Ποιος μισεί τα έργα τέχνης; Από τον Ντα Βίντσι ως τον Πικάσο, δέκα βανδαλισμοί

Με μαχαίρι, με πέτρα, με θειικό οξύ, με κυνηγετικό όπλο, με μπογιές και σπρέι, με διάφορα αντικείμενα όπως μία κούπα τσαγιού, ακόμη και με …τούρτα!

Η τελευταία περίπτωση είναι και η πιο φρέσκια, αφού η είδηση της επίθεσης στον πλέον διάσημο πίνακα του κόσμου, τη Μόνα Λίζα είναι μόλις προχθεσινή. Το αλεξίσφαιρο τζάμι που πολύ σοφά έχει τοποθετηθεί μπροστά στον πίνακα του Ντα Βίντσι στο Λούβρο συγκράτησε την ορμή του επιτιθέμενου, που ήθελε μ΄ αυτόν τον τρόπο, όπως είπε, να κινητοποιήσει τους ανθρώπους  ώστε να σκέφτονται τον πλανήτη και να μην τον καταστρέφουν.

Ασχέτως της καταστροφής, που θα μπορούσε να επιφέρει η δική του πράξη σ΄ ένα από τα σπουδαιότερα δημιουργήματα της τέχνης… Προφανώς όμως, εκείνος τα τρία λεπτά της δημοσιότητας τα κέρδισε, και μάλιστα παγκοσμίως, κάτι που επιδιώκουν οι περισσότεροι από όσους επιχειρούν βανδαλισμούς.

Μία «δήλωση» είναι δηλαδή ο στόχος, πολύ συχνά πολιτικής φύσεως, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις. Όπως για παράδειγμα ο «αγιασμός» ή «εξορκισμός» έργων τέχνης για λόγους θρησκευτικούς, κάτι που συνέβη και στην Ελλάδα πριν από μερικά χρόνια με ψεκασμούς αρχαίων έργων σε μουσεία –Βυζαντινό και Μπενάκη– χωρίς να παραλείπονται παρόμοιες καταστρεπτικές «επεμβάσεις» σε μνημεία, που βρίσκονται σε δημόσιους χώρους (γλυπτά ή εγκαταστάσεις).

Ιδιαίτερη περίπτωση εξάλλου, που απασχολεί την Ελλάδα, αν και κανονικά θα έπρεπε να απασχολεί όλη τη Δύση, είναι οι βανδαλισμοί στην Αγία Σοφία, όπου το πλήθος, το οποίο συρρέει ανεξέλεγκτα προκαλεί συστηματικά καταστροφές στον ναό. Νέα, απίστευτη πράξη, το ξύσιμο των τοίχων από γυναίκες μουσουλμάνες –όπως δείχνουν  οι φωτογραφίες– που συλλέγουν ανενόχλητες κομματάκια μέσα σε πλαστικές σακούλες. Ως αναμνηστικά ή ως φυλαχτά που θα ακριβοπουληθούν …

Σε κάθε περίπτωση όμως, ανάμεσα σε αυτούς, που βανδαλίζουν έργα τέχνης είναι και ψυχικά διαταραγμένα άτομα, κάποια από τα οποία έχουν και σχετικό ιστορικό επίθεσης.

Γεγονός είναι, ότι τα μεγάλα έργα τέχνης πρέπει να είναι προσβάσιμα στο κοινό, κάτι που εγκυμονεί κινδύνους φυσικά, παρά τα μέτρα ασφαλείας που λαμβάνονται.

Χωρίς να λείπει και το οξύμωρο της υπόθεσης, ότι μία επίθεση σ΄έναν πίνακα δεν κάνει μόνον τον βάνδαλο γνωστό, αλλά προσδίδει μεγαλύτερη φήμη και στο έργο! (Για την ιστορία πάντως, ο όρος «βανδαλισμός» επινοήθηκε το 1794 από τον Henri Grégoire, επίσκοπο του Blois, για να περιγράψει την καταστροφή έργων τέχνης μετά τη Γαλλική Επανάσταση).

Η αλεξίσφαιρη Μόνα Λίζα

Το αριστούργημα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι «Μόνα Λίζα», έργο του 1503 έχει υποστεί συνολικά πέντε φορές επιθέσεις (συμπεριλαμβανομένης της τελευταίας). Η αρχή έγινε το 1956 όταν μία γυναίκα επιχείρησε να ρίξει οξύ στον πίνακα, πετυχαίνοντας πάντως, μόνο το κάτω μέρος του.

Την ίδια χρονιά ένα Βολιβιανός, ονόματι Ούγκο Ουνγκάζα  Βιλέγγας πέταξε μία πέτρα καταστρέφοντας ένα τμήμα του χρώματος, στον αριστερό αγκώνα της Μόνα Λίζα. Περιστατικά, που έκαναν τους υπεύθυνους του Λούβρου να τοποθετήσουν αλεξίσφαιρο προστατευτικό στον πίνακα και όχι τον γυάλινο που υπήρχε τότε.

Η νέα θωράκιση έτσι, προστάτευσε τον πίνακα από τις δύο επόμενες επιθέσεις: Το 1976 κι ενώ το έργο βρισκόταν σε έκθεση στο Τόκιο μία γυναίκα με ειδικές ανάγκες, που βρισκόταν σε καροτσάκι πέταξε κόκκινη μπογιά στον πίνακα για να διαμαρτυρηθεί, γιατί δεν υπήρχε πρόβλεψη ώστε άτομα με αναπηρία να μπορούν θα δουν τη Μόνα Λίζα από κοντά.

Πολύ αργότερα, το 2009 ένας ανώνυμος Ρώσος επισκέπτης πέταξε στο έργο μία κεραμική κούπα, που είχε αγοράσει από το πωλητήριο. Ήταν τόσο ισχυρή μάλιστα η σύγκρουση με το αλεξίσφαιρο πέτασμα, που η κούπα θρυμματίστηκε και σκορπίστηκε σ΄όλο το χώρο. Αιτία της επίθεσης, ήταν, όπως έγινε γνωστό, το γεγονός, ότι το γαλλικό κράτος είχε απορρίψει την αίτησή του για να λάβει υπηκοότητα.

Ο Ρέμπραντ στόχος διαταραγμένων

Η «Νυχτερινή περίπολος» του Ρέμπραντ (1642) έχει δεχθεί πολλές επιθέσεις αλλά μία μόνο φορά υπέστη ζημιά. Η πρώτη αξιοσημείωτη επίθεση έγινε το 1911, όταν ένας άνεργος μάγειρας του ναυτικού όρμησε στο έργο με ένα μαχαίρι, χωρίς όμως να προκαλέσει βλάβη στο στρώμα του βερνικιού.

Η καταστροφή συνέβη το 1975 από έναν πρώην δάσκαλο, τον Γουίλιαμ ντε Ρέικ  που κατόρθωσε να κόψει την επιφάνεια του πίνακα με ένα μαχαίρι κάνοντας δεκάδες ζιγκ-ζαγκ γραμμές πριν να τον ακινητοποιήσουν οι φύλακες. Μετά το συμβάν ο άνθρωπος αυτός διαγνώστηκε με ψυχική διαταραχή και στάλθηκε σε ψυχιατρείο, όπου όμως αυτοκτόνησε τον επόμενο χρόνο. Όσο για τον πίνακα χρειάστηκαν έξι μήνες για να αποκατασταθεί αλλά κάποια ίχνη από τα κοψίματα παραμένουν ακόμη.

Το 1990 εξάλλου, ένας άνδρας επίσης, πέταξε οξύ στον πίνακα. Αυτή τη φορά όμως, οι φύλακες πρόφθασαν να αραιώσουν γρήγορα το οξύ με νερό, με αποτέλεσμα να εισχωρήσει μόνο στο στρώμα του βερνικιού και να αποκατασταθεί με επιτυχία.

Ένας άλλος πίνακας του Ρέμπραντ, η «Δανάη» (1636) δέχθηκε επίθεση στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης όπου βρίσκεται, στις 15 Ιουνίου του 1985.  Ένας άνδρας, που αργότερα κρίθηκε τρελός, πέταξε πρώτα θειικό οξύ στον καμβά και μετά τον έκοψε δύο φορές με ένα μαχαίρι. Το αποτέλεσμα ήταν, ολόκληρο το κεντρικό τμήμα της σύνθεσης να καταστραφεί.  Γι΄αυτό και η αποκατάσταση διήρκεσε 12 χρόνια ως το 1997. Έκτοτε ο πίνακας προστατεύεται από θωρακισμένο γυαλί.

Μονέ και Μιχαήλ Άγγελος

Μία τρύπα κατόρθωσε να κάνει  το 2012 ένας άνδρας σε πίνακα του Μονέ, που φυλάσσεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ιρλανδίας στο Δουβλίνο. Πρόκειται για το έργο, ο «Κόλπος του Αρζαντέιγ με ιστιοφόρο» που είχε φιλοτεχνήσει ο μεγάλος ιμπρεσιονιστής ζωγράφος το 1874, όταν έμενε στην μικρή πόλη Αρζαντέιγ δίπλα στον Σηκουάνα.

Ο άνδρας που ονομαζόταν Άντριου Σάνον ήταν οργισμένος με την κυβέρνηση, έτσι η πράξη του ήταν εκδικητική, όταν όμως αντιμετώπισε ποινικές διώξεις προσπάθησε να αλλάξει την ιστορία του ισχυριζόμενος, ότι επρόκειτο για ατύχημα. Δεν έπεισε ωστόσο το δικαστήριο και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης πέντε ετών.

Η ζημιά ήταν μεγάλη εξάλλου, γι΄αυτό και χρειάστηκαν μερικά εκατομμύρια ευρώ και ενάμιση χρόνος ώστε να αποκατασταθεί το έργο με κάποιες μικρές απώλειας μάλιστα. Σήμερα το έργο βρίσκεται πίσω από προστατευτικό τζάμι.

Πράξη παράφρονα πάντως ήταν η επίθεση με σφυρί στη μαρμάρινη «Πιέτα» του Μιχαήλ Άγγελου (1499), που απεικονίζει την Παναγία να φέρει το νεκρό σώμα του Χριστού. Το έργο βρίσκεται στο Βατικανό και η επίθεση έγινε στις 21 Μαΐου 1972 από έναν Αυστραλό γεωλόγο, ουγγρικής καταγωγής, τον Λάζλο Τοθ, ο οποίος χτύπησε την «Πιετά»  15 φορές, σπάζοντας το χέρι της Παναγίας στον αγκώνα, καθώς και μέρος της μύτης και του βλεφάρου της.

Η παρουσία και άλλων επισκεπτών, που τον ακινητοποίησαν, εμπόδισε την περαιτέρω καταστροφή του αριστουργηματικού έργου, ο ίδιος ωστόσο καθ΄ όλη τη διάρκεια της πράξης του φώναζε «Είμαι ο Ιησούς Χριστός, αναστήθηκα από τους νεκρούς»!

Ένα χρόνο πριν μάλιστα, είχε γράψει στον Πάπα, ζητώντας του να τον αναγνωρίσει ως Μεσσία. Ποινή φυλάκισης κατόπιν αυτού δεν αντιμετώπισε, έμεινε όμως σε ψυχιατρικό νοσοκομείο στην Ιταλία για δύο χρόνια πριν απελαθεί στην Αυστραλία

Σφαίρες για τον ντα Βίντσι, μπαλτάς για τον Βελάσκεθ

Πυροβολισμό είχε δεχθεί εξάλλου το 1986 το εκπληκτικό έργο με κάρβουνο του Λεονάρντο ντα Βίντσι «Η Παναγία και το Βρέφος με την Αγία Άννα και τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή» (1499–1500) στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου όπου βρίσκεται. Δράστης ένας άνδρας, ο Ρόμπερτ Κέιμπριτζ, που είχε κρύψει το κυνηγετικό όπλο του κάτω από το παλτό του.

Αν και πυροβόλησε όμως το έργο από πολύ κοντά, κάτι περισσότερο από δύο μέτρα απόσταση, τα σκάγια δεν επέφεραν μεγάλα πλήγματα, αφού κονιορτοποιήθηκαν με την έκρηξη. Παρ΄ όλα αυτά έγινε μία τρύπα σε ένα σημείο του έργου,  όπου είναι ζωγραφισμένο το ιμάτιο της Παναγίας. Και εδώ ο δράστης κρίθηκε ψυχικά ασθενής ενώ η δικαιολογία για την πράξη του ήταν η αποστροφή του στην πολιτική της Μάργκαρετ Θάτσερ, τότε πρωθυπουργού.

Μία σουφραζέτα καταστρέφει την Αφροδίτη θα μπορούσε να είναι ο τίτλος της επόμενης ιστορίας, αφού αποδίδει πράγματι τα γεγονότα που συνέβησαν το 1914, επίσης στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Στις 10 Μαρτίου εκείνου του έτους η μαχητική σουφραζέτα Μέρι Ρίτσαρντσον μπήκε στο μουσείο και επιτέθηκε στον πίνακα του Βελάσκεθ «Η Αφροδίτη του Ρόκμπι».

Η ίδια ισχυρίσθηκε, ότι επρόκειτο για αντίδραση στη σύλληψη μιας άλλης σουφραζέτας της Έμελιν Πάνκχερστ, παρ΄ότι όμως είχαν προηγηθεί πολλές προειδοποιήσεις για προγραμματισμένη επίθεση στο μουσείο.

Η Ρίτσαρντσον έκανε επτά τομές στον πίνακα, που παρ΄ όλα αυτά  αποκαταστάθηκαν με επιτυχία. Όσο για την ίδια καταδικάστηκε μόνο σε έξι μήνες φυλάκιση, τη μέγιστη επιτρεπόμενη πάντως για την καταστροφή έργων τέχνης. Σε μια δήλωσή της, λίγο αργότερα στην Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών δικαιολογήθηκε, ότι προσπάθησε να καταστρέψει την εικόνα της πιο όμορφης γυναίκας στη μυθολογία ως διαμαρτυρία ενάντια στην κυβέρνηση για την Πάνκχερστ, η οποία, όπως είπε «είναι ο πιο όμορφος χαρακτήρας στη σύγχρονη ιστορία».

Αργότερα ωστόσο, το 1952 έλεγε σε μία συνέντευξή της, ότι δεν της άρεσε «ο τρόπος με τον οποίο οι άντρες επισκέπτες  έβλεπαν τον πίνακα όλη μέρα».

Πικάσο, Μάλεβιτς και Ρόθκο

Βανδαλισμούς όμως κάνουν και άνθρωποι της τέχνης, όσο κι αν φαίνεται απίστευτο. Παράδειγμα ο Τόνι Σαφράζι ένας σπουδαίος γκαλερίστας της δεκαετίας του ΄70 στη Νέα Υόρκη, αφού η γκαλερί του προωθούσε καλλιτέχνες όπως ο Φράνσις Μπέικον και ο Κιθ Χάρινγκ. Το 1974 όμως ο Σαφράζι δεν δίστασε να γράψει με κόκκινο σπρέι πάνω στην «Γκερνίκα» του Πικάσο τη φράση «KILL LIES ALL».

Το έργο παρουσιαζόταν τότε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης ενώ για την ενέργεια του ο δράστης ανέφερε, ότι ήταν μια διαμαρτυρία για την χάρη, που είχε δώσει ο Ρίτσαρντ Νίξον στον Γουίλιαμ Κάλεϊ, αυτόν που είχε διατάξει την σφαγή των αμάχων στο Μάι Λάι του Βιετνάμ το 1968. Το χρώμα πάντως αφαιρέθηκε με σχετική ευκολία από τη βερνικωμένη επιφάνεια.

Ρωσοεβραίος καλλιτέχνης αλλά και αυτοχαρακτηριζόμενος πολιτικός ακτιβιστής ο Αλεξάντερ Μπρένερ «ζωγράφισε» πάνω στον πίνακα του Καζιμίρ Μάλεβιτς «Λευκός σταυρός» (1927) το σήμα του δολαρίου με πράσινο χρώμα. Ήταν το 1997 στο Μουσείο Στέιντελέκεν του Άμστερνταμ, όπου και εκτίθεται το έργο. Ο Μπρένερ καταδικάστηκε βέβαια για τον πράξη του, την οποία πάντως ο ίδιος χαρακτήρισε ως «διάλογο με τον Μάλεβιτς».

Επίθεση από καλλιτέχνη τέλος, υπέστη και ένα έργο του Ρόθκο το «Μαύρο πάνω σε βυσινί» (1958) όταν παρουσιαζόταν το 2012 στην Τέιτ Γκάλερι του Λονδίνου. Ο Βλοτζίμιερτζ  Ουμάνιετσκ, καλλιτέχνης, blogger και μοναδικός οπαδός μιας καλλιτεχνικής φιλοσοφίας που ονόμαζε Yellowism, έγραψε με μαύρο μαρκαδόρο «ΕΝΑ ΔΥΝΑΤΟ  ΚΟΜΜΑΤΙ  ΚΙΤΡΙΝΙΣΜΟΥ» στην κάτω δεξιά γωνία του πίνακα, προσθέτοντας και μια ψεύτικη υπογραφή. Πέρασε τον επόμενο χρόνο στη φυλακή για να δηλώσει στη συνέχεια τη λύπη του για την πράξη. Η οποία πάντως, μόνον αρνητική δημοσιότητα του έδωσε.

Διαβάστε επίσης:

Η μπλε «Όαση» του Ιβ Σεν Λοράν στο Μαρόκο – Πωλείται για 4 εκατομμύρια

Μια γεύση από μελλοντικό Τατόι: Ξενοδοχείο με σουίτες και έκθεση Rolls-Royce