Μαρία Δημητριάδη: Μια ζωή γεμάτη από τέχνη

«Κατέβαινες δυο-τρία σκαλιά από τον δρόμο και βρισκόσουν σε έναν μικρό παράδεισο τέχνης. Έναν παράδεισο που είχε τον άγγελό του, γιατί η Μαρία ήταν αγγελικά όμορφη. Μια ομορφιά αριστοκρατική, που ακτινοβολούσε ευγένεια, ευφυΐα και καλοσύνη». Λίγα λόγια από την διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη –Πλάκα για την ιδρύτρια της «Μέδουσας», την Μαρία Δημητριάδη, που έφυγε νέα από τη ζωή πριν από πέντε χρόνια, έχοντας όμως προφθάσει να δημιουργήσει με τις ευφάνταστες και τολμηρές επιλογές της μια δυναμική γκαλερί με νέα ονόματα και φανατικό κοινό.

«Οι αρετές της, που τις διατήρησε αδιάβρωτες ως το τέλος της ζωής της, εξηγούν τις εύστοχες επιλογές της, τις αρμονικές της σχέσεις με τους καλλιτέχνες, τον θαυμασμό και την εκτίμηση του φιλότεχνου κοινού, με δυο λόγια την επιτυχία της σε έναν χώρο απαιτητικό και δύσκολο», συμπληρώνει η κυρία Μαρίνα Λαμπράκη –Πλάκα. Η Εθνική Πινακοθήκη άλλωστε ήταν ο αποδέκτης της δωρεάς της προσωπικής συλλογής της Μαρίας Δημητριάδη, με έργα τέχνης που παρουσιάζονται από την Πέμπτη 24 Μαρτίου στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς).

Με τίτλο «Μέδουσα Αίθουσα Τέχνης (1979-2017)» η έκθεση είναι αφιερωμένη στα σχεδόν σαράντα χρόνια λειτουργίας της ιστορικής γκαλερί της οδού Ξενοκράτους 7 και στην ιδρύτριά της Μαρία Δημητριάδη. Την συλλογή της ίδιας συμπληρώνουν και έργα που δανείστηκαν από καλλιτέχνες της «Μέδουσας», συλλέκτες, μουσεία και ιδρύματα, ώστε η όλη παρουσίαση να είναι όσο το δυνατόν αντιπροσωπευτικότερη του ύφους της γκαλερί και του έργου των καλλιτεχνών, που εκπροσώπησε.

Και δεν είναι μόνον τα έργα, 230 στο σύνολο από 58 καλλιτέχνες, αλλά και το πλούσιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό, που συνεισφέρουν στο αποτέλεσμα. Όπως επίσης η αλληλουχία των ενοτήτων, που βασίζεται στις εκλεκτικές συγγένειες των καλλιτεχνών και των έργων τους.

Το άπαν στην τέχνη

Το σημαντικό όμως είναι, ότι αναδεικνύεται ο πρωτοποριακός, ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα, χαρακτήρας των επιλογών της Μαρίας Δημητριάδη, που με την ξεχωριστή της προσωπικότητα άφησε έντονο το στίγμα της στην αθηναϊκή εικαστική σκηνή των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών. Γιατί όπως σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης, ιστορικός τέχνης Ελισάβετ Πλέσσα έδωσε βήμα στους νέους δημιουργούς, που ήταν συνομήλικοί της –μην ξεχνάμε, ότι ίδρυσε την γκαλερί σε ηλικία μόλις 19 χρονών– περιβάλλοντάς τους με εμπιστοσύνη και παρέχοντάς τους την ελευθερία για την πρώτη παρουσίαση του έργου τους. Οι εκθέσεις της έτσι, είχαν φρέσκα ονόματα και νέες ματιές, με ιδιαίτερη έμφαση στη γλυπτική και στις εγκαταστάσεις/κατασκευές.

«Δεν επηρεάζομαι στις επιλογές των καλλιτεχνών από το τι συμβαίνει στη διεθνή σκηνή, αλλά από την πειθώ των έργων τους», έλεγε η ίδια. Και όπως αναφέρει  η κυρία Πλέσσα «Η λέξη-κλειδί στις αναζητήσεις της ήταν η συνύπαρξη των διαφορετικών καλλιτεχνικών τάσεων και προσεγγίσεων με μοναδικό γνώμονα την αισθητική συγκίνηση. Γιατί η τέχνη για εκείνη δεν εντασσόταν σε κατηγορίες, ούτε καταξιωνόταν από τα τρέχοντα εικαστικά ρεύματα». Άλλωστε είχε δώσει το στίγμα της από την αρχή, με τις πρώτες επιλογές της. «Αυτό το στίγμα θα το ονόμαζα ανεξιθρησκία, πολυμορφία, απουσία φανατικών ιδεοληπτικών επιλογών», όπως λέει η κυρία Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα.

Σε κάθε έκθεση εξάλλου, η παρουσίαση του έργου του καλλιτέχνη ήταν το άπαν! Τα έξοδα, η αναστάτωση, ακόμη και η εμπορικότητα των έργων έμπαιναν σε δεύτερη μοίρα. Δεν ήταν σπάνια έτσι, η πλήρης μεταμόρφωση της γκαλερί, που κάποτε είχε σκαφτεί ολόκληρη και άλλοτε όλο το πάτωμα ήταν στρωμένο με τούβλα.

Η Μαρία και τα θηρία

Η σχέση της Μαρίας Δημητριάδη με την τέχνη είχε αρχίσει από νωρίς. «Είχα επηρεαστεί από την αδελφή της μητέρας μου, τη ζωγράφο Μαρία Σπέντζα, στο σπίτι της οποίας κατέληγα μετά το σχολείο», όπως έλεγε σε μία συνέντευξή της. «Διάβαζα βιβλία για τέχνη, γνώριζα τους φίλους της, τους ζωγράφους Γιάννη Μόραλη, Γιώργο Μαυροΐδη, Νίκο Νικολάου κ.ά. Μαθήτρια ακόμη, ονειρευόμουν την γκαλερί που θα έφτιαχνα… Όταν λοιπόν έφτασα 19 χρονών αποφάσισα να κάνω αμέσως πράξη το όραμά μου ώστε να προλάβω να το χαρώ».

Όσο για τις συνεργασίες και τις φιλίες της: «Η συνεργασία με τον Αλέξανδρο Ιόλα έφερε την επαφή με ξένους συλλέκτες. Η σχέση μου με τον Τάκι μου άλλαξε τη ζωή, όπως και με τον Αλέξη Ακριθάκη. Χάρη σε αυτά τα ‘‘θηρία’’ που είχα απέναντί μου ξεπέρασα τον εαυτό μου, έδιωξα φοβίες, απέκτησα ακλόνητη εμπιστοσύνη, έμαθα να ζω μακριά από συμβιβασμούς και να προχωράω σύμφωνα με τις δικές μου επιλογές».

Πρόκειται για στοιχεία, που αντικατοπτρίζονται και στην προσωπική της συλλογή, στην οποία, όπως αναφέρει η κριτικός τέχνης Έφη Ανδρεάδη «Υπάρχει ένα κοινό κλίμα. Ένα κλίμα όπου οι δημιουργικές εντάσεις των καλλιτεχνών δεν ενδίδουν σε επιθετικότητες ούτε πρόσκαιρους εντυπωσιασμούς. Αυτή η θετική, βασικά, άποψη νομίζω πως θυμίζει την ίδια τη Μαρία, που πάντα προσπαθούσε να δημιουργήσει μια ουσιαστική και θετική σχέση με τον καλλιτέχνη και με το έργο του, έτσι που κάθε παρουσίαση της δουλειάς του να είναι μια γιορτή».

Το σθένος

Η έκθεση ωστόσο συμπληρώνει την ιδέα της Μαρίας Δημητριάδη να εκδοθεί ένας πλήρης τόμος για την επέτειο των σχεδόν 40 χρόνων λειτουργίας της γκαλερί. Η πορεία της «Μέδουσας» διακόπηκε από την πρόωρη απώλεια της δημιουργού της, το 2017, όμως η ίδια πρόλαβε να φροντίσει για την υλοποίηση αυτού του διπλού, εκδοτικού και εκθεσιακού  εγχειρήματος και να το αναθέσει σε στενούς φίλους και συνεργάτες της, έχοντας ορίσει ως εκτελεστές της διαθήκης της τον γλύπτη Νάκη Ταστσιόγλου, την επί σειρά ετών υπεύθυνη της Μέδουσας Αίθουσας Τέχνης Πηνελόπη Ταράτσα, καθώς και τον ζωγράφο Μίλτο Μιχαηλίδη.

«Είχε τη δύναμη και το ψυχικό σθένος, τους τελευταίους μήνες της ζωής της, να ασχοληθεί με το πώς θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί το όνειρό της αυτό. Έδινε μια μάχη για τη ζωή της και συγχρόνως οργάνωνε τα πάντα», όπως λένε σήμερα. Επίσης  η ίδια είχε ορίσει και την κυρία Ελισάβετ Πλέσσα ως επιμελήτρια της έκθεσης, καθώς και της έκδοσης.

Η Μαρία Δημητριάδη πίστεψε στη γενιά της, στους συνομήλικούς της καλλιτέχνες, στη «συμμορία» της Μέδουσας, όπως της άρεσε να την αποκαλεί. Τους ενθάρρυνε και τους προωθούσε συστηματικά όχι μόνο στην γκαλερί, αλλά και στην ετήσια ArtAthina, στους χώρους με τους οποίους συνεργαζόταν στην Πάρο και στα σπίτια που διακοσμούσε εκεί. Ζούσε μαζί με τους συνεργάτες της, που αποτελούσαν μέρος της ζωής της και όχι της επιχείρησής της, και επένδυε πάνω τους με την προοπτική μιας μακροχρόνιας συνεργασίας, μιας μακροχρόνιας σχέσης.

Κι εν τέλει, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, τόσο η έκθεση όσο και το βιβλίο, είναι το πορτρέτο μιας γυναίκας που έγραψε τη δική της ιστορία στον χώρο της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα, που αγάπησε την τέχνη όσο και τη ζωή.

Info

Μουσείο Μπενάκη: Πειραιώς 138

Έκθεση: Μέδουσα Αίθουσα Τέχνης  (1979–2017)

Διάρκεια: 24 Μαρτίου-22 Μαΐου

Διαβάστε επίσης:

Στον Δημήτρη Τζιόβα το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων

Πωλητήριο 1,15 εκατ. ευρώ για το σπίτι της Φίνος Φιλμ – Από εδώ πέρασαν τα μεγαλύτερα αστέρια του κινηματογράφου