• Ασφάλειες

    Π.Τήνιος: «Συντάξεις, κρίση και ανάκαμψη: αναδιάταξη δυνάμεων»

    Πλάτων Τήνιος, οικονομολόγος- Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς


    Λησμονούν πολλοί ότι η κρίση δεν προέκυψε μόνη της αλλά ήταν αποτέλεσμα διαρθρωτικών μηχανισμών που σωρευτικά οδήγησαν στην καταστροφή.  Το σύστημα συντάξεων ήταν βασικό τμήμα της ‘Μικροθεμελίωσης της Καταστροφής – (Microfoundations of disaster). Το ασφαλιστικό συνοδεύει όλες τις φάσεις της κρίσης:

    • Πριν: Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης μας έφερε στην κρίση.
    • Στην διάρκεια: Κάθε νέο μνημόνιο είχε και νέο ασφαλιστικό
    • Μετά: Το ασφαλιστικό ναρκοθετεί την έξοδο και εγκλωβίζει στην κρίση.

    Αρχικά το κλειδί των εξελίξεων (όπως και στο μυθιστόρημα του Conan Doyle – ‘Το σκυλί που δεν γαύγισε’) ήταν κάτι που δεν έγινε: οι μεταρρυθμίσεις που αναβλήθηκαν. Αυτές καλούμαστε να εξετάσουμε τώρα. Στην διάρκεια, ήταν ότι η ίδια μεταρρύθμιση εφαρμοζόταν υπό πίεση σε όλο και περισσότερα τμήματα του πληθυσμού. Τώρα που το τέταρτο μνημόνιο από το 2019 θα εφαρμόσει το νέο σύστημα αναδρομικά και στους συνταξιούχους, η μεταρρύθμιση θα έχει ολοκληρωθεί. Η σταδιακή οικοδόμηση του νέου συστήματος έγινε από όλα τα κόμματα εξουσίας – ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ. Ο κάθε νέος εργολάβος αναλάμβανε εκεί που τελείωσε ο προηγούμενος, βρίζοντάς τον όμως για κακοτεχνίες. Μετά: Όταν κατακάτσει ο κουρνιαχτός θα διαπιστωθούν τα μεγάλα μειονεκτήματα του διακομματικού οικοδομήματος: Πολύ μεγάλο, πολύ δεσμευτικό, πολύ κρατικό. Ένα σύστημα που ταιριάζει σε άλλη χώρα και όχι στην Ελλάδα· αν επιμένουμε να το εφαρμόσουμε θα διώχνει την ανάπτυξη και θα είναι εστία μιας νέας, διαφορετικής, καταστροφής.

    Για τον σκοπό αυτό απαιτείται να δούμε το πρόβλημα – και την λύση του από την αρχή: Ένα μικρότερο, πιο ευέλικτο κρατικό σύστημα, το οποίο να στηρίζεται και να στηρίζει ένα παράλληλο σύστημα που θα βασίζεται στην ιδιωτική ασφάλιση.

    Τηλεγραφική τοποθέτηση σε τέσσερεις ερωτήσεις

    1. Πού βρισκόμαστε το 2017;

    Σε κάθε περίπτωση, γνωρίζουμε ότι είμαστε χειρότερα, από εκεί που θα βρισκόμαστε αν είχαμε ολοκληρώσει το πρόγραμμα του 1992 (Νόμος Σιούφα/Μάνου),  αν είχαμε διαβάσει την Εκθεση Σπράου το 1997, αν βλέπαμε τον νόμο Ρέππα σαν  αρχή και όχι σαν τέλος το 2002 κ.ο.κ..  Το ασφαλιστικό είναι γεμάτο διαπιστώσεις για χαμένες ευκαιρίες. Όπως και στο Κυπριακό κάθε χαμένη ευκαιρία είναι χειρότερη από τις προηγούμενες . Αυτό όμως δεν μας σταματά να απορρίπτουμε τις νυν και τις επόμενες.

    Το 2010 άρχισε με τις ευλογίες της τρόικας να υλοποιείται ένα νέο σύστημα: δύο επίπεδα για την κύρια, ένα €384 για όλους τους συνταξιούχους στο οποίο προστίθεται ένα άλλο που είναι συνάρτηση των ετών ασφάλισης. Για κάποιον που παίρνει τον κατώτατο μισθό και έχει δουλέψει συνεχώς η σύνταξη προκύπτει γύρω στο 80% του μισθού εργασίας. (Για τους πιο υψηλόμισθους το ποσό αυτό είναι μικρότερο). Το σύστημα αυτό επεκτάθηκε σε όλους που θα πάρουν σύνταξη από το 2016 και θα επεκταθεί αναδρομικά και στους συνταξιούχους το 2019. Το σύστημα αυτό έχει ένα χαμηλό μέγιστο ποσό σύνταξης (γύρω στα €1200), πράγμα που σημαίνει ότι αυτοί με πολλά χρόνια θα παίρνουν πολύ χαμηλότερη σύνταξη προκειμένου να πάρουν υψηλότερη αυτοί με λίγα χρόνια και λίγες εισφορές. Αν δηλαδή καταφέρεις να μην πληρώσεις εισφορές (όπως η πλειοψηφία του ΙΚΑ που σήμερα παίρνουν την κατώτατη σύνταξη), κερδίζεις διπλά: μια φορά από την εξοικονόμηση εισφορών, και μια φορά από την επιδότηση της σύνταξης από τους υψηλόμισθους. Αν μάλιστα καταφέρεις και επενδύσεις τις εισφορές που δεν πλήρωσες σε ιδιωτική ασφάλιση πετυχαίνεις το τριπλό: μια πραγματική ιδιωτικοποίηση….

    Θλιβερή υποσημείωση στο σύστημα οι επικουρικές συντάξεις. Δίδουν ένα επιπλέον ποσό, που κανείς δεν γνωρίζει για πόσο καιρό θα μπορούν να το πληρώνουν και κανείς δεν γνωρίζει ποιος ο λόγος ξεχωριστής τους ύπαρξης…

    Το ‘σύστημα’ αυτό ολοκληρώνεται και ως προς τις δαπάνες και ως προς τα έσοδα κάποια στιγμή ως το 2020. Πολλά από τα προβλήματα που βλέπουμε τώρα είναι προβλήματα της μεταβατικής περιόδου. Τα προβλήματα που θα έχει το νέο σύστημα και αν είναι κατάλληλο θα αρχίσουμε να το βλέπουμε μόνο μετά από τότε.

    Αρα το 2017 βλέπουμε τριών ειδών προβλήματα (α) κατάλοιπα του προ κρίσης συστήματος (β) προβλήματα μεταβατικά και υλοποίησης του νέου και (γ) προβλήματα εγγενή στο νέο.

    Αν κάποιος είναι μπερδεμένος, έχει δίκιο να είναι. Το πρόβλημά του εντείνεται ότι, αντί να προσπαθούν να εξηγήσουν πώς λειτουργεί, οι τρείς πολιτικοί εμπνευστές τους ερίζουν για το ποιος έκανε την χειρότερη δουλειά.

    1. Είναι βιώσιμο το σημερινό σύστημα; Ξεμπερδέψαμε;

    Από την αρχή μας διαβεβαίωσαν ότι το νέο σύστημα είναι βιώσιμο και οι ανησυχούντες υπερβολικοί. Για το λόγο του αληθές ανασύρθηκε δήλωση υπουργού  ήδη από το 2011 ότι τα στοιχεία τα είχε δεί το ILO ‘με υπεύθυνο τον κ. Hiroshi Yamabana’,  που διαβεβαίωνε (ο κ. Hiroshi) ¨ότι όλα βαίνουν καλώς. (Η έκθεση που είδε ο κ. Hiroshi ακόμη αναζητείται).

    Μετά την διαβεβαίωση περικόπηκαν οι συντάξεις 12 φορές ως το 2014, ενώ τώρα επίκειται και η τελευταία το 2019 (έχουν σταματήσει το μέτρημα). Αν το σύστημα ήταν ήδη βιώσιμο, προς τι οι περικοπές;  Οι αλλεπάλληλες περικοπές χωρίς εξήγηση ανατρέπουν την ανταποδοτικότητα και πριονίζουν το κλαδί στο οποίο καθόμαστε. Όπως λένε στην Αγγλία, πετάνε το μωρό μαζί με τα απόνερα του μπάνιου.

    Είναι σίγουρο ότι μετά που θα  γίνει και η επόμενη περικοπή, θα βγεί άλλη έκθεση – με ή χωρίς την ικανοποίηση του κ Hiroshi – που θα λέει και αυτή ότι το σύστημα είναι βιώσιμο. (Είναι δυνατόν να είναι ‘ακόμη πιο βιώσιμο’ από ότι ήταν πριν; )

    Θα μας ενδιαφέρει αυτό; Η βιωσιμότητα είναι απάντηση σε ένα λογιστικό ερώτημα – θα επαρκούν τα αναμενόμενα έσοδα να καλύψουν τις αναμενόμενες δαπάνες; Στην λογιστική βιωσιμότητα πρέπει να αντιτάξουμε την οικονομική βιωσιμότητα: μπορεί να λειτουργήσει η οικονομία με ένα σύστημα σαν αυτό που υλοποιείται τώρα;  Μπορεί η οικονομία να αντέξει πληρώνοντας όλα αυτά που το νέο σύστημα της φορτώνει;

    Η ερώτηση αυτή δεν έχει λογιστική απάντηση, και δεν έχει ερωτηθεί κάν. Όμως είναι η ερώτηση που έχει την μεγαλύτερη σημασία για το μέλλον της οικονομίας.

    1. Ποια νέα κατεύθυνση;

    Μετά την κρίση,  απαιτείται  νέο πρότυπο ανάπτυξης.  Το πρότυπο αυτό  πρέπει να το συνοδεύει και ένα νέο ασφαλιστικό σύστημα. Αυτό πρέπει να οικοδομηθεί πάνω σε μια νέα ισορροπία κρατικής μέριμνας και (ατομικής και συλλογικής) ευθύνης.

    Σε όλες τις χώρες, αναζητούνται συστήματα συνεργασίας μεταξύ κράτους και των ιδίων των ασφαλισμένων – μέσω της επαγγελματικής ασφάλισης. Το κράτος επικεντρώνεται στις χαμηλές συντάξεις και στην αναδιανομή. Τα συλλογικά-επαγγελματικά ταμεία  απευθύνονται στην μεσαία τάξη και προσφέρουν αναπλήρωση εισοδήματος. Με αυτόν τον τρόπο υπάρχει διάχυση του κινδύνου, αφού τις εγγυήσεις τις μοιράζονται δύο (κράτος + ιδιώτες) μεταξύ τους. Στο σύστημα που έχουμε, το Κράτος μοίρασε τόσο πολλές εγγυήσεις σε τόσους πολλούς, ώστε τελικά το ίδιο κατέληξε να γίνει αφερέγγυο και να πέσει έξω.

    Στο νέο σύστημα που αντικαθιστά το χρεοκοπημένο διατηρούνται πολλά από τα σημεία που μας έριξαν έξω: δίδεται προτεραιότητα στις συντάξεις παρά στην παραγωγή. Το κράτος προσπαθεί, ασθμαίνοντας να τα κάνει όλα. Προστίθεται και ένα άλλο νέο στοιχείο: Ενώ το παλιό σύστημα ήταν σαν κουρελού με πλήθος ρυθμίσεις και παραθυράκια, το νέο σύστημα είναι μονολιθικό: ασφάλιση one size fits all.

    Έτσι το νέο σύστημα είναι: Υπερβολικά μεγάλο. Υπερβολικά Κρατικό. Υπερβολικά δεσμευτικό και καταπιεστικό. Τα τρία αμαρτήματα αυτά θα αποτελέσουν τα εμπόδια στην ανάπτυξη του 2020.

    1. Ανάπτυξη και πυλώνες

    Κάποιας μορφή σύστημα τριών πυλώνων είναι απαραίτητο για να επιτρέψει την συσστράτευση και ανακατανομή  όλων των δυνάμεων της κοινωνίας. Αυτό θα ενδυναμώσει την κοινωνική προστασία, διευρύνοντας την βάση της. Η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους  είναι αυτή  η διαδικασία που βλέπουμε τώρα – που χορηγούνται εγγυήσεις μόνο για να αθετηθούν αμέσως μετά. Το κρίσιμο σημείο πρέπει να είναι η ελάφρυνση της παραγωγής – μέσω της μείωσης των εισφορών (και συνεπώς και των κρατικών συντάξεων που αυτές χρηματοδοτούν).

    Η ανάκαμψη θα έπρεπε ανυπερθέτως να μας είχε βρει με νέο σύστημα. Αλλιώς ο χρόνος που κερδήθηκε με τις θυσίες των σημερινών συνταξιούχων θα χαθεί , και το παλιό πρόβλημα σιγά-σιγά θα επανεμφανιστεί. Αυτό δεν φαίνεται να γίνεται. Για να μη παραμείνει η όποια ανάπτυξη καχεκτική και αβέβαιη πρέπει να μειωθεί το βάρος του ασφαλιστικού στην οικονομία.

    1. Ιδιωτική ασφάλιση

    Η ιδιωτική ασφάλιση μπορεί να παίξει κεντρικό ρόλο στο rebranding των συντάξεων και της σχέσης τους με την οικονομία. Θα μπορεί να το κάνει αυτό με τρόπο δημιουργικό αν ο ρόλος της στο συνολικό οικοδόμημα είναι σαφής και η λειτουργία συμπληρωματική. Αν δεν γίνει αυτό, θα αναγκαστεί να λειτουργεί σαν κάτι μεταξύ πυροσβέστη που σβήνει φωτιές που ανάβουν άλλοι και τραυματιοφορέα που περιθάλπτει τις παράπλευρες απώλειες.

    Το ποιο από τα δύο θα γίνει εξαρτάται τόσο από το πώς θα εξελιχθεί η πορεία αναγκαστικής υλοποίησης ενός ακατάλληλου συστήματος αλλά και από την οριστική εγκατάλειψη ιδεολογικών ρητορικών κορωνών.

    Άρθρο του Πλάτωνα Τήνιου, οικονομολόγου – Επίκουρου Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς



    ΣΧΟΛΙΑ