Η ποιητική του φωτός δια χειρός Χρύσας – Έκθεση για τη μεγάλη διεθνή καλλιτέχνιδα

Γραφή, γλώσσα, επικοινωνία. Το τρίπτυχο δημιουργίας της σπουδαίας εικαστικού Χρύσας, που μαζί με τα σύμβολα αποτελούν τον κεντρικό άξονα των έργων της, αναδεικνύεται για μια ακόμη φορά στην έκθεση, που παρουσιάζεται από σήμερα στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά.

Με τίτλο «Light Negative Positive – Η Ελληνικότητα της Χρύσας» τα έργα, χαρακτηριστικά της πρώτης περιόδου της ακμής της στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 προβάλλουν όλα εκείνα τα στοιχεία, για τα οποία η Ελληνίδα καλλιτέχνης βρέθηκε στην πρωτοπορία της αμερικάνικης και της διεθνούς τέχνης.

Όταν με την πρώτη της ατομική έκθεση, το 1961 στο Μουσείο Γκουγκενχάιμ της Νέας Υόρκης, όπου παρουσίασε τα «Κυκλαδικά βιβλία» και συνθέσεις της με γράμματα, «προβολές» και σελίδες εφημερίδων εντυπωσίασε κοινό και κριτικούς.

Την εποχή εκείνη η Χρύσα (1933-2013) αναζητούσε επίμονα και αδιαπραγμάτευτα την «πραγματικότητα» στην τέχνη, ήταν έτοιμη να ξεκινήσει κάθε φορά από την αρχή, να παραμείνει ελεύθερη και αδέσμευτη, να αρνηθεί τον «έλεγχο» και να εκφράσει τα ζητήματα του καιρού της.

Στο έργο της έτσι, διαφαίνεται η διαλεκτική σχέση, που αναπτύσσει ανάμεσα στο παρελθόν, στις πολιτισμικές της καταβολές και στην πολυπλοκότητα του υλιστικού, φωτεινού κόσμου της Times Square, της κουλτούρας της μαζικής κατανάλωσης και πληροφόρησης.

Μια έκθεση προάγγελος

Πυρήνας της έκθεσης είναι μία ενότητα σχεδίων της Χρύσας, τα οποία έχει δωρίσει ο αρχιτέκτονας, ερευνητής και συγγραφέας Αλέξανδρος Τζώνης και η σύντροφός του Λίαν Λεφέβρ από το 2017 στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και σήμερα ανήκουν στη συλλογή του MOMus. Αφορούν σε εμβληματικές συνθέσεις της Χρύσας στη δεκαετία του ΄60, όπως «Οι Πύλες της Times Square» και η «Κλυταιμνήστρα», καθώς και συνθέσεις της με «αναλύσεις» γραμμάτων της αλφαβήτου, αποτυπώνοντας μοναδικά τη διαδικασία και την πορεία προς την ολοκλήρωση ενός έργου.

Το 1968 ο Αλέξανδρος Τζώνης είχε γίνει καθηγητής στο Graduate School of Design του Harvard, και τότε ανέλαβε υπεύθυνος του νέου εκθεσιακού προγράμματος του Πανεπιστημίου. Ανάμεσα στις εκθέσεις που οργάνωσε και επιμελήθηκε ήταν και αυτή της Χρύσας με τίτλο «Light Negative Positive» την άνοιξη της ίδιας χρονιάς στο Robinson Hall του Harvard Yard, στην οποία παρουσιαζόταν γλυπτά της με νέον και σχέδια. Τα έργα μάλιστα, συνδυάζονταν με μεγάλης κλίμακας τυπώματα σχεδίων του Ροντέν από το βιβλίο του «Οι καθεδρικοί της Γαλλίας» (1914), σ’ έναν συνδυασμό, που είχε στόχο να καταδείξει τη συμβολή της Χρύσας στη δημιουργία μιας «ποιητικής» του φωτός.

Η πρωτότυπη αφίσα της έκθεσης του 1968 σχεδιασμένη από την Χρύσα περιλαμβάνεται επίσης στην έκθεση, καθώς και χαρακτηριστικά έργα της προερχόμενα από τις συλλογές του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, από τις συλλογές του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και από την Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank, καθώς και προσωπικές φωτογραφίες της Χρύσας από την Ελένη Μυλωνά, δημιουργώντας μια ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη εικόνα για το έργο της.

Η δύναμη των συμβόλων

Γεννημένη στην Αθήνα, η Χρύσα (Βαρδέα-Μαυρομιχάλη) είχε σπουδάσει στο Παρίσι στην Académie de la Grande Chaumière (1953-54) και στo Σαν Φρανσίσκο στην California School of Fine Arts (1954-55) ενώ από το 1955 ήταν μόνιμα εγκατεστημένη στη Νέα Υόρκη. Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960 ήταν τα πιο κρίσιμα για τη πορεία της, καθώς σ’ αυτήν την περίοδο άρχισε να χτίζει το δικό της «γλωσσικό» σύστημα, στο οποίο η οπτική αντίληψη, η μαζική επικοινωνία, τα σύμβολα και ο χρόνος είναι σημεία αναφοράς σε κάθε προσπάθεια προσέγγισης, ερμηνείας και αποτίμησης το έργου της.

Η πρώτη της ατομική έκθεση λοιπόν, ήρθε να επικυρώσει το πρωτοποριακό, καινοτόμο πνεύμα της, την προσωπικότητα και την τέχνη της, που στέκεται «αταξινόμητη» και αυτόνομη από δεσπόζουσες τάσεις και κινήματα, όπως η Pop Art, παρά τις όποιες κοινές αναφορές. Την περίοδο αυτή ξεκίνησε και τους πειραματισμούς της με το νέον, το στοιχείο που θα διαμόρφωνε στη συνέχεια και θα καθόριζε όλη τη διαδρομή της.

Η Χρύσα εν τέλει προτάσσει τη δική της σημειολογία σ’ ένα έργο το οποίο, παρά τον «τεχνολογικό» του χαρακτήρα, είναι βαθύτατα ποιητικό, παραμένει σύγχρονο με την αλήθεια, την εκφραστική ένταση, τις εικαστικές και τις αισθητικές του αξίες, διατηρεί τη δύναμη των «συμβόλων» του. Όσο για την ίδια με την τέχνη της εξερευνά τον εαυτό της και προσδιορίζει την ταυτότητά της, εμβαθύνει στη γυναικεία δημιουργικότητα, απεικάζει τη ζωτική και τη βιωματική της σχέση με το περιβάλλον και τις πραγματικότητες μέσα στις οποίες ζει.

Μια πλούσια διαδρομή

Η Χρύσα πραγματοποίησε πολυάριθμες ατομικές εκθέσεις στην Αμερική και στην Ευρώπη, σε σημαντικές γκαλερί και μεγάλα μουσεία, όπως το The Museum of Modern Art (Νέα Υόρκη), το WhitneyMuseum of American Art (Νέα Υόρκη), το Muséed’ ArtContemporain (Μόντρεαλ), το Muséed’ ArtModernedelavilledeParis (Παρίσι) και στην Αθήνα στην Εθνική Πινακοθήκη. Συμμετείχε βέβαια και σε ομαδικές εκθέσεις και διεθνείς διοργανώσεις, όπως στις Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1963, 1969, 1991) και της Βενετίας (1972), καθώς και στη Documenta 4 του Kassel (1968).

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εργάστηκε για ένα διάστημα στην Ελλάδα, χρησιμοποιώντας ως εργαστήριο την αίθουσα ενός παλιού κινηματογράφου. Έφυγε και επέστρεψε πάλι το 2007 για να ζήσει πλέον μόνιμα στην Αθήνα.

Η «Κλυταιμνήστρα» της κοσμεί, όπως είναι γνωστό, τον αύλειο χώρο του Μεγάρου Μουσικής ενώ η «Mott Street» τοποθετήθηκε το 2004 στον σταθμό «Ευαγγελισμός» του μετρό.

Την επιμέλεια της έκθεσης στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά έχουν ο Γιάννης Μπόλης, ιστορικός της τέχνης, προϊστάμενος MOMus-Μουσείου Άλεξ Μυλωνά και η Μαρία Τσαντσάνογλου, ιστορικός της τέχνης, διευθύντρια MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη.

Σύμβουλος έκθεσης, ο Αλέξανδρος Τζώνης, ομ. καθηγητής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Delft. Ο ίδιος θα παρουσιάσει την ημέρα των εγκαινίων (ώρα 19.00) στο κοινό το έργο της Χρύσας και τις μέρες της άνοιξης του 1968.

Info

MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά: Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο
Έκθεση: Light Negative Positive – Η Ελληνικότητα της Χρύσας»
Διάρκεια: 14Οκτωβρίου 2022 – 29 Ιανουαρίου 2023