους.

Το έργο «Νίκη» του Παρθένη  (1878/79 -1967), που είναι μία από τις αλληγορικές συνθέσεις του της δεκαετίας του 1950 έχει τιμή εκτίμησης από 90.000 ως 120.000 ευρώ. Ενώ τα έργα του Θεόφιλου «Η Θεά τού Αέρος  Ήρα» και το «Διά τής Καμήλου ταξιδευόμενος  Άραψ από Αίγυπτον εις Σουδάν»,  λάδι σε ξύλο το πρώτο και τέμπερα σε ξύλο το δεύτερο, που χρονολογούνται στα τέλη 19^ου με αρχές του 20ού αιώνα θα δημοπρατηθούν και τα δύο μαζί με τιμή εκτίμησης από 20.000 ως 30.000 ευρώ. Όλα τα έργα εξάλλου ανήκουν σε ιδιώτες.

Η δημοπρασία θα γίνει στις 30 Νοεμβρίου χωρίς την φυσική παρουσία των έργων, τα οποία όμως θα εκτεθούν, επίσης στο Ζάππειο στις 27, 28 και 29 Νοεμβρίου.

Η Νίκη των Ελλήνων

Μια ιδιαίτερη σύνθεση είναι η «Νίκη», λάδι σε μουσαμά (διαστάσεων 74 Χ82 εκ.), καθώς χωρίζεται σε δύο ζώνες. Στην άνω που είναι και η ευρύτερη εικονίζονται  παρατακτικά τρεις μορφές: Οι δύο ακριανές φέρουν φωτοστέφανο με την αριστερή να κρατά ξίφος και τη δεξιά σκήπτρο με σταυρό. Η κεντρική μορφή, που προφανώς είναι η Νίκη φέρει φτερά και ξεχωρίζει για την θριαμβευτική χειρονομία της. Από πάνω τους ίπτανται δύο άγγελοι, ο ένας από τους οποίους κρατά ένα στεφάνι για να στέψει τη Νίκη και ο άλλος ένα κλαδί.

Στην κάτω ζώνη εξάλλου, παρατάσσονται τέσσερις συνθέσεις εν είδει ζωφόρου, δίνοντας πάντως την εντύπωση ότι είναι ημιτελείς. Στην πρώτη σκηνή εικονίζονται πλοία, πιθανώς τριήρεις, που βρίσκονται αντιμέτωπες. Στην δεύτερη υπάρχει ένας έφιππος στρατιώτης, που θεωρείται πιθανό να ταυτίζεται με τον βασιλιά Κωνσταντίνο κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Ακολουθεί μία σκηνή με στρατιώτη, που κρατά σημαία, μια σύνθεση που ενδεχομένως έχει σχέση με την σύγχρονη ελληνική πολεμική ιστορία ενώ στην τελευταία, την πιο ημιτελή από όλες διακρίνεται στο βάθος η Ακρόπολη με τον Παρθενώνα. Το σύνολο έτσι, ενδεχομένως να αφορά τις νικηφόρες μάχες των Ελλήνων στην ιστορία.

Η χρονολόγηση του έργου πάντως, στην περίοδο του ΄50 σχετίζεται με την λιτή χρωματική παλέτα και τη χρήση διακεκομμένων, που είχε υιοθετήσει τότε ο καλλιτέχνης ενώ η κατάσταση διατήρησής του κρίνεται πολύ καλή χωρίς φθορές στη ζωγραφική του επιφάνεια ή στο πλαίσιο.

Τεκμήριο της πολιτιστικής κληρονομιάς

Ο πίνακας είναι ένα από τα δώδεκα έργα του Κωνσταντίνου Παρθένη που έχουν χαρακτηρισθεί  ως έργα τέχνης, που χρειάζονται ειδική Κρατική προστασία (σύμφωνα με το άρθρο 1 του Ν. 1469/50), διότι «είναι συνδεδεμένα με έναν από τους σπουδαιότερους νεοέλληνες ζωγράφους που κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της τέχνης του τόπου μας και αποτελούν ενδεικτικά έργα της ιδεολογίας και της ιστορίας μίας εποχής. Επίσης, αποτελούν σημαντικότατα τεκμήρια της νεοελληνικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς», όπως αναφέρεται σχετικά. Μαζί είχαν χαρακτηρισθεί επίσης, κειμήλια και αρχειακό υλικό.

Το σύνολο των έργων αυτών είχαν βρεθεί, μαζί με άλλα, κατά την αποσφράγιση  και απογραφή των διαμερισμάτων του υιού του Κωνσταντίνου Παρθένη, Νικολάου-Γερασίμου, μετά τον θάνατο του. Η επιλογή μάλιστα των συγκεκριμένων δώδεκα και η πρόταση για τον χαρακτηρισμό τους είχε γίνει από την Εθνική Πινακοθήκη με βάση την ιδιαίτερη αισθητική τους ποιότητα και την ιστορική τους σπουδαιότητα. Όσον αφορά το συγκεκριμένο έργο, την «Νίκη»  βρίσκεται στην κατοχή ιδιώτη, εκ κληρονομίας.

Να σημειωθεί, ότι μία εκδοχή του δημοπρατούμενου έργου σε μικρότερες διαστάσεις, συνοδευόμενη από πλήθος σχετικών προπαρασκευαστικών σπουδών ανήκει στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης και σήμερα εκτίθεται στο παράρτημά της στην Κέρκυρα. Ένα προσχέδιο εξάλλου, μολύβι σε χαρτί βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή.

Είναι προφανές δηλαδή ότι αυτή  η Αλληγορική σύνθεση – Νίκη είχε απασχολήσει έντονα τον Παρθένη, αφού όχι μόνο δημιούργησε αρκετά προσχέδια σε χαρτί (είτε για τη συνολική σύνθεση είτε για τμήματά της) αλλά μετέφερε το θέμα και στον καμβά, σε διαφορετικές διαστάσεις.

Ο Θεόφιλος των αγίων και των ηρώων                  

Λαϊκός ζωγράφος και αγιογράφος, ο φουστανελάς που κάποτε τον έλεγαν σοβατζή, ο Θεόφιλος  Χατζημιχαήλ (1867/1970 -1934) με το ιδιότυπο ζωγραφικό ύφος του, γεμάτο αθωότητα και νοσταλγία αλλά και με τον ένθερμο πατριωτισμό του δημιούργησε πλήθος έργων, που μας βάζουν σε έναν κόσμο μοναδικό: Τον δικό του.

Με τους θεούς και τους ήρωες όλης της ελληνικής ιστορίας, τους νικητές μεγάλων μαχών, με πρώτο απ΄όλους τον Μέγα Αλέξανδρο, τους αγωνιστές του ΄21 που ήταν και οι «αγαπημένοι» του. Ομοίως κατέγραψε ήθη και έθιμα ή ταξίδεψε με τη φαντασία του σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα για να συναντήσει έναν Άραβα, που ταξιδεύει πάνω σε καμήλα.

Στο έργο του «Διά τής Καμήλου ταξιδευόμενος Άραψ από Αίγυπτον εις Σουδάν», όπως είναι ο τίτλος, που αναγράφεται από τον ίδιο στο άνω μέρος του πίνακα, η καμήλα μάλλον προς …άλογο μοιάζει, αλλά αυτού του είδους η πιστότητα ουδέποτε τον απασχόλησε. Στο δεύτερο έργο την «Ήρα η Θεά του Αέρος» με τον τίτλο επίσης πάνω στον πίνακα, η μυθολογική θεά με στέμμα και σκήπτρο κάθεται σαν βασίλισσα στο θρόνο απολαμβάνοντας την εξουσία της.

Και τα δύο έργα του Θεόφιλου έχουν δημοσιευθεί στην έκδοση «Θεόφιλος» του 1967  της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος και σύμφωνα με τα αναγραφόμενα ανήκαν στην «συλλογή Τ. Ελευθεριάδη, Πέτρα Μυτιλήνης». Και τα δύο εξάλλου είναι ανυπόγραφα. Σήμερα ανήκουν σε ιδιώτη εξ κληρονομίας.

Διαβάστε επίσης:

Τατόι: Η περιπέτεια ενός σπουδαίου πίνακα, παραγγελία του Γεωργίου Α΄

«Ανεξάρτητη Μεραρχία»: Όταν η ανδρεία εμπνέει την τέχνη