Οι πρώτοι Έλληνες της Ουκρανίας – Μια ιστορία 2.600 χρόνων

Από τους Αργοναύτες που πέρασαν τις Συμπληγάδες για να φθάσουν στη μακρινή Κολχίδα όπου ο Ιάσονας έκλεψε το Χρυσόμαλλο Δέρας ως την Ιφιγένεια, που η θεά Άρτεμις την έσωσε από τη θυσία και την πήρε μαζί της στην Ταυρίδα όπου την έκανε ιέρειά της και ως τις πρώτες ελληνικές αποικίες που άρχισαν να ιδρύονται από τον 7ο π.Χ. αιώνα τα εδάφη της σύγχρονης Ουκρανίας και των ακτών της Μαύρης Θάλασσας θα προσέλκυαν επί αιώνες τους Έλληνες.

Σε σχέση με τις μικρές εύφορες εκτάσεις στην Ελλάδα αυτή η νέα χώρα, σχεδόν έρημη από ανθρώπους ήταν ένας νέος εκπληκτικός κόσμος. Εκτάσεις από βοσκοτόπια, πλούσιοι σιτοβολώνες, άφθονες πρώτες ύλες. Ονόμαζαν ήδη Ταυρική χερσόνησο την σημερινή Κριμαία, γιατί σύμφωνα με τον Ηρόδοτο την είχε οργώσει ο Ηρακλής μ’ έναν γιγάντιο ταύρο -γι’ αυτό ήταν τόσο πλούσια- αντιλήφθηκαν αμέσως την πλεονεκτική γεωγραφικά θέση της και άρχισαν να ιδρύουν αποικίες, μερικές από τις οποίες εξελίχθηκαν σε σπουδαία κέντρα. Τόσο γύρω από την Κριμαία όσο και σε όλες τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας.

Στις χιλιετίες που πέρασαν πολλά άλλαξαν στην περιοχή, αν και ελληνικό στοιχείο πάντα υπήρχε, αφού οι βάσεις του ήταν γερές στον τόπο. Όπως και τα κατάλοιπα όμως του αρχαίου ελληνικού παρελθόντος: τα ερείπια των αρχαίων πόλεων με τους ναούς και τα φρούριά τους, οι ονομασίες που ως και το Βυζάντιο παρέμειναν ελληνικές: Σεβαστούπολη, Παντικάπαιον (Κιμμέριος Βόσπορος), Xερσόνησος, Φαναγόρεια, Τύρας, Όλβια και άλλες πολλές.

Οι πρώτες αποικίες

Κοιτάζοντας τον χάρτη, εκεί ακριβώς που μία «μύτη» της χερσονήσου της Κριμαίας ακουμπά σχεδόν την απέναντι ακτή ίδρυσαν οι Μιλήσιοι τον 6ο π.Χ. αιώνα το Παντικάπαιον, που έγινε το σημερινό Κερτς με κατοίκηση που ξεπερνά τους 26 αιώνες. Κι αυτό, γιατί είναι κομβικό το σημείο ελέγχοντας το στενό, που οδηγεί στη Μαιώτιδα λίμνη των αρχαίων, σημερινή Θάλασσα του Αζόφ. Και στην απέναντι, ρωσική ακτή όμως, είχε ιδρυθεί η Φαναγόρεια από τον 6ο π.Χ. αιώνα επίσης, πόλη που άκμασε ως τον 10ο μ.Χ. όταν καταστράφηκε από εχθρικές επιδρομές. Ένας τεράστιος αρχαιολογικός χώρος σήμερα, που έχει δώσει σπουδαία ευρήματα -έργα τέχνης, επιγραφές, νομίσματα, κτίσματα- παρ΄ότι ένα τρίτο της βρίσκεται πλέον κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Λίγα χιλιόμετρα δυτικά της Φαναγόρειας ιδρύθηκε την ίδια εποχή από Ίωνες και η Ερμώνασσα, μια πόλη με μεγάλη παραγωγή οίνου, που γι’ αυτό είχε σημαντική οικονομική ανάπτυξη και εμπορικές σχέσεις με όλο το Αιγαίο ενώ άκμασε και ως τη Βυζαντινή εποχή.

Τον 5ο αιώνα όμως (422-421 π.Χ.) ένα άλλο λιμάνι στα νότια της χερσονήσου της Κριμαίας, στα όρια της σημερινής Σεβαστούπολης απέκτησε τεράστια δύναμη καθώς από τη θέση του μπορούσε να ελέγχει τους θαλάσσιους δρόμους βορρά-νότου. Ήταν η Χερσόνησος, που συμπεριέλαβε και δύο παλαιότερες αποικίες την Κερκινίτιδα και τον Καλό Λιμένα αποτελώντας έτσι μία πολύ ισχυρή πόλη από την οποία επίσης σώζονται σπουδαία κατάλοιπα όπως το αρχαίο θέατρο.

Πλούτος και ευημερία

Στα βόρεια της Μαύρης Θάλασσας κοντά στις εκβολές του Δνείπερου (Βορυσθένης στην αρχαιότητα) και του ποταμού Μπουγκ (ο αρχαίος Ύπανις) είχε ιδρυθεί από τα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα η πόλη Όλβια, που όπως λέει και το όνομά της ήταν πλούσια και ευτυχισμένη ή τουλάχιστον αυτό εύχονταν οι κάτοικοί της. Και πράγματι για αρκετούς αιώνες, χάρις στα εύφορα εδάφη αλλά και στο εμπόριο που ανέπτυξε με τους γειτονικούς λαούς είχε μεγάλη ακμή, έχοντας κόψει μάλιστα από νωρίς δικό της νόμισμα. Ο Ηρόδοτος μάλιστα που την είχε επισκεφθεί τον 5ο π.Χ. αιώνα ανέφερε τον Δνείπερο ως «πιο ωφέλιμο από όλους τους ποταμούς, μετά τον Νείλο».

Τελικά καταστράφηκε τον 3ο μ.Χ. αιώνα υποκύπτοντας σε συνεχόμενες επιθέσεις των Γετών και των Γότθων.

Λίγο νοτιότερα από την Όλβια, στην περιοχή της σημερινής Οδησσού είχαν ιδρύσει οι Μιλήσιοι από τον 6ο π.Χ. αιώνα τον Τύρα (Μπέλγκοροντ – Δνείστερος σήμερα), μια πόλη που θεωρείται η αρχαιότερη της Ουκρανίας. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα άλλωστε, όπως προκύπτουν από τις ανασκαφές δείχνουν ευημερία και αδιάσπαστη κατοίκηση ως τα τέλη του 4ου μ.Χ αιώνα όταν καταστράφηκε από βαρβαρικές επιδρομές για να κατοικηθεί και πάλι όμως από τον 13ο αιώνα. Σήμερα όμως ένα μέρος της αρχαίας πόλης είναι βυθισμένο στο δέλτα του Δνείπερου ενώ ένα άλλο καταλαμβάνεται από το μεσαιωνικό κάστρο του Άκερμαν.

Να αναφέρουμε όμως και μερικές ακόμη αρχαίες ελληνικές πόλεις στον Εύξεινο Πόντο, όπως την Θεοδοσία στην Κριμαία, που ιδρύθηκε από τους Μιλήσιους, το Νυμφαίο στη δυτική ακτή των Στενών του Κερτς, το Κιμμερικόν, την Άκρα, το Πορθμίον, το Νικώνιον κ.ά.

Μύθοι, θεοί και ήρωες

Παντού, όπου νέες πόλεις κτίζονταν, οι άποικοι μετέφεραν τις συνήθειές τους, τον πολιτισμό, τους θεούς που λάτρευαν ιδρύοντας ιερά και ναούς. Και οι μύθοι, οι θρύλοι συνόδευαν τον αποικισμό, τους φόβους αλλά και τα κατορθώματά τους. Αν οι Αργοναύτες είχαν περάσει τα στενά με τη βοήθεια της Αθηνάς, ο Προμηθέας που είχε μάθει τη χαλκουργία κοντά στους καυκασιανούς χαλκουργούς τιμωρήθηκε σκληρά από τον Δία δεμένος σ’ ένα πάσαλο με τον αετό να του τρώει το συκώτι. Ώσπου να έρθει ο Ηρακλής και να τον απελευθερώσει, επιβεβαιώνοντας τη νίκη της γνώσης και της εξέλιξης απέναντι στο σκότος της άγνοιας.

Τον αδερφό της Ορέστη συνάντησε εξάλλου, εκεί στην Ταυρίδα η Ιφιγένεια, όταν εκείνος κυνηγημένος από τις Ερινύες επειδή σκότωσε τη μητέρα του Κλυταιμνήστρα, την αναζήτησε σε χώρα βαρβάρων. Και κατάφερε να την πάρει μαζί του, κλέβοντας και το ξόανο της θεάς Άρτεμης για να γυρίσει πίσω και να ιδρύσει στη Βραυρώνα τη λατρεία της Αρτέμιδας Ταυροπόλου. Μία ακόμη νίκη του πολιτισμού, όπως λένε οι μύθοι που κρύβουν στον πυρήνα τους την αλήθεια.

Στην περίοδο των αποικισμών η Άρτεμις λατρευόταν σε όλες τις πόλεις της περιοχής, που σύμφωνα με τη μυθολογία της ανήκε αλλά το ίδιο και ο αδερφός της ο Απόλλωνας. Εκείνος ζούσε τον χειμώνα στη μυθική Υπερβορεία, τη χώρα που βρισκόταν στο τέλος του κόσμου, είχε πάντα ήλιο και οι ειρηνικοί κάτοικοί της τρέφονταν μόνον με καρπούς δέντρων και δεν ήξεραν από αρρώστιες και γηρατειά… Αλλά την άνοιξη κατέβαινε στην Ελλάδα στα ιερά του στους Δελφούς και τη Δήλο μαζί με πλούσια δώρα…

Η Οδησσός της Φιλικής Εταιρείας

Με τέτοιο υπόβαθρο η σχέση των Ελλήνων με τις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας και της Κριμαίας δεν μπορούσε παρά να έχει διάρκεια ως και σήμερα. Συνδετικός κρίκος στη συνέχεια υπήρξε η Βυζαντινή αυτοκρατορία, ενώ η Ελληνική Επανάσταση θα ξεκινούσε το 1814 από την Οδησσό όπου ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία (Το μουσείο της στεγάζεται σήμερα στο σπίτι του εθνικού ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή).

Σπουδαίο εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο του ελληνισμού υπήρξε η Οδησσός, όπου δραστηριοποιήθηκαν μεταξύ άλλων ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης, ο Στέφανος Ράλλης, ο Αλέξανδος Ζαρίφης, ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος, ο Δημήτριος Βικέλας, ο Γιάννης Ψυχάρης.

Αντίθετα με τον 20ό αιώνα, όταν μετά από μία παροδική ανάπτυξη στο Μεσοπόλεμο, η επικράτηση του σταλινισμού οδήγησε σε διώξεις και εκτοπισμούς των Ελλήνων με μεγάλες απώλειες και συρρίκνωση του ελληνικού στοιχείου. Και ποιος ξεχνάει, ότι εκεί σε μια παραθαλάσσια κωμόπολη της Κριμαίας με το όνομα Γιάλτα από την ελληνική λέξη γιαλός θα συναντιόνταν τον Φεβρουάριο του 1945 οι νικητές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για να μοιράσουν τον κόσμο…

Σήμερα η Ιστορία ξαναγράφεται αλλιώς. Αύριο ποιος ξέρει…

Διαβάστε επίσης:

Εσείς πού κάθεστε; Μια έκθεση για την καρέκλα αλλιώς

Έντμουντ Κίλι: Απώλεια ενός σπουδαίου συγγραφέα και λάτρη της Ελλάδας

Η Τροία, το τουρκικό κιτς και η παραχάραξη της Ιστορίας