Καθώς η κρίση στο φυσικό αέριο και την τροφοδοσία της Δυτικής Ευρώπης οξύνεται, η διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού της ΕΕ  γίνεται άμεση προτεραιότητα. Η λειτουργία του Νοτίου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου (που περιλαμβάνει τον αγωγό ΤΑΡ στην Ελλάδα) ήταν η πρώτη προσπάθεια της ΕΕ να διαφοροποιήσει τις πηγές και οδούς προμήθειας φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Σήμερα η απόφαση για διπλασιασμό της δυναμικότητας του Νότιου Διαδρόμου, ενισχύει τη μελλοντική ασφάλεια εφοδιασμού της Ευρώπης και μαζί το ρόλο της Ελλάδας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει να δημιουργήσει ένα δίκτυο αγωγών και διασυνδέσεων φυσικού αερίου σε όλη την κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη, με τη Βόρεια Ελλάδα να αποτελεί τον κύριο κόμβο διαμετακόμισης φυσικού αερίου, από την Κασπία Θάλασσα, υγροποιημένου φυσικού αερίου, από τις ΗΠΑ, κι ενδεχομένως κι άλλων πηγών, ως την πρώτη ρεαλιστική εναλλακτική απέναντι στο ρωσικό αέριο.

Η 2η Φάση του Διαδρόμου, η οποία αφορά στη λειτουργία πολλών διασυνδετηρίων αγωγών στη ΝΑ Ευρώπη, προωθείται ενεργά λόγω της γεωπολιτικής συγκυρίας, καθώς  η ΕΕ αναζητεί και επιπλέον πηγές προμήθειας, κυρίως υγροποιημένου φυσικού αερίου.

Η συμφωνία Ε.Ε. και του Αζερμπαϊτζάν

Η ενεργειακή συμφωνία που υπογράφηκε χθες στο Μπακού μεταξύ της Ε.Ε. και του Αζερμπαϊτζάν, προβλέπει και την επέκταση του Νοτίου Διαδρόμου, με στήριξη στη χρηματοδότησή του, με στόχο το αζέρικο αέριο να μπορεί να καλύψει και τις ανάγκες των Δυτικών Βαλκανίων. Στόχος είναι να φτάσει η χωρητικότητα του Νοτίου Διαδρόμου τουλάχιστον στα 20 δισ. κ.μ. ετησίως από το 2027  και ήδη τα 12 δισ. κ.μ. από το 2023.

Όπως τονίζεται στο κείμενο, οι δύο πλευρές αναγνωρίζουν τη σημασία των μακροχρόνιων, προβλέψιμων και σταθερών συμβολαίων αερίου ώστε να εξασφαλίζεται ασφάλεια για τους παραγωγούς, εξαγωγείς και ιδιοκτήτες των αγωγών, όπως και για τους καταναλωτές. Η διάρκεια των συμβολαίων θα πρέπει να είναι συμβατή με το χρονοδιάγραμμα απανθρακοποίησης της Ευρώπης και να στηρίζει τις επενδύσεις στις απαιτούμενες υποδομές.

Η Ευρώπη, όπως είπε η Πρόεδρος της Κομισιόν, κ.Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν, σχεδιάζει να επενδύσει 60 εκατομμύρια ευρώ κονδυλίων της ΕΕ στο Αζερμπαϊτζάν μέχρι το 2024. Και να κινητοποιήσει έως και 2 δισεκατομμύρια ευρώ σε πρόσθετες επενδύσεις  υποστηρίζοντας περίπου 25.000 μικρές και μεσαίες εταιρείες του Αζερμπαϊτζάν και καθιστώντας το λιμάνι του Μπακού έναν βιώσιμο κόμβο μεταφορών.

Επίσης, η Ε.Ε. ενδεχομένως θα προτείνει συλλογική αγορά αερίου μέσω της κοινής πλατφόρμας που δημιουργεί για τα κράτη-μέλη.

Η συμφωνία αφορά και την παραγωγή  ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές,  και από υπεράκτια αιολικά αλλά και από την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και θα εξετάσουν την ανάπτυξη των διασυνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ της ΕΕ και του Αζερμπαϊτζάν  και να συζητηθεί η πιθανή συνεργασία για την προσαρμογή της ηλεκτρικής ενέργειας δικτύων και ανταλλαγών σύμφωνα με τα πρότυπα ENTSO-E.

Επίσης, η συμφωνία αφορά τις προοπτικές για την ανάπτυξη της παραγωγικής ικανότητας, των μεταφορών και του εμπορίου ανανεώσιμου υδρογόνου και άλλων ανανεώσιμων αερίων, τη χρήση ανανεώσιμου υδρογόνου και   εφαρμογών  στην αποθήκευση ενέργειας.

Όπως δήλωσε σχετικά η επίτροπος ενέργειας, Κάντρι Σίμσον:

“Το νέο μνημόνιο συνεργασίας υπογραμμίζει το στρατηγικό ρόλο του Νοτίου Διαδρόμου για τις προσπάθειες διαφοροποίησης του εφοδιασμού. Το Αζερμπαϊτζάν έχει ήδη αυξήσει τις παραδόσεις αερίου προς την Ε.Ε. και αυτή η τάση θα συνεχιστεί με έως 4 δισ. κ.μ. πρόσθετου αερίου φέτος και διπλάσιες ποσότητες ως το 2027. Όμως, η συνεργασία μας επεκτείνεται στην ανάπτυξη των ΑΠΕ και την αντιμετώπιση των εκπομπών μεθανίου. Τα βήματα αυτά θα ενισχύσουν την ασφάλεια εφοδιασμού και θα βοηθήσουν να πετύχουμε τους κλιματικούς μας στόχους”.

Ο Νότιος Διάδρομος

Το συνολικό μήκος του Διαδρόμου είναι 3.500 χιλιόμετρα, και χωρίζεται σε τρία μέρη: στον αγωγό του Νοτίου Καυκάσου (SCP), από το Μπακού στο Ερζουρούμ της Τουρκίας, στον αγωγό Trans-Anatolian Pipeline (TANAP), που θα διασχίζει την Τουρκία και θα φτάνει στα ελληνικά σύνορα στους Κήπους Έβρου, και στον Διαδριατικό Αγωγό Φυσικού Αερίου (TAP), μέσω Ελλάδας, Αλβανίας και Αδριατικής Θάλασσας, ως την Ιταλία.

Οι συμβάσεις, που έχουν υπογραφεί μεταξύ της Socar και των εταιρειών αερίου της Ελλάδας (ΔΕΠΑ), της Αλβανίας (Albgaz) και της Ιταλίας (Snam Rete), προβλέπουν αρχικό όγκο 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων τον χρόνο, με πρόβλεψη για διπλασιασμό του όγκου μετά το 2025. Αν και αυτές οι ποσότητες αζερικού αερίου αποτελούν μια μικρή – στην πραγματικότητα, συμβολική – διαφοροποίηση έναντι του ρωσικού για την Ευρώπη, αποτελούν μια αρχή.

Η κοινοπραξία ανακοίνωσε (στις 17 Μαρτίου του 2022) ότι η αρχική δυναμικότητα των 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων τον χρόνο έχει επιτευχθεί, με τα 8,5 από αυτά να έχουν παραδοθεί στην Ιταλία. Σύμφωνα με την επίσημη δήλωση της επικεφαλής εμπορικής λειτουργίας του TAP. «Ο TAP μπορεί να διπλασιάσει τη δυναμικότητά του, επεκτείνοντάς τη σταδιακά έως και τα 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως εντός διαστήματος 45-65 μηνών, εφόσον ληφθούν σχετικά αιτήματα κατά τη δεσμευτική φάση ενός market test και αξιολογηθεί συνολικά η οικονομική βιωσιμότητα των αιτημάτων. Η έναρξη της επόμενης δεσμευτικής φάσης του market test έχει προγραμματιστεί για τον Ιούλιο του 2023. Ωστόσο, ο TAP μπορεί να επιταχύνει αυτό το χρονοδιάγραμμα και να ξεκινήσει τη δεσμευτική φάση του market test το 2022, υπό την προϋπόθεση ότι κατά την τρέχουσα περίοδο της δημόσιας διαβούλευσης θα υπάρξει ενδιαφέρον για πρώιμη έναρξη της δεσμευτικής φάσης», είχαν τονίσει.

Αν υλοποιηθούν όλοι οι  διασυνδετήριοι αγωγοί του Διαδρόμου, τότε ένα νέο, ολιστικό σύστημα διανομής θα προμηθεύει το σύνολο της νοτιοανατολικής Ευρώπης με αζερικό αέριο και με υγροποιημένο φυσικό αέριο, μειώνοντας έτσι τη ρωσική κυριαρχία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει να δημιουργήσει ένα δίκτυο αγωγών και διασυνδέσεων φυσικού αερίου σε όλη την κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη, με τη βόρεια Ελλάδα να αποτελεί τον κύριο κόμβο διαμετακόμισης φυσικού αερίου, από την Κασπία Θάλασσα, υγροποιημένου φυσικού αερίου, από τις ΗΠΑ, κι ενδεχομένως κι άλλων πηγών, ως την πρώτη ρεαλιστική εναλλακτική απέναντι στο ρωσικό αέριο.