Μουσείο Μπενάκη: Εκατό χρόνια μνήμης από την Μικρασιατική καταστροφή, πρόσκληση αναστοχασμού της Ιστορίας

Από την ευμάρεια, τη λάμψη και το ζηλευτό πολιτιστικό και οικονομικό επίπεδο στην καταστροφή και την ανείπωτη θλίψη. Και από εκεί στον ξεριζωμό, από εστίες και χώματα αιώνων και χιλιετιών. Κι ύστερα όμως, στη δημιουργία και πάλι. Όπως μόνον οι Μικρασιάτες ήξεραν να παλεύουν και να προκόβουν.

Αυτή την ιστορία που σημάδεψε την Ελλάδα με μια μεγάλη καταστροφή, η οποία όμως ήρθε να δώσει χέρι στη συνέχεια, στην ανάκαμψή της αφηγείται το Μουσείο Μπενάκη στην επετειακή του έκθεση για 100 χρόνια της Μικρασιατικής καταστροφής.

Μια έκθεση, που με τίτλο «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Λάμψη · Καταστροφή · Ξεριζωμός · Δημιουργία» εγκαινιάσθηκε χθες το βράδυ από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη.

«Δεν λησμονούμε τους ανθρώπους που χάθηκαν, τις ζωές που ξεριζώθηκαν, τις πατρογονικές εστίες που εγκαταλείφθηκαν, το αίμα που χύθηκε, τον ψυχικό τραυματισμό, τον ασίγαστο πόνο», είπε στον χαιρετισμό της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας. «Δεν προσπερνάμε τα σφάλματα, τις αυταπάτες, τους ιδεασμούς, τις διχοστασίες. Αλλά καμαρώνουμε τους καρπούς της μεταφύτευσης του Μικρασιατικού Ελληνισμού στο ελλαδικό χώμα. Η μεγάλη «μετοικεσία» επέφερε εκείνη τη μεγάλη ψυχική και πνευματική μετάλλαξη που μετέβαλε δραστικά τις κατευθύνσεις και τους προσανατολισμούς της ελληνικής κοινωνίας», πρόσθεσε. Καλώντας, όπως είπε σε έναν αναστοχασμό στην κρίσιμη αυτή καμπή της ιστορίας μας.

Πολύτιμα τεκμήρια ιστορίας

Έργα τέχνης, εικόνες, εκκλησιαστικά, πολεμικά και προσωπικά κειμήλια, ενδυμασίες, κοσμήματα, χειροτεχνήματα, χάρτες, φωτογραφίες, αρχειακό και κινηματογραφικό υλικό, εφημερίδες, επιστολές, κάρτες, και πολλά άλλα τεκμήρια. Όλα αυτά παρουσιάζονται στην έκθεση και μαζί αποσπάσματα από προσωπικές μαρτυρίες, που συμπληρώνουν την αφήγηση, ζωντανεύοντας τις εικόνες και τα σιωπηλά αντικείμενα. Περισσότερα από 1.100 είναι τα εκθέματα και πάνω από 500 οι φωτογραφίες που αναδεικνύουν την ακμή του Ελληνισμού πριν από τους διωγμούς, τη δραματική περίοδο 1919-1923 καθώς και την εγκατάσταση και ενσωμάτωση στην Ελλάδα.

Ο επισκέπτης αρχίζει την περιήγησή του με τη λάμψη του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας στην Ιωνία και τα δυτικά παράλια και στη συνέχεια στην Καππαδοκία και τις νότιες επαρχίες. Μετά, θα διασχίσει τον Πόντο για να επιστρέψει προς δυσμάς, γύρω από την Κωνσταντινούπολη και να καταλήξει στην Ανατολική Θράκη. Πρόκειται για την πρώτη ενότητα της έκθεσης που ζωντανεύει τόπους, φέρνει κοντά μας τα πρόσωπα των ανθρώπων, μας μιλά για τη ζωή τους σε εποχές ειρήνης και δημιουργίας.

Πτώση και άνοδος

Ένας κόσμος που καταρρέει, ακολουθεί. Την εποχή ακμής διαδέχεται η περίοδος των διωγμών, του τέλους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και των Συνθηκών. Είναι η περίοδος της ελληνικής απόβασης και της Μικρασιατικής Εκστρατείας με την καταστροφή του 1922, καθώς και η έξοδος των προσφύγων. Το πλέον δραματικό τμήμα της έκθεσης, εκατό χρόνια πριν…

Η τρίτη και τελευταία ενότητα της έκθεσης όμως, επικεντρώνεται στην εγκατάσταση και την ενσωμάτωση των εκπατρισμένων στην Ελλάδα, καθώς και στην επίδραση που είχε η παρουσία τους σε πολλούς τομείς της ελληνικής κοινωνίας. Μια νέα δύσκολη περίοδος, η οποία όμως συνέβαλλε τα μέγιστα στην ενδυνάμωση της χώρας, πρώτα απ’ όλα μάλιστα στην αύξηση του πληθυσμού της.

Οι οργανωτές

Η μεγάλη αυτή επετειακή έκθεση συνδιοργανώνεται από δύο σημαντικά ιδρύματα, που εδώ και δεκαετίες διαφυλάσσουν τις μνήμες και μελετούν την εποποιία του μικρασιατικού ελληνισμού. Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά ιδρύματα έρευνας της ιστορίας και του πολιτισμού της Μικράς Ασίας, φιλοξενεί το μοναδικό Αρχείο Προφορικής Ιστορίας, το οποίο συγκροτήθηκε με βάση τις μαρτυρίες περισσοτέρων από 5.000 εκπατρισμένων Μικρασιατών πρώτης γενιάς. Ενώ το Μουσικό Λαογραφικό Aρχείο του περιέχει σπάνιες ηχογραφήσεις, χειρόγραφα και έγγραφα.

Αυτά τα πολύτιμα Αρχεία, η Βιβλιοθήκη, οι πολυάριθμες εκδόσεις καθώς και το επιστημονικό Δελτίο του Κέντρου συμβάλλουν καθοριστικά στον διάλογο μεταξύ της ελληνικής και της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.

Οι συλλογές του Μουσείου Μπενάκη εξάλλου, ενός από τα τρία μουσεία που υποδέχθηκαν κειμήλια των κοινοτήτων κατά τη μετεγκατάστασή τους στον ελλαδικό χώρο, τεκμηριώνουν τη φυσιογνωμία του ελληνισμού της Μικράς Ασίας σε όλο το χρονικό και γεωγραφικό του εύρος παρουσιάζοντας την καθημερινή και επαγγελματική ζωή και τέχνη του. Τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου διασώζουν σημαντικές μαρτυρίες από την πορεία της μικρασιατικής εκστρατείας και την εγκατάσταση των προσφύγων, ενώ εκθέματα της Πινακοθήκης Γκίκα τεκμηριώνουν τη συμβολή των Μικρασιατών στον πολιτισμό του 20ού αιώνα.

Δάνεια και εκδόσεις

Στην έκθεση όμως δανείζουν επίσης αντικείμενα και τεκμήρια ιερές μητροπόλεις, μουσεία, αρχεία, φορείς, ιδρύματα, εταιρείες και αθλητικοί σύλλογοι, θεματοφύλακες της ιστορίας και του πολιτισμού του μικρασιατικού ελληνισμού, καθώς και 93 ιδιώτες, οι οποίοι συνεισφέρουν θησαυρούς από τις προσωπικές συλλογές και τα αρχεία τους.

Ο πρωτοφανής αυτός αριθμός δημόσιων και ιδιωτικών συλλογών διασφαλίζει την ποιότητα και την ποικιλία του περιεχομένου, καθώς και τη μοναδικότητα της έκθεσης, η προετοιμασία και έρευνα της οποίας είχαν αρχίσει από το φθινόπωρο του 2018. Τμήμα του επιλόγου της έκθεσης εξάλλου, είναι αφιερωμένο στην ίδρυση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών το 1930 από τη Μέλπω και τον Οκτάβιο Μερλιέ.

Την έκθεση συνοδεύουν δύο πολυσέλιδες επετειακές εκδόσεις από το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Η πρώτη, ο κατάλογος, αποτελεί αποτύπωση της έκθεσης και περιλαμβάνει τα εισαγωγικά κείμενα των ενοτήτων, τις φωτογραφίες όλων των εκθεμάτων και του αρχειακού υλικού με τον υπομνηματισμό τους, καθώς και αποσπάσματα από τις μαρτυρίες.

Η δεύτερη έκδοση είναι μια συλλογή κειμένων ερευνητών και συγγραφέων για τα θέματα που συνδέονται με την ιστορία και τον πολιτισμό του μικρασιατικού Ελληνισμού.

Παράλληλες εκδηλώσεις

Καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί σειρά εκδηλώσεων με ξεναγήσεις, ομιλίες, προβολές και μουσικές βραδιές, οι οποίες θα ανακοινώνονται ανά μήνα. Συγκεκριμένα την Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου, ώρα 19:00, θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Ιαπωνίας στην Ελλάδα η διάλεξη της Δρος Nanako Murata-Sawayanagi με θέμα «TOKEI MARU1922-2022.

Επέτειος μνήμης των 00 χρόνων από το ταξίδι ενός ιαπωνικού πλοίου στη Σμύρνη», καθώς και η προβολή της ταινίας κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους «Tokei Maru »(2017, 20′)του Ζάχου Σαμολαδά. Η εκδήλωση θα μεταδοθεί ζωντανά στο κανάλι YouTube της Πρεσβείας της Ιαπωνίας στην Ελλάδα.

Το Τμήμα Εκπαίδευσης του Μουσείου Μπενάκη σχεδιάζει και μία σειρά δράσεων για διαφορετικές ομάδες κοινού προσκαλώντας στην έκθεση μαθητές και εκπαιδευτικούς, εφήβους αλλά και ενήλικους επισκέπτες με δυσκολίες πρόσβασης.

Στο επίκεντρο της αναζήτησης με τους μαθητές βρίσκεται η ιδιαιτερότητα του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και η ιστορία του.

Ο πλούτος του αρχειακού υλικού, των κειμηλίων, των έργων τέχνης και των μαρτυριών που εκτίθενται στη μεγάλη επετειακή έκθεση αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για να πλησιάσουμε την καθημερινή ζωή των ελληνικών κοινοτήτων, τον ξεχωριστό πολιτισμό τους με τις ομοιότητες και τις διαφορές που επέβαλε η γεωγραφία, η οικονομική δραστηριότητα και η ιστορική πορεία κάθε περιοχής. Αποτελεί εννοιών, χάρη στις οποίες η ιστορία συνδέεται αναπόφευκτα με το παρόν, όπως ανθρώπινα δικαιώματα, απώλεια, ατομική και συλλογική ταυτότητα, αποδοχή και ξενοφοβία, αποκλεισμός και ενσωμάτωση.

Την επιμέλεια της έκθεσης, καθώς και των δύο εκδόσεων που θα τη συνοδεύουν έχει η ιστορικός τέχνης Εβίτα Αράπογλου, σε στενή συνεργασία με τον διευθυντή του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, ακαδημαϊκό Πασχάλη Κιτρομηλίδη και τους ερευνητές του Κέντρου, τον επιστημονικό διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργη Μαγγίνη, και τους και τους επιμελητές του Μουσείου, καθώς και πολλούς ακόμη επιστημονικούς συνεργάτες.

Info:

Μουσείο Μπενάκη: Πειραιώς 138,
Έκθεση: «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Λάμψη · Καταστροφή · Ξεριζωμός · Δημιουργία».
Διάρκεια: 15 Σεπτεμβρίου 2022 – 12 Φεβρουαρίου 2023

Διαβάστε επίσης:

Εντυπωσιακή η προσέλευση του κόσμου στα εγκαίνια της αναδρομικής έκθεσης του Κωστή Γεωργίου στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος»